Bu makalede, Sadru’l-İslâm Döneminde bir edebî tür olarak hitabetin gelişim serüveni geniş bir perspektifte incelenmektedir. Makalede ilkönce siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan Sadru’l-İslâm Döneminin genel özellikleri hakkında bilgi verilmekte, daha sonra edebî bir tür olarak hitabetin bu dönemdeki tarihi seyri içerisinde gelişimini, hitabeti gerektiren unsurları, hitabetin sunumu ve hatiplerin statüleri ele alınmaktadır.

Bu alandaki çalışmamıza kaynak olarak Arap edebiyatı alanında yazılmış eski kaynaklara ve modern dönemde konuyla ilgili olarak yazılmış eserlere başvurulmuştur. Ayrıca bu makale “Cahiliye Döneminde ve Sadru’l-İslâm Döneminde Hitabet” adlı doktora tezimizin ikinci bölümünden istifade edilerek yazılmıştır. 

• Kur’an-ı Kerim, Ahmet Zeki Safvet, Cemheretu H̱utabi’l-‘Arab, I-III, (1. Baskı), el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, Kahire 1933. Armaner, Neda, Hitabet ve Dini İrşat Üzerine, (2. Baskı), Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Yayınları, Ankara 1964. Bozkurt, Nebi, “Minber”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 101. el-Câhiz, el-Beyan ve’t-Tebyîn, I-IV, (7. Baskı), nşr. Mektebetu’l-Hancî, Kahire 1998. -------, Arap Edebiyatı Tarihi-II, Sadru’l-İslâm Dönemi, (1.Baskı), Fenomen Yayınları, Erzurum 2009. DİA: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, I-XXXXIII, İstanbul, 1988-2013 Gâzi Tuleymât, İrfân el-Aşkar, en-Nesru fî ‘Asri’n-Nubuvve ve’l-Hilâfeti’r-Râşidîn, Daru’l-Fikr, Beyrut 2007. Hamidullah Muhammed, İslâm Peygamberi, (Çev. Salih Tuğ), I-II, İrfan Yayınları, İstanbul 1993. İbn ‘Abd Rabbihî el-Endelûsî (Ahmed b. Muhammed) , el-İḳdu’l-Ferîd, I-IV, nşr. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1983. İbn Ebî el-Hadîd (῾İzzeddin Abdurrahman b. Heybetillah), Şerhu Nehcu’l-Belağe, I-XV, nşr. Ebû Muhammed Fadl İbrahim, Daru’l-Cîl, Beyrut 1996. İbn Hişâm el-Ensarî (Ebû Muhammed Abdullah Cemaluddin b. Yusuf b. Ahmed b. Abdullah b. Hişam), Muğnu’l-Lebib ‘an Kutubi’l-E‘ârib, I-II, nşr. ve şerh. Abdullatif Muhammed el-Hatib, et-Turasu’l-Alî, Kuveyt 2000 --------,es-Siretu’n-Nebeviyye, nşr. Mustafa es-Sakka ve Diğerleri, I-IV, Beyrut 1971 İbn Kesir (Ebu’l Fida İsmail b. Ömer), el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Trc. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1994. --------, es-Siretu’n-Nebeviyye, I-IV, nşr, Mustaf Abdulvâhid, Beyrut 1976. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim b. Kuteybe ed-Dineverî, Uyûnu’l-Ahbâr, I-IV, Dâru’l-Kutubi’l Mısriyye, Kahire 1996. -------, el-İmâme ve’s-Siyâse, I-II, Daru’l-Edâi, Beyrut 1990. İbn Manzûr, Celaluddin Muhammed b. Mukerremu’l-Ensarî, (1232-1312), Lisanu’l-Arab, nşr. Kosta Tomas ve Şurekah, I-XX, Daru’l-Me‘arif, Kahire 1890. İbn Reşik el-Kayravanî el-Ezdî (Ebû Ali el-Hasan), el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi’r ve Âdâbih ve Nakdih, I-II, nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut 1972. İbn Sa‘d, Tabakâtu’l-Kubrâ, I-X, nşr, Ali Muhammed Ömer, Mektebetu’l- Hancı, Kahire, tsz. İbn İshâk, Siretu İbn-i İshâk; nşr, M. Hamidullah, Konya 1981. İbnu’l-Cevzi, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Sîretu’l-‘Umer, Kahire 1931. İbnû Habib (Muhammed el-Bağdâdî), Kitâbû’l-Munemmâk fî Ahbâri Kureyş, (1. Baskı), ‘Alimu’l-Kutubi, Beyrut 1985. İbnu’l-Esir, (‘İzzuddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali), el-Kâmil fî’t-Târîh, I-XIII, nşr. C. J. Tornberg, Leiden, 1853-1867. İhsan en-Nas̩, el-H̱it̩abetu fi ῾As̩riha ez-Zehebi, (2. Bask), Daru’l-Me‘ârif, Kahire 1963. el-K̩̲âlî (Ebu Ali İsmail b. el-Kasım), Kitabu'l-Emâlî, I-IV, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, tsz. el-Kalkaşandi (eş-Şeyh Ebu'l-‘Abbas), S̩ubhu’l-‘Aşâ, I-XIV, Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire 1922. Mahmut Şukrî el-Âlûsî el Bağdâdî, Bulûğu’l-‘Erebi fî Marifeti Ahvâli’l-‘Arab, I-III, (3. Baskı), nşr, Muhammed Behçet el-Eserî, Bağdat, tsz. el-Mes‘ûdî (Ebî Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali), Murûcu’z-Zehebi ve M‘âdinu’l-Cevher, I-IV, (1.Baskı), el-Mektebetu’l-‘Asrî, Beyrut 1973. el-Meydanî, (Ebû’l-Fadl Ahmed b. Muhammed), Mecma‘u’l-Emsâl, I-II, nşr. M. Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut, tsz. el-Muberred, (Muhammed b. Yezîd), el-Kâmil fî’l-Luğa ve’l-Edeb, I-IV, nşr. Muhammed Ahmed ed-Dâlî, Beyrut 1986. Muhammed ‘Abduh, Nehcu’l-Belâğe ve Şerhuhu, nşr, Muhammed Muhyeddin, el-Mektebetu’t-Ticâriyeti’l-Kubrâ, Mısır, tsz. Muhammed ‘Osman ‘Ali, fi Edebi’l-İslâm, Beyrut 1986. Muhammed Ebû Zehrâ, el-Hitabetu Usûluha-Tarîhuha fi Ezhâri‘Usûriha ‘İnde’l‘Arab, nşr, Daru’l-Fikr’l-Arabiyye, Kahire 2012. Munzir Meâlikî, Dirâse Nakdiye fi’l-Edebi’l-İslâmî, Lubnan 2003. Muslim b. Haccâc, el-Kuşeyrî, Sahîhu Muslim, Mevsuatu’s-Sunne el-Kutubi’s-Sitte ve Şurûhuha, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992. Nâyif Ma’rûf, el-Edebu’l-İslâmî fî ‘Ahdi’n-Nubuvve ve Hilâfeti’r-Râşidîn, nşr. Dâru’n-Nefâis, Beyrût 1990. en-Nevevî, ( Ebu Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ İbn Şeref), Riyazu’s-Sâlihîn, el-Mektebetu'l-Mahmûdiyye, Kahire, tsz. Selâhuddîn el-Hâdî, el-Edebu fî ‘Asri’n-Nubûvve ve’r-Râşidîn, (3. Baskı), Kahire, Mektebetu’l-Hâncî 1987. es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tarihu’l-Hulefâ, nşr. Muhammed Muhyeddîn Abdulhamid, Kahire 1969. -------, el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Lugâ ve Envâihâ, I-II, nşr. Muhammed Ahmed Câd el- Mevlâ, Ali Muhammed el-Becâvî, Kahire, tsz. Şevki Ḍayf, el-Fennu ve Meẕâhibuhu fi’n-Nesri’l-Arabî, (13. Baskı), nşr. Dâru’l-Maarif, Kâhire 1960. -------, Târihu’l-Edabi’l- ‘Arabî, ( el-‘Asru’l-Îslamî), Daru’l-Me‘arif, Kahire 1976. Taberâni Suleyman bin Ahmed bin Eyyûb eş-Şâmi el-Lahmî, el-Mu’cemu’l-Kebir, I-XXV, nşr, Hamdi Abdulmecid Selefi, Mektebetu İbn Teymiyye, Musul 1984. et-Taberî (Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerir), Târîhu’r-Rusûl ve'l-Mulûk, I-XVI, nşr. M.J. De Goeje, Leiden 1879-1965. et-Taftazanî (Sa‘du’d-Din Mes‘ud b. Ömer, el-Mutavvel), Şerhu Telhisi Miftâhi’l-῾Ulûm, (2. Baskı), nşr. Abdulhamid Hindavî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2007. et-Tirmizi (Ebû İsa Muhammed b. İsa), eş-Şemâ’ilu’n-Nebeviyye ve’l-Hasa’isu’l-Mustavafiyye, İstanbul, tsz. -------, Sunenu’t-Tirmizî, Mevsuatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sitte ve Şurûhuha, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992. Uzun, Tacettin, Arap Dili ve Edebiyatında Hulefâ-i Rasidîn’in Hutbe ve Mektupları, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1985. Ünal, Ömer, Sadru’l-İslamda Edebî Çevre, (Basılmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1995. ez-Zemahşerî, (Cârullâh Ebu’l-Kasım Muhammed), Esâsu’l-Belâga, (3. Baskı), el-Hey’etu’l-Mısrıyyetu’l-Ammei’l-Kitab, Kahire 1985. ez-Zehebî, (Muhammed b. Ahmed b. Osman), Mizânu’l-İ‘tidâl, I-VIII, nşr. Daru’l-Kutubi’l Arabîyye, Beyrut 1995. Zeki Mübarek, en-Nesru’l-Fenni fi’l-Karni’r-Rabi‘ el-Hicrî, I-II, nşr. Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût 2006.