Azerbaycan Kadın Modernleşmesinde Matbuatın Yeri ve Şark Kadını Dergisi Üzerine Bir İnceleme

Year 2024, , 60 - 71, 31.12.2024

Burcu Canbey

https://doi.org/10.62122/sautad.1506851

Abstract

Azerbaycan kadın modernleşmesi, Azerbaycan millî mücadelesinin en önemli olgularından biri olmakla birlikte, dünya milletlerinin mücadeleleri arasında Azerbaycan millî mücadelesinin oldukça özgün bir yer edinmesini sağlamıştır. Azerbaycan Türkü aydınların asırlar boyunca verdiği esaslı mücadele neticesinde Azerbaycan kadınları, hak, hukuk ve hürriyetlerini elde etmiş ve yüksek konumlarına ulaşmıştır. Azerbaycan kadın modernleşme mücadelesinin en mühim alanlarından biri matbuattır. Diğer aydınlara ve halka temas etmenin tarihin o devrindeki en önemli aracı olan matbuat, Azerbaycan kadınının sorunlarına, cinsiyetler arası eşitsizliğe ve kadınların elde edemediği haklarına sıklıkla yer vererek Azerbaycan kadınının kaderini değiştirmiştir. Azerbaycan’ın Çarlık Rusya, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği dönemleri boyunca Türk modernleşmesinin en temel hususlarından biri olan kadın hareketleri bu dönemlerin özelliklerinden ve bu dönemler içinde hâkim entelektüel hareketlerden oldukça etkilenmiştir. Bu makalede, Azerbaycan kadın modernleşmesinde matbuatın yeri tarihselci bir yaklaşımla incelenmiş, tarihsel ve ideolojik konumuyla diğer kadın matbuatından ayrışan Şark Kadını dergisi nicelik ve içerik bakımından değerlendirilmiştir. Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi Kadın Birimi’nin kadınları örgütlenmek adına etkili propaganda yöntemlerinden biri olan matbuatı kullanmaya karar vermesi üzerine Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi bünyesinde Kadın Neşriyat Şubesi kurulmuştur. Kadın Neşriyat Şubesi’nin yayımladığı Şark Kadını dergisi, Sovyetler Birliği ve komünist ideolojinin kadın hareketlerine, Azerbaycan’a, Azerbaycan kadınına, Azerbaycan kültürü ve fikir hayatına yaklaşımı hakkında birinci el kaynaklardan biri niteliğindedir. Komünist bir neşriyat olmasına rağmen yazar kadrosunun büyük kısmının infaz edilmesi ve bir kısmının sürgüne gönderilmesi sonucunda 1938 yılından itibaren “Azerbaycan Kadını” olarak değiştirilen ve yayın hayatına devam eden Şark Kadını, Azerbaycan kadın hareketleri ve Azerbaycan matbuatı açısından nadide bir yere sahiptir.

Keywords

Kadın Modernleşmesi, Azerbaycan Matbuatı, Azerbaycan Modernleşmesi, Sovyetler Birliği Matbuatı, Şark Kadını

The Role of the Press in the Modernization of Azerbaijani Women and a Study on the Journal of Şark Kadını

Abstract

The modernization of Azerbaijani women is one of the most important phenomena of the Azerbaijani national struggle. As a result of the centuries-long struggle of Azerbaijani Turkish intellectuals, Azerbaijani women gained their rights, laws and freedoms and reached high positions. One of the most important tools of the modernization struggle of Azerbaijani women is the press. In this article, the importance of the press in the modernization of Azerbaijani women is examined with a historicist approach, and the Şark Kadını magazine, which differs from other women's publications with its historical and ideological position, is evaluated in terms of quantity and content. The Women's Department of the Central Committee of the Communist Party of Russia used the press as one of the effective propaganda methods to organize women. Published by the Women's Publications Branch of the Central Committee of the Communist Party of Azerbaijan, the magazine Oriental Woman is one of the first-hand sources on the Soviet Union's and Communist ideology's approach to women's movements, Azerbaijan, Azerbaijani women, Azerbaijani culture and intellectual life. Although it was a communist publication, as a result of the execution of a large majority of its editorial staff and the exile of some of them, Şark Kadını, which was renamed as “Azerbaycan Kadını” in 1938, has a rare place in terms of Azerbaijani women's movements and Azerbaijani press.

Keywords

Women, Azerbaijani Press, Azerbaijan Modernization, Soviet Union Press, Şark Kadını

References

• Adiloğlu, A. (2020). Ceditçilik dönemi Kazan Tatar edebiyatında kadın hak ve hürriyetleri meselesi. Gece Kitaplığı.
• Akpınar, Y. (1994). Azeri edebiyatı araştırmaları. Dergâh Yayınları.
• Baylarov, G. (2020). 1875-1920 yılları arasında Azerbaycan basını. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi].
• Bünyadov, Z. (2004). Stalin döneminde KGB arşivlerinde kırmızı terör. (Sebahattin, Trans.). İstanbul: Iq Kültür Sanat Yayıncılık.
• Cemiloğlu, M. (2005). İsmail Gaspıralı ve eğitim-öğretim faaliyetleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 1, 31-37.
• Dalkılıç, İ. (2015). Azerbaycan’ın bağımsızlık süreci ve Türkiye-Azerbaycan ilişkileri (1991-2000). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi].
• Demiryürek, M. (2014). Tercüman’ın 1910 yılına ait 26. sayısındaki Âlem-i Nisvan / Hanımlar Dünyası ekinde İsmail imzasıyla Gaspıralı İsmail Bey’in “Kadın” başlıklı bir yazısı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 11(4), 186-209.
• Devlet, N. (1999). Rusya Türklerinin milli mücadele tarihi (1905-1917). Türk Tarih Kurumu.
• Efendizade, Ş. (1923). Bəhriyyədən Minirəyə. Şark Kadını Dergisi, 1, 11.
• Efendizade, Ş. (1923). Qız ile anası arasında mübahisə. Şark Kadını Dergisi, 1, 7.
• Enserov, V. (2018). Mehmet Emin Resulzade önderliğinde Türkiye’de çıkarılan Azerbaycan siyasi muhaceret dergileri. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 3(1), 100-126.
• Hablemitoğlu, Ş. (2015). Gaspıralı İsmail Bey ve kadın hareketi. In A. S. Uğurlu & S. Kırlı (Eds.), İsmail Bey Gaspıralı. Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları.
• Hablemitoğlu, Ş., & Hablemitoğlu, N. (1998). Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk kadın hareketi (1st ed.). Ajans Türk Matbaacılık.
• Hayden, C. E. (1976). The Zhenotdel and the Bolshevik Party. Russian History, 3(2), 152.
• Heyet-i Tahririye. (1923). Maksadımız. Şark Kadını Dergisi, 1, 1.
• İbrahimov, F. N., & Hüseyinzade, R. L. (2012). Pedagojik derslik (Cilt. 2, s. 231). Azerbaycan Respublikası Tahsil Nazırlığı Azerbaycan Muallimler Enstitüsü.
• İdare. (1924). “Şark Kadını” idaresi tarafından Türk doktorlarına açık mektup. Şark Kadını Dergisi, 5, 6.
• İmanzade, S. (1957). Oktyabr sosyalist inkılabı ve Azerbaycan’da kadın azadlığı. Azerneşr.
• İsimsiz. (1924). Geçmişlere ahır koyup. Şark Kadını Dergisi, 1, 3.
• İsimsiz. (1924). Kara yalanlar. Şark Kadını Dergisi, 5, 1.
• İsimsiz. (1924). Yeni Türk elifbası bucağı. Şark Kadını Dergisi, 1, 51.
• İsmayıl. (2019, March 8). Sovetləşmenin ilk illərində Azərbaycan qadın mətbuatı. Şərq gazetesi. s.11.
• İsmayılov, M. (2007). Azerbaycan tarihi (Cilt. 4, s.227). Azerbaycan Milli İlimler Akademisi.
• İşbilir, A., & Dikkaya, M. (2021). Ceditçi düşüncede kadının sosyo-ekonomik rolü ve etkileri. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 7(2), 260-280.
• Kasımof (1924). Irki Hıfzıssıhha. Şark Kadını Dergisi, 3, 2.
• Kenan, A. (2011). XX. esrde represiyaya meruz kalanlar. Azerneşr.
• Kerimzade. (1924). Bugünün gençlerine. Şark Kadını Dergisi, 5, 42.
• Kınacı, C. (2016). Kazak aydını Mirjakıp Duvlatuli’nin (1885-1935) Balkıya (1922) tiyatro eserinde ceditçi düşünce ve dönemin sosyal meseleleri. Gazi Türkiyat, 18, 171-194.
• Köse Kizir, E. (2024). Azerbaycan’da sosyalist bir kadın dergisi: Şark Kadını (1923-1938). Türk Dünyası Araştırmaları, 136(268), 51-68.
• Mövsümlü, C. (2021). 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan'da milli fikriyatın gelişimi. [Yayınlanmamış doktara tezi, Ankara Üniversitesi].
• Okçu, E. (2022). Rusya Türklerinde kadın hakları meselesi. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(8), 827-838. https://doi.org/10.53718/gttad.1109376
• Özdemir, B. (2021). Sovyetler Birliği’nde komünist kadın hareketi (1919-1930). Yordam Kitap.
• Özdemir, E. (2023). 20. yüzyılın başında Rusya Türklerinde kültürel gelişmeler ve Osmanlı Devleti ile olan ilişkiler. In Y. E. Tansü & F. Kara (Eds.), Tarih alanında seçme yazılar-V. Özgür Yayınları. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub260.c1331
• Öztürk, Z. (2022). Sovyet adamı yaratma çabalarının Orta Asya’ya yansıması. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 5(3), 197-210.
• Resulzade, M. E. (2013). Asrımızın Siyavuşu. Kalem Yayınevi.
• Saraç, H. (2020). Kurşunlanan Slavbilim: Stalin tasfiyelerinden payını alan slavistler. Karadeniz Araştırmaları, 17(68), 901-920.
• Şəymən. (2016, Fevral 16). Azərbaycan qadın mətbuatının tarixi. Şərq gazetesi. s.5.
• Şəymən. (2017, Avgust 9). Yüzlərlə qadın imzaları tanındı. Şərq gazetesi. s.7.
• Taş, G. (2016). Feminizm üzerine genel bir değerlendirme: Kavramsal analizi, tarihsel süreçleri ve dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5).
• Yakar, Ü. (2018). 1920-1930 yıllarında Azerbaycan’ın milli ve manevi değerlerine karşı Sovyet Rusya tarafından yürütülen asimilasyon siyaseti. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3(1), 306-325. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.415885
• Yakışan, R. (2017). 19. yüzyılda Azerbaycan ceditizminde kadın olgusu. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi].
• Yeşilot, O. (2012). Hasan Melikzade Zerdabi ve Ekinci gazetesi. Yeditepe Yayınevi.
• Zetkin, C. (1924). Tebrik. Şark Kadını Dergisi, 10, 10.