Ahıska Türklerinin Geri Dönüş Mücadelesi: Yaşanan Sorunlar, Süreçteki Devletler ve Uluslararası Toplum

Year 2024, , 89 - 102, 31.12.2024

Esra Cengiz , Köksal Şahin

https://doi.org/10.62122/sautad.1590814

Abstract

11944 tarihli Ahıska sürgününün insan hakları sorunu olarak akademik ve siyasi gündemde uzun süredir yer alması ve Türk dünyası bağlamındaki önemli bir tartışma konusu olarak güncelliğini koruması çalışmanın başlıca problematiğidir. Son dönemde bu konudaki çalışmalar Ahıska’ya geri dönüş süreci üzerine yoğunlaşmış durumdadır. Bahsedilen problematik doğrultusunda çalışmanın araştırma soruları olarak şunlar belirlenmiştir: “Ahıska bölgesi ve Ahıska Türkleri gibi kavramlar nasıl somutlaştırılabilir?”, “Ahıska sürgünü nasıl yaşanmış ve ne gibi siyasi ve toplumsal gelişmelere yol açmıştır?”, “Ahıska Türkleri günümüzde hangi ülkelerde yaşamaktadır?”, “Ahıska Türklerinin geri dönüş sürecinde yaşanan başlıca sorunlar olarak nelerden bahsedilebilir?” ve “Dönüş sürecinde ön planda olan devletler hangileridir ve uluslararası toplumun olaya yaklaşımı ne şekildedir?”
Araştırma soruları literatür tarama ve doküman analizi gibi nitel araştırma metotlarıyla ele alınmıştır. Ulaşılan başlıca sonuçlar olarak ise şunlardan bahsedilebilir: Ahıska, Gürcistan’ın güneybatısında yer alan Türkiye’ye komşu bir bölgedir. Ahıska Türkleri, Kıpçaklar, çeşitli Oğuz boyları, Anadolu’dan gelen Türkler, çok az sayıda Türkleşmiş Gürcülerden oluşan bir topluluktur. 1944 yılında sürgün edilen Ahıska Türkleri; Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a yerleştirilmişlerdir. Soğuk Savaş’ın ardından Ahıska Türklerinin bir kısmı Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye, Azerbaycan ve Ukrayna gibi ülkelere göç etmiştir. Ahıska Türklerinin ana vatanlarına dönüş talepleri ise Gürcistan hükümetinin belirsizliklerle dolu ve zorlaştırıcı yasal mevzuatı sebebiyle büyük oranda karşılanamamış durumdadır. Türkiye Ahıska Türkleriyle ilgilenen başlıca ülke olarak hem diplomatik hamleler yapmakta hem de anayurtlarına dönemeyen Ahıska Türklerine yerleşim imkânı sağlamaktadır. Bu arada başta Avrupa Konseyi olmak üzere uluslararası toplum da dönüş sürecine müdahil olmuştur. Avrupa Konseyi’nin sürece ilişkin aldığı kararlara yönelik denetim mekanizmalarını etkin şekilde işletmesi sorunun çözümü noktasında bir çıkış yolu sağlayabilir.

Keywords

Ahıska Türkleri, Sürgün, Dönüş Süreci

The Return Struggle of Meskhetian Turks: Problems Encountered, Images in the Process and the International Community

Abstract

The exile experienced by Ahıska Turks in the Union of Soviet Socialist Republics (USSR) in 1944 and the following process are some of the leading research topics in the context of the Turkic World. The fact that Ahıska exile has been on the academic and political agenda as a human rights issue for a long time and that the discussions on this issue continue is the central problem of this study. At this point, it should be noted that studies in the post-Cold War period have focused on returning to Ahıska.In light of the background and problem mentioned above, the following were determined as the study's research questions: "How can concepts such as Ahıska region and Ahıska Turks be concretized?" "How did the Ahıska exile occur, and what kind of political and social developments did it lead to?" "In which countries do Ahıska Turks live today?" "What can be mentioned as the main problems experienced in returning Ahıska Turks?" and "Which states are at the forefront in the return process, and how does the international community approach the event?" The research questions were addressed using qualitative research methods such as literature review and document analysis. The main conclusions reached are that Ahıska is a region extending along the Turkish border in southwest Georgia. Ahıska Turks are a community consisting of Kipchaks, Turkmens from the Oghuz tribes (Karapapaks/Terekemes), Turks from Anatolia, and a minimal number of Turkified Georgians. Ahıska Turks, who were exiled under inhumane conditions during the USSR period, suffered many losses and were settled in Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan. With the end of the Cold War, some Ahıska Turks migrated to countries such as the United States, Türkiye, Azerbaijan, and Ukraine. The Ahıska Turks' demands to return to their homeland have not been resolved due to the passive attitude of the Georgian State and the process management that constantly produces uncertainties. Türkiye is the leading country that shows close interest in Ahıska Turks. Azerbaijan is another state that has taken the initiative to solve this problem. On the one hand, Türkiye is engaged in diplomatic activities to solve the process. On the other hand, it offers settlement opportunities to Ahıska Turks who cannot return to their homeland. More than 100 thousand Ahıska Turks have become citizens of Türkiye since 1992. In the meantime, the international community, especially the Council of Europe, is also involved in the return process. The effective operation of the control mechanisms by the Council of Europe regarding the decisions taken regarding the process could provide a way out for the problem's solution.

Keywords

Meskhetian Turks, Exile, Return Process

References

• Abbasov, E. (2021). İnsan Hakları Açısından Ahıska Türklerinin Geri Dönüş Sorunu. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=kIrIdtdJ31bRgjb6fHvMUXtxofaVdtmzGKz-C3aHoCEUzQHDuG_lb7GuVr5HVKVd
• Alpbaz, E. (2018). Geri Dönüş Yasası Çerçevesinde Ahıska Türklerinin Gürcistan Cumhuriyeti’ne Dönüşü. [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=MzP7PYssFqdb3WIjlroAkb5ookRC9wQGo2mcg_NIbvgaSeCCYc-a06iQaOLN6OPk
• Aydar, M. (2015). Understanding and Defining Ethnic Identity: Ahıska/Meskhetian Turcs in a Midwestern American City, Güvenlik Bilimleri Dergisi, 4(2), 63-89. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208189. Erişim Tarihi: 20.12.2024
• Bayramov, F. (2006). Ahıska Türklerinin Ana Yurda Dönüş Mücadelesi ve Fergana Olaylarının Türk Medyasına Yansıması. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=wBmNpkQC9Nhi90NLW7E7-T_UjAFNNzBThcNb8LyGggaRaqLmfXsW_3oxaut_aJqU
• Devrisheva, K. (2019). Türk ve Rus Kaynakları Işığında 1989 Fergana Olayları. Belgi Dergisi 2(17), 1170-87. https://doi.org/10.33431/belgi.495121
• Dolidze, A. (2023). Repatriation of Muslim Georgians: MissionAccomplished? Religions 14(7), 939. https://doi.org/10.3390/rel14070939
• Karaman, T. Z., & Mursül, D. (2018). Meskhetian (Ahiska) Turks in Turkey and Their Perception of Spatial Belonging. Open Journal of Social Sciences, 6(12), 88-103. https://file.scirp.org/pdf/JSS_2018121715485317.pdf, https://doi.org/10.4236/jss.2018.612009
• Keskin, S. (2019). The Repatriation Process of Meskhetian/Ahıska Turks to Their Homeland in Georgia: Challenges and Prospect, [Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Keskin, S., & Gürsoy, H. E. (2017). Sovyet ve Sovyet Sonrası Dönemde Ahıska Türklerinin Karşılaştıkları İnsan Hakları İhlalleri ve Ayrımcılıklar. Uluslararası Suçlar ve Tarih, 18, 13-46. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/700952
• Kütükçü, M. (2005). Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Ahıska Türklerinin Anavatanlarına Dönüş Sorunu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 271-284. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1722241
• Kurt, S. (2017). Ahıska Türkleri ile Ahıska Yurdunun Türkiye için Önemi. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(6), 97-120. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/923106
• T.C. Resmî Gazete. (1992). 3823 Sayı ve 02.07.1992 Tarihli Ahıska Türklerinin Türkiye’ye Kabulü ve İskânına Dair Kanun, Sayı: 21281, 11 Temmuz 1992. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21281.pdf
• Toptaş, K. (2020). Asur Belgelerinde Kimmerler. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 14 (27), 31-60.
• Trier, T, Tarkhan-Mouravi, G, & Kilimnik, F. (2011). Meskhetians: Homeward Bound, European Centre for Minority Issues-Caucasus, https://www.ecmi.de/fileadmin/redakteure/publications/pdf/Meskhetians_Homeward_Bound_ENG.pdf
• Yerinden Edilen Kişilerin Sorunlarına İlişkin Gürcistan Resmi Devlet Sitesi. (2020, 31 Temmuz). http://www.mra.gov.ge/geo/static/1601
• Zeyrek, Y. (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Pozitif