İki Dünya Savaşı Arasında Türk-Sovyet İlişkileri

Yıl 2023, , 1 - 34, 27.12.2023

Adil Ayaz

https://doi.org/10.54078/savsad.1383425

Öz

Geçmişte çeşitli zaman dilimlerinde değişkenlik göstermiş olan ancak günümüzde devletler arasında olumlu yönde seyrettiği görülen Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkilerin gelecekte nasıl şekillenebileceği sorusuna cevap arayışlarına yeni bakış açıları kazandıracak perspektiflerin ortaya konulması zarureti, bu makalenin kaleme alınmasının gerekçesini oluşturmuştur.
Makalede, metot olarak eleştirel literatür araştırması kullanılmış ve Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, ilişkilerde değişkenliğin hâkim olduğu 1918 ile 1939 yılları arasındaki dönemle sınırlandırılmıştır. Anılan döneme giriş teşkil etmek üzere ilk olarak I. Dünya Savaşı’nın başlangıcından Mondros Mütarekesi’ne kadar Türk-Rus İlişkileri (1914-1918) incelenmiş; ardından, zaman içinde ilişkilerde meydan gelen değişimi ve nedenlerini tespit etmek maksadıyla, sonraki yılları kapsayan Türk-Sovyet ilişkileri ise Kararsızlık Dönemi (1918-1923), İşbirliği ve Karşılıklı Güven Dönemi (1923-1936), Geçici İşbirliğinden Kopuş Dönemi (1936-1939) olmak üzere üç zaman dilimi halinde değerlendirilmiştir.
Geçmişte Türk-Rus ilişkilerinde meydana gelen olumlu veya olumsuz yönde değişim ve nedenleri tespit edildikten sonra, sonuç bölümünde, söz konusu tespitlerden istifade ile günümüzdeki Türk-Rus ilişkilerinin gelecekte alabileceği şekil tahayyül edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası, Türk-Sovyet İlişkileri, Türk-Rus İlişkileri, İki savaş arası

Etik Beyan

Bu çalışma bilimsel araştırma ve etik kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır. Bu çalışmada etik kurul izni veya yasal/özel izin gerektirecek bir içerik bulunmamaktadır. Çalışma ile ilgili herhangi bir çıkar çatışmasının bulunmadığı SAVSAD Savunma ve Savaş Araştırmaları Dergisi’ne yazar imzası ile beyan edilmiştir.

Destekleyen Kurum

Yoktur

Turkish-Soviet Relations in The Inter-War Period

Öz

This article endeavors to present new perspectives in search of answers to the question of how relations between Turkey and Russia, which have varied for a century but recently seem to be trending positively, may shape in the future.
Employing a method of critical literature review, the article focuses on the Turco-Soviet relations in the period of 1918 to 1939, highly varying throughout. The Turco-Russian relations during the World War I (1914-1918) sets the prelude to the said period, usually called the Inter-War Period, which is then investigated as three sub-periods namely the Period of Indecision (1918-1923), of Cooperation and Mutual Trust (1923-1936), and of Break of Transitory Cooperation (1936-1939).
Following the determination of positive or negative changes that occurred in the Turco-Russian relations and causes thereof, the conclusion section attempts to picture the shape that Turco-Russian relations may assume in the future.

Anahtar Kelimeler

Turkish foreign policy, Turco-Soviet relations, Turco-Russian relations, Inter-War Period

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, BCA, 30-10-0-0/247-674-21 BCA, 30-10-0-0/231-560-12 BCA, 30-18-1-1/1-15-9 BCA, 30-18-1-1/1-1-5 BCA, 30-18-1-1/26-58-20
• Akal E. (2008). Rusya’da 1917 Şubat ve Ekim Devrimlerinin Türkiye’ye Etkileri/Yansımaları. İçinde Tanıl Bora ve Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8 Sol (s. 114-137). İletişim Yayınları, İstanbul.
• Akçura, Yusuf (2018). Üç Tarz-ı Siyaset. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Alacakaptan, A.G. (1999). Türk-Sovyet İlişkileri (1921-1945). İçinde İsmail Soysal (Ed.), Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyumda Sunulan Tebliğler (s. 282-283). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Alman Dış İşleri Dairesi Belgeleri, Türkiye’deki Alman Politikası (1941-1943) (2003). (Çev. Levent Konyar), Subrosa Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Aralov, S.İ. (2000). Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları 1922-1923. (Çev. Hasan Âli Ediz), T. İş Bankası Kültür Yayınları 7. Basım, İstanbul.
• Armaoğlu, F. (2019). Türk Amerikan İlişkileri: 1919-1997. Kronik Kitap, İstanbul.
• Armaoğlu, F. (2020). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). Kronik Kitap, İstanbul.
• Avcıoğlu, D. (1976). Türkiye’nin Düzeni, Dün-Bugün-Yarın, Birinci Kitap. Tekin Yayınevi, 10. Basım, İstanbul. Bilge, A.S. (1992). Güç Komşuluk Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri (1920-1964). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Burçak, R.S. (1983). Moskova Görüşmeleri (26 Eylül 1939 - 16 Ekim 1939) ve Dış Politikamız Üzerindeki Tesirleri. Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Burçak, R.S. (1992). Türk-Sovyet İlişkilerine Genel Bakış. TTK Basımevi, Ankara.
• Carr, E.H. (1989). Bolşevik Devrimi (1917-1923) Cilt I. (Çev. Orhan Suda), Metis Yayınları, İstanbul.
• Carr, E.H. (2004). Bolşevik Devrimi (1917-1923) Cilt III. (Çev. Tuncay Birkan), Metis Yayınları, İstanbul.
• Çakıcı D. ve Çakıcı N. (2022). Kafkas Seddi Projesi ve Bolşevik Rusya’nın Bu Sedde Karşı Tutumu Üzerine Bir Değerlendirme. İçinde Prof. Dr. Hikmet Öksüz’e Armağan. Serander Yayınları, Trabzon, 143-159. Deringil, S. (1994). Denge Oyunu, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Erdaş, S. (2018). Hükümet Programlarında ve Program Müzakerelerinde Dış Politika: 1920-1980. Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Fromkin, D. (2018). Barışa Son Veren Barış: Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı?. (Çev: Mehmet Harmancı), Epsilon, 7. Baskı, İstanbul.
• Gönlübol, M. ve Diğerleri (1974). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Gürün, K. (1983). Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze Kadar). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Gürün K. (1991). Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası: 1774-2000. (Çev. Petek Demir), Mozaik Yayınları, İstanbul.
• Hazar, N. (2018). Sovyet Tehdidinin Gölgesinde Türk Dış Politikası Kuzey Afrika Örneği. Dış Politika Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Kazgan, G. (2002). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Kolesnikov, A. (2010). Türk-Sovyet İlişkilerinin Kuruluşunun 90. Yılı, Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri. (Çev. İlyas Kamalov), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Korkmaz, E. (2015). “Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye”. Yeniçağ Gazetesi, 11 Kasım 2015.
• Kurat, A.N. (1987). Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kurat A.N. (1990). Türkiye ve Rusya. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Kocabaşoğlu, U. ve Berge M. (2006). Bolşevik İhtilâli ve Osmanlılar. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (Çev. Boğaç Babür Turna), Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• Meray S.L. ve Olcay O. (2020). Montrö Boğazlar Konferansı Tutanaklar Belgeler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Örnek, C. (2015). Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı: Antikomünizm ve Amerikan Etkisi. Can Yayınları, İstanbul.
• Rıfkı, F. (1932). Moskova Roma. Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, Ankara.
• Soysal, İ. (2000). Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları I. Cilt (1920-1945). Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı, Ankara.
• S.S.C.B. Dış İşleri Bakanlığı Arşiv Bölümü, Alman Dış İşleri Dairesi Belgeleri Türkiye’deki Alman Politikası (1941-1943) (2003). (Çev. Levent Konyar), Subrosa Yayınları, İstanbul.
• Tansel, S. (2019). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar III. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Togan, S. (2021). “I. Dünya Savaşı Sonrasında Rusya’da Siyasî Gelişmeler, Başkurdistan Muhtariyeti ve Zeki Velidi Togan”. İçinde Serkan Acar (Ed.), Zeki Velidi Togan İlmi Hayatı-Eserleri Siyasi Faaliyetleri-Hatıralar. (s. 352-395). Kronik Kitap, İstanbul.
• Toynbee, A. (1971). Türkiye: Bir Devletin Yeniden Doğuşu. (Çev. Kasım Yargıcı), Milliyet Yayınları, İstanbul.
• Trask, R.R. (1971). The United States Response to Turkish Nationalism and Reform: 1914-1939.TheUniversity of Minnesota Press, Minneapolis.
• TBMM, Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, Cilt 1 (24 Nisan 1920-22 Mayıs 1950) (2013). TBMM Basımevi, Ankara.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları. 16 Ekim 1920, 17 Ekim 1920.
• TBMM Zabıt Ceridesi. 01.11.1924, II, C. 10.
• Üçok, C. (1980). Siyasal Tarih (1789-1960). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Weisband, E. (1999). “Providential Realism and the Peace of the Cold War: the Enduring Legacy of the Second Cairo Conference, İlahi Realizm ve Soğuk Savaş Barışı: İkinci Kahire Konferansı’nın Kalıcı Mirası”. Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi, Kahire Konferansının 55. Yıldönümü Paneli (Bildiriler), Ankara. (https://www.ismetinonu.org.tr/wp-content/uploads/2021/03/kahire-55-yil-paneli.pdf).
• Yerasimos, S. (1992). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye Kitap 3, Dünya Savaşı’ndan 1971’e. (Çev. Babür Kuzucu), Belge Yayınları 6. Baskı, İstanbul.
• Yerasimos, S. (2000). Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet İlişkileri (1917-1923). Boyut Kitapları, 2. Basım, İstanbul. Yılmaz, M. (2002). İngiliz Basını ve Atatürk’ün Türkiyesi. Phoenix Yayınevi, Ankara.
• Yılmaz, M. ve Doğaner, Y. (2007). Cumhuriyet Döneminde Sansür (1923-1973). Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Yüceer S. (2016). Millî Mücadele Yıllarında ANKARA-MOSKOVA İlişkileri. Sentez Yayıncılık,İstanbul.
• Zürcher, E.J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim Yayınları 4. Baskı, Ankara.
• Ada T. (2018). Rus-Batı Rekabetinin Odak Noktasındaki Anadolu ve Ankara Hükümeti’nin Sovyet Politikası (1920-1922). Belleten, Cilt 82, Sayı 295, 1077-1152.
• Çakıcı N. ve Öksüz H. (2020). Bolşevik Ruslar’nın Millî Mücadele Hareketiyle Temas Kurma Girişimleri. Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 16, Sayı 32 (Güz 2020), 717-746.
• Çakıcı N. (2023). Sovyet Rusya’nın Millî Mücadele Hareketine Mali ve Askerî Yardımları (1919-1922). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi/Journal of Atatürk Yolu, 73, 85-109.
• Degras, J. (1951). Soviet Documents on Foreign Policy Volume I (1917-1924). Oxford University Press, New York.
• Erdaş, S. (2017). Türk-Sovyet İlişkilerinin İlk Yılı ve İki Kararname. Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 13, Sayı 26 (Güz 2017), 67-90.
• Erden Ö. (2017). Millî Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkilerinde Kafkas Seddi Meselesi. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Kafkasya Özel Sayısı, s. 133-143.
• Murgul Y. (2017). Osmanlı Devleti İçin Bolşevik İhtilali Neyi İfade Ediyordu?. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 13 Sayı 26 (Güz 2017), 4-36.
• Müezzinoğlu, E. (2018). İsmet Paşa’nın 1932 Sovyet Rusya Ziyareti. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: 20, Sayı: 2, Eylül 2018, 249-260.
• Nizamoğlu, Y. (2015). Bolşevik İhtilali Sonrasında Rusya’nın Durumuna Dair Teşkilat-ı Mahsusa (Umur-ı Şarkıyye Dairesi)’nın Raporu”. JOBEPS Journal of Business Economics and Political Science, Vol: 4, No: 8, 97-122, December.
• Sarıalioğlu, İ. (2022). Montreaux Sonrası Türk-Sovyet İlişkileri Çerçevesinde İnönü-Potemkin Görüşmesi (23 Kasım 1938). Nevşehir Hacıbektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:12 Sayı: 3 Eylül 2022, 1711-1726. Tekin, Y. ve Sarıalioğlu, İ. (2022). Serbest Cumhuriyet Fırkası Denemesinin Uluslararası Yansımaları: Türk Dış Politikasında Değişim Tartışması. Belleten TTK, Cilt: 86 – Sayı: 307, Aralık 2022, 1077-1716.
• Zengin, E. (2015). Türkiye ve Rusya Federasyonu Ticari İlişkileri. Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), IV/1, 61-103.