KELAMÎ PARADİGMANIN GÜÇLÜĞÜ: MU’TEZİLE VE EHL-İ SÜNNET KELAMINDA HİDÂYET VE DALÂLET KAVRAMLARININ ANLAŞILMASI

Yıl 2012, Sayı: 15, 269 - 285, 01.06.2012

Galip Türcan

Öz

Kelamı ortaya çıkaran dinî ve siyasi şartları değerlendirmeden kelamî hükümleri tam anlamıyla kavramak mümkün değildir. Kelamcılar, hidâyet ve dalâlet kavramları üzerinde yeterince tartışmışlar, kendi teolojik tercihlerine uygun olarak bir takım hükümlere ulaşmışlardır. Ancak bu hükümlerin naslarla hangi ölçüde ilişkili olduğu ayrıca tartışılabilecek niteliktedir. Kur’an’da hidâyet ve dalâlet kavramları ile birlikte zikredilen meşîet kavramı, yapılacak yeni değerlendirmelere özellikle dahil edilmelidir. Hidâyet ve dalâlet kavramlarının anlaşılmasında yaşanan zorluğun aşılmasına ilişkin bu tür bir yaklaşım, diğer kelamî hükümlerin inşa süreci ve geçerliliği konusunda da fikir verecektir

Anahtar Kelimeler

Hidâyet, Dalâlet, Meşîet, Mu’tezile, Ehl-i Sünnet

DIFFICULTY OF KALAMIC PARADIGM: UNDERSTANDING THE TERMS OF “THE RIGHT WAY” (HIDAYAH) AND “HERESY” (DALALAH) IN THE MU'TAZILAH AND AHL AL-SUNNAH KALAMS

Öz

It is not possible to comprehend the exact meaning of judgments of Kalam without evaluation of religious and political conditions which reveal Kalam. Mutakallimûn discussed sufficiently on the concepts of ‘right way’ and ‘heresy’ and then reached a number of judgments in accordance with their own theological preferences. However, to what extent these judgments to be associated with the Text (Qur’an and Hadith) are discussable. The term of ‘meshiah’ (will, wish) mentioned in the Quran along with the terms of “the right way” and the “heresy” should also be included in new assessments. Such an approach will not only help to solve the difficulty of understanding the terms of ‘heresy’ and ‘right way’, but also will give an idea about the building process and the validity of other judgments of Kalam.

Anahtar Kelimeler

Right Way, Heresy, Meshiah, Mu'tazilah, Ahl alSunnah

Kaynakça

• el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed (ö. 1069/1658), Usûlu’d-Dîn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1981/1401.
• el-Curcânî, es-Seyyid Şerif Ali b. Muhammed (ö. 816/1413), et-Ta’rîfât, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, (Mısır) 1938/1357.
• Ebû Hanife, Nu’man b. Sabit (ö. 150/767), el-Fıkhu’l-Ekber, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, İstanbul 1981.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyub b. Musa, el-Huseynî el-Kefevî (ö. 1094/1683), el- Kulliyyât Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1993/1413. fi’l-Mustalahât
• ve’l-Furûki’l-Luğaviyye,
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail (ö. 324/935), Makâlâtu’l-İslâmiyyîn, Tahkik: Helmut Ritter, Franz Steiner Verlag Gmbh, Wiesbaden, 1980.
• el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1990/1410.
• Usûlu Ehli’s-Sunne ve’l-Cemâa (Risaletu Ehli’s-Sağr), Tahkik: Muhammed Seyyid el-Celyend, Kulliyetu Dâri’l-Ulûm, Kahire 1987.
• el-Hasen b. Muhammed İbni’l-Hanefiyye (ö. 100/718), Risâle fi’r-Red ala’l- Kaderiyye, Bidâyetu İlmi’l-Kelam fi’l-İslâm içinde, Tahkik: Josef Van Ess, el-Ma’hedu’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şarkıyye fî Beyrut, Beyrut 1977.
• el-Hasen el-Basrî (ö. 110/728), Risâle fi’l-Kader, Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde, I-II, Dâru’l-Hilâl, Kahire 1971.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid (ö. 273/886), es-Sunen, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuha içinde, Çağrı Yy., İstanbul 1992/1412.
• İbn Manzûr, Cemaleddin b. Muhammed b. Mukerrem (ö.711/1311), Lisânu’l-Arab, I-XV, Dâru Sâdır, by 1414/1994. el-Kâdî Abdulcebbâr, Ahmed el-Hemedânî (ö. 415/1024), Kitâbu Fadli’l- İ’tizâl ve Tabakâti’l-Mu’tezile ve Mubâyenetihim li Sâiri’l- Muhâlifîn, Tahkik: Fuâd Seyyid, ed-Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, Tunus 1974.
• el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde, I-II, Tahkik: Muhammed Ammâra, Dârul-Hilal, Kahire 1971.
• Muteşâbihu’l-Kur’an, Tahkik: Adnan Muhammed Zarzur, Dâru’t-Turâs, Kahire 1969.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed (ö. 333/944), Te’vîlâtu Ehli’s-Sunne, I-V, Tahkik: Fatıma Yusuf el-Haymî, Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut 2004/1425.
• en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Muhammed (ö. 508/1114), Tebsiratu’l Edille, I-II, Tahkik: Claude Salamé, Institut Français de Damas, Dimeşk 1990.
• Ömer b. Abdilaziz (ö. 102/720), er-Risâle, Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l- Asfiyâ, I-X+I içinde, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut (tarihsiz).
• er-Râğıb el-İsfehânî (ö. 502/1108), Mufredât Elfâzi’l-Kur’an, Tahkik: Safvân Adnan Dâvûdî, Dâru’l-Kalem, Beyrut 1992/1412.