PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ TATMİN DÜZEYİNİ ETKİLER Mİ?

Yıl 2017, Sayı: 29, 553 - 578, 31.12.2017

Sema Polatcı , Ersin Irk , Zümral Gültekin , Fatih Sobacı

Öz

Bu çalışmada psikolojik dayanıklılık ve kişilik özelliklerinin, bireylerin iş ve yaşamdan duydukları tatmin üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ayrıca kişilik özelliklerinin iş ve yaşam tatmini üzerindeki etkisinde psikolojik dayanıklılığın aracılık rolü de araştırılmıştır. Çalışma infaz koruma memurları üzerinde yürütülmüş, 165 bireyden toplanan verilere fark, korelasyon ve regresyon analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda psikolojik dayanıklılığın kişilik özelliklerinden duygusal dengesizliğin iş tatmini üzerindeki etkisinde kısmi aracılık rolü oynadığı belirlenmiştir. Kişilik özelliklerinin yaşam tatmini üzerinde anlamlı etkisi tespit edilemediği için bu etkide psikolojik dayanıklılığın aracılık rolüne de bakılamamıştır. Bulgular ışığında elde edilen sonuç ile araştırmacı, uygulayıcı ve ileriki çalışmalar için öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik Dayanıklılık, Kişilik, Kişilik Özellikleri, İş Tatmini, Yaşam Tatmini

Kaynakça

• ABU ELANAIN, H. M. (2007). “The Five-Factor Model of Personality and Organizational Citizenship Behavior in United Arab Emirates”, SAM Advanced Management Journal, 72(3), 47-57.
• BARON, R. M. ve KENNY, D. A. (1986). “The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations”, Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173-1182.
• BATAN, N. ve AYTEN, A. (2015). “Dini Başa Çıkma, Psikolojik Dayanıklılık ve Yaşam Doyumu İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 15(3), 67-92.
• BENET-MARTINEZ, V. ve JOHN, O. P. (1998), “Los Cinco Grandes Across Cultures and Ethnic Groups: Multitrait Multimethod Analyses of the Big Five in Spanish and English”, Journal of Personality and Social Psychology, 75(3), 729-750.
• BERNERTH, J. B., ARMENAKIS, A. A., FEILD, H. S., GILES, W.F., WALKER, H. J. (2007). "Is Personality Associated with Perceptions of LMX? An Empirical Study”, Leadership & Organization Development Journal, 28(7), 613-631.
• BEUTEL M. E.,GLAESMER, H., WILTINK J. , MARIAN, H., ve BRAHLER, E.(2010). “Life Satisfaction, Anxiety, Depression And ResilienceAcrossThe Life Span Of Men”, TheAging Male, 13(1): 32–39.
• BİÇKES, D.M., YILMAZ, C., DEMİRTAŞ, Ö. ve UĞUR A. (2014). “Duygusal Emek ile İş Tatmini Arasındaki İlişkide Psikolojik Sermayenin Aracılık Rolü: Bir Alan Çalışması”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(2), 97‐ 121.
• BİTMİŞ, M. G., SÖKMEN, A. ve TURGUT, H. (2013). “Psikolojik Dayanıklılığın Tükenmişlik Üzerine Etkisi: Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 27-40.
• BOZKURT, Ö ve BOZKURT İ.(2008). “İş Tatminini Etkileyen İşletme İçi Faktörlerin Eğitim Sektörü Açısından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Alan Araştırması”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9 (1), 1-18. BRAYFIELD, A. H. ve Rothe, H. F. (1951). “An Index of Job Satisfaction”, Journal of Applied Psychology, 35(5), 307-311.
• BUSS, D. (2000). “The Evolution of Happiness”, American Psychologist, 55, 15-23.
• CAMPBELL-SILLS, L., COHAN, S. L. ve STEIN, M. B. (2006). “Rela-tionship of Resilience to Personality, Coping, and Psychatric Symptoms in Young Adults”, Behaviour Research and Therapy, 44, 585-599.
• CAN, H., AŞAN, Ö. ve AYDIN, E. M. (2006), Örgütsel Davranış, İstanbul: Arıkan Basım Yayım.
• CHITRA, T. ve KARUNANİDHİ, S. (2013). “Influance of Occupational Stress, Resilience, and Job Satisfaction on Psychological Well-being of Policewomen”, Indian Journal of Health and Well-being, 4(4), 724- 730.
• COSTA Jr, P. T., BUSCH, C. M., ZONDERMAN, A. B., MCCRAE, R. R. (1986). “Correlations of MMPI Factor Scales with Measures of the Five Factor Model of Personality”, Journal of Personality Assessment, 50(4), 640-650.
• COSTA, P. T., ve MCCRAE, R. R. (1990). “Personality: Another Hidden Factor in Stress Research”, Psychological Inquiry, 1, 22-24.
• CÜCELOĞLU, D. (2006). İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi, 15. Baskı, İstanbul.
• ÇARIKÇI, İ., KANTEN, S. ve KANTEN, P. (2010). “Kişilik, Duygusal Zeka ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişkileri Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 41-65.
• ÇETİN, F. ve BASIM, N. (2011). “Psikolojik Dayanıklılığın İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılık Tutumlarındaki Rolü”, “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 13(3), 79-94.
• ÇETİN, F., VAROĞLU, A. K. (2009). “Özellikler Bağlamında Girişimcinin Beş Faktör Kişilik Örüntüsü”, Savunma Bilimleri Dergisi, 8(2), 51-66.
• ÇETİN, F., YELOĞLU, H. O. ve BASIM, H. N. (2015). “Psikolojik Dayanıklılığın Açıklanmasında Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Rolü: Bir Kanonik İlişki Analizi”, Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 81-92.
• DAVEY, M., EAKER, D. G. ve WALTERS, L. H. (2003). “Resilience Processes in Adolescents: Personality Profiles, Self-Worth, and Coping”, Journal of Adolescent Research, 18(4), 347- 362.
• DEMİREL, H. (2014). “An Investigation of the Relationship between Job and Life Satisfaction among Teachers”, Social and Behavioral Sciences, 116(21), 4925-4931.
• DENEVE, K. M., COOPER, H. (1998). “The Happy Personality: a Meta-analysis of 137 Personality Traits and Subjective Well-being”, Psychological Bulletin, 124(2), 197.
• DIENER, E. (2000). “Subjective Well-Being: The Science of Happiness and a Proposal for a National Index”, American Psychologist, 55(1), 34-43.
• DIENER, E., EMMONS, R. A., LARSEN, R. J. ve GRIFFIN, S. (1985). “The Satisfaction with Life Scale”, Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.
• DIGMAN, J. M. (1990). “Personality Structure: Emergence of the Five-Factor Model”, Annual Review of Psychology, 41, 417-440.
• DOĞAN, T. (2013). “Beş faktör Kişilik Özellikleri ve Öznel İyi Oluş”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
• EREN, E. (1998). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beşinci Baskı, İstanbul: Beta Yayınları.
• ERKUŞ, A. ve FINDIKLI, M.A. (2013). ”Psikolojik Sermayenin İş Tatmini, İş Performansı ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisine Yönelik Bir Araştırma”, 42 (2), 302-318.
• ERKUŞ, A. ve TABAK, A. (2009). “Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Çalışanların Çatışma Yönetim Tarzlarına Etkisi: Savunma Sanayiinde Bir Araştırma”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 213-242.
• EROĞLU, F. (1998). Davranış Bilimleri, 4. Baskı, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• EXTREMERA, N., FERNÁNDEZ-BERROCAL, P. (2005). “Perceived Emotional İntelligence and Life Satisfaction: Predictive and Incremental Validity Using the Trait Meta-Mood Scale”, Personality and Individual Differences, 39(5), 937-948.
• FAYOMBO, G. (2010). “The Relationship between Personality Traits and Psychological Resilience among the Caribbean Adolescents”. International Journal of Psychological Studies, 2(2), 105-116.
• FLORIAN, V., MIKULINCER, M. ve TAUBMAN, O. (1995). “Does Hardiness Contribute to Mental Health During a Stressful Real Life Situtaion? The Roles of Appraisal and Coping”, Journal of Personality and Social Psychology, 68 (4), 687-695.
• FRIBORG, O., BARLAUG, D., MARTINUSSEN, M., ROSENVINGE, J. H. ve HJEMDAL, O. (2005). “Resilience in Relation to Personality and Intelligence”, International Journal of Methods in Psychiatric Research, 14(1), 29-42.
• FRIBORG, O., BARLAUG, D., MARTINUSSEN, M., ROSENVINGE, J. H., HJEMDAL, O. (2005). “Resilience in Relation to Personality and Intelligence”, International Journal of Methods in Psychiatric Research, 14(1), 29-42.
• FRIBORG, O., HJEMDAL, O., ROSENVINGE, J. H. ve MARINUSSEN, M. (2003). “A New Rating Scale for Adult Resilience: What are the Central Protective Resources behind Healthy Adjustment?”, International Journal of Methods in Psychiatric Research, International Journal of Methods in Psychiatric Research, 12(2), 65-76.
• GUTHRIE, J. P., COATE, C. J., SCHWOERER, C. E. (1998). “Career Management Strategies: The Role of Personality”, Journal of Managerial Psychology, 13(5/6), 371-386.
• GÜMÜŞ, Ö. D. (2009). Kültür, Değerler, Kişilik ve Siyasal İdeoloji Arasındaki İlişkiler: Kültürlerarası Bir Karşılaştırma (Türkiye-ABD), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• GÜNEL, Ö. D. (2010). “İşletmelerde Yıldırma Olgusu ve Yıldırma Mağdurlarının Kişilik Özelliklerine İlişkin Bir Araştırma”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (3), 37-65.
• GÜRBÜZ, S. (2015). “Kuşak Farklılıkları: Mit mi, Gerçek mi?”, İş ve İnsan Dergisi, 2(1), 39-57.
• HEO, J., LEE, Y. (2010). “Serious Leisure, Health Perception, Dispositional Optimism, and Life Satisfaction Among Senior Games Participants” Educational Gerontology, 36(2), 112-126.
• HUNTER, A. J. (2001). “A Cross-Cultural Comparison of Resilience in Adolescents”, Journal of PediatricNursing, 16, 172-179.
• İSLAMOĞLU, G. (2010). Kurumlarda İyilik de Var, İstanbul: Nobel Yayın Dağıtıml
• JUDGE, T. A., HELLER, D., MOUNT, M. K. (2002). “Five-Factor Model of Personality and Job Satisfaction: A Meta-Analysis”, Journal of Applied Psychology, 87(3), 530-541.
• KAĞITÇIBAŞI, Ç. (2010). Günümüzde İnsan ve İnsanlar, 12. Baskı, İstanbul: Evrim Yayınevi.
• KARAIRMAK, Ö. ve ÇETİNKAYA, R. Ş. (2011).” Benlik Saygısının ve Denetim Odağının Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi: Duyguların Aracı Rolü”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (35), 30-43.
• KOBASA, S. C., (1979). “Stressful Life Events, Personality, and Health: An Inquiry Into Hardiness”, PersonalitySocial Psychology, 37(1), 2-11.
• KUBAT, U., KURUÜZÜM, A. (2010). “İş Değerleri ile Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Bir Yapısal Denklem Modelleme Yaklaşımı”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(3), 487-505.
• LISCHETZKE, T., EID, M. (2006). “Why Extraverts are Happier than Introverts: The Role of Mood Regulation”, Journal of Personality, 74(4), 1127-1162.
• LIU, Y., WANG, Z. ve LI, Z. (2012). “Affective Mediators of the Influence of Neuroticism and Resilience on Life Satisfaction”, Personality and Individual Differences, 52, 833-838.
• LUMANLAN, P. T. (2013). “Exhaustion, Disengagement, Resilience, And JobSatisfaction of Nurse-Educators”, The International Journal of SocialSciences, 11(1), 23-28.
• LUTHANS, F. (1992). Organization Behavior, McGraw-Hill, İnternational, Edition:6, USA.
• LUTHANS, F., (2002). “The Need and Meaning of Positive Organizational Behavior”, Journal of Organizational Behavior, 23, 695-706.
• LUTHANS, F., AVOLIO, B. J., AVEY, J. B. ve NORMAN, S. M. (2007). “Positive Psychological Capital: Measurement and Relationship with Performance and Satisfaction”, Personnel Psychology, 60(3), 541–572.
• LYUSIN, D. B. (2006). “Emotional Intelligence as a Mixed Construct: Its Relation to Personality and Gender” Journal of Russian and East European Psychology, 44(6), 54-68.
• MASTEN, A. S., BEST, K. M. ve GARMEZY, N. (1990). “Resilience and Development: Contributions from the Study of Children Who Overcome Adversity”, Development and Psychopathology, 2(4), 425-444.
• MASTEN, A. S., (2001). “Ordinary Magic: Resilience Process in Development”, American Psychologist, 56, s. 227–239.
• MCCORMACK, L. ve MELLOR, D. (2002). “The Role of Personality in Leadership: An Application of the Five-Factor Model in the Australian Military”, Military Psychology, 14(3), 179-197.
• MCCRAE, R. R. (2001). “Trait Psychology and Culture: Exploring Intercultural Comparisons”, Journal of Personality, 69, 819-846.
• MCSHANE, S.L. ve VON GLINOW, M.A. (2005). Organizational Behavior: Emerging Realites for the Workplace Revolution, McGraw Hill Companies, Inc., New York, 58-59.
• MERDAN, E. (2013). “Beş Faktör Kişilik Kuramı ile İş Değerleri İlişkisinin İncelenmesi: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(7), 140-159.
• METE, C. (2006). İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Kişilik Özellikleri ile İş Tatminleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• MYERS, D. G., DIENER, E. (1995). “Who is Happy?”, Psychological Science, 6(1), 10-19.
• OSHAGBEMI, T. (2000). “Satisfaction with Co-Workers’ Behaviour”, Employee Relations, 22(1), 88-106.
• ÖZKALP, E., KIREL, Ç. (2011). Örgütsel Davranış, Ekin Yayınevi, 5.Baskı, Bursa.
• PERRY, S. R. (2003). Big Five Personality Traits and Work Drive as Predictors of Adolescent Academic Performance, University of Tennessee, Knoxville.
• PİYAL, B., ÇELEN Ü., ŞAHİN N. ve PİYAL B. (2000). “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde Çalışanların İş Doyumu”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 53 (4),241-250.
• POLATCI, S. (2014). “Psikolojik Sermayenin Görev ve Bağlamsal Performans Üzerindeki Etkileri: Polis Teşkilatında Bir Araştırma”, Ege Akademik Bakış, 14 (1), 115-124.
• Polatcı, S., SOBACI, F. (2014). “Öğrencilerin Öğrenilmiş Güçlülük Düzeyleri Üzerinde Kişilik Özellikleri ve Duygusal Zekâ Düzeylerinin Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(4), 50-71.
• POLATCI, S., SOBACI, F. ve KABAN, İ. (2015). “Beş Faktör Kişilik Özellikleri ve Kişi-İş Uyumunun İş Tatmini Üzerine Etkileri: Taşeron Firma Elemanları Üzerine Bir Araştırma”, Aksaray Üniversitesi, 14. Ulusal İşletmecilik Kongresi Bildiri Kitabı, Aksaray.
• RANI, R. ve MIDHA, P. (2014). “Does Resilience Enhance Life Satisfaction Among Teenagers?”, Journal of Humanities and Social Science, 19 (6), 16-19.
• RIOLLI, L., SAVICKI, V., CEPANI, A. (2002). “Resilience in the Face of Catstrophe: Optimism, Personality, and Coping in the Kosovo Crisis”, Journal of Applied Social Psyhology, 32(8), 1604-1627.
• SCHMITT, D. P., ALLIK, J., MCCRAE, R. R. ve BENET-MARTINEZ, V. (2007). “The Geographic Distribution of Big Five Personality Traits: Patterns and Profiles of Human Self-Description Across 56 Nations”, Journal of Cross-Cultural Psychology, 38 (2), 173-212.
• SEVİMLİ, F., İŞCAN, Ö. F. (2005). “Bireysel ve İş Ortamına Ait Etkenler Açısından İş Doyumu”, Ege Akademik Bakış, 5(12), 55-64.
• SILVA, P. (2006). “Effects of Disposition on Hospitality Employee Job Satisfaction and Commitment”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 18 (4), 317-328.
• SMITH, J. F. ve SMITH, H. L. (2015). “Savoring, Resilience, and Psychological Well-being in Older Adults”, Aging & Mental Health, 19(3), 192-200.
• SOMER, O. ve GOLDBERG, L. R. (1999). “The structure of Turkish trait descriptive adjective”, Journal of Personality and Social Pscyhology, 76(3), 421-450.
• SOMER, O., KORKMAZ, M., TATAR, A. (2002). “Beş Faktör Kişilik Envanteri’nin Geliştirilmesi-I: Ölçek ve Alt Ölçeklerin Oluşturulması”, Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 21-33.
• STEVENS, J. (1996). Applied Multivariate Statistics For The Social Sciences, 3rd Edition, New Jersey, Mahwah, Lawrence Erlbaum.
• SUDAK, M. K., ZEHİR, C. (2013). “Kişilik Tipleri, Duygusal Zeka, İş Tatmini İlişkisi Üzerine Yapılan Bir Araştırma”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(22), 141-165.
• ŞİMŞEK, E., AKTAŞ, H. (2014). “Örgütsel Sessizlik ile Kişilik ve Yaşam Doyumu Etkileşimi: Kamu Sektöründe Bir Araştırma”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14 (2), 121-136.
• TABACHNICK, B. G. ve FIDELL, L. S. (2007), Using Multivariate Statistics, 5th Edition, Boston, Pearson Education.
• TEKİN, Ö. A., TURAN, S. N., ÖZMEN, M., TURHAN, A. A., KÖKÇÜ, A. (2012). “Beş Faktör Kişilik Özellikleri ve Örgütsel Çatışma Yönetimi Arasındaki İlişkiler: Ankara’daki Beş Yıldızlı Otel İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama”, Journal of Yasar University, 27(7), 4611-4641.
• TERZİ, Ş. (2008). “Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılıkları ve Algıladıkları Sosyal Destek Arasındaki İlişki”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 29, 1-9.
• TÜMLÜ, G. Ü. ve RECEPOĞLU E. (2013). “Üniversite Akademik Personelinin Psikolojik Dayanıklılık ve Yaşam Doyumu Arasındaki İlişki”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3), 205-213.
• ÜLKER TÜMLÜ, G. ve RECEPOĞLU, E. (2013). “Üniversite Akademik Personelinin Psikolojik Dayanıklılık ve Yaşam Doyumu Arasındaki İlişki”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3, 205-213.
• WATSON, D., HUBBARD, B. (1996). “Adaptational Style and Dispositional Structure: Coping in the Context of the Five‐Factor Model”, Journal of Personality, 64(4), 737-774.
• WERNER, E. E. (1995). “Resilience And Development”, Current Directions in Psychological Science, 4 (3), 81-85.
• YOUNGBLOM, R. , HOULIHAN, D. ve NOLAN J. (2014). “An Assessment of Resiliency and Life Satisfaction in High School-Aged Students in Belize”, International Journal of Psychological Studies, 6(4), 115-122.
• YOUSSEF, C. M., LUTHANS, F. (2007). “Positive Organizational Behavior in the Workplace The Impact of Hope, Optimism and Resiliency”, Journal of Management, 33(5), s. 774-800.
• ZHANG, L. F. (2003). “Does the Big Five Predict Learning Approaches?”, Personality and Individual Differences, 34(8), 1431-1446.