FÎRUZÂBÂDÎ’NİN (Ö.817/1415) KUR’AN İLİMLERİNE DAİR GÖRÜŞLERİ

Yıl 2017, Sayı: 29, 1 - 32, 31.12.2017

Celalettin Divlekci

Öz

Fîruzâbâdî (ö.817/1415) ünlü bir sözlük bilimci olup, yetişme tarzı ve verdiği eserler açısından naklî ilimlerde öne çıkmış bir âlimdir. Bu makalemizde kısaca hayatına temas ettikten sonra Besâir adlı eserinde yer verdiği, Kur’an ilimleriyle ilgili görüşlerini ele alacağız.
Bu çerçevede neshe nasıl yaklaştığına, Sûrelerin Mekkî ya da Medenî oluşlarında neyi ölçü aldığına, vücûh ve nazâirle ilgili görüşlerine ve i‘câz anlayışına değineceğiz. Rivâyet ilimlerinde mütehassıs birisi olarak Kur’ân’ın fazileti konusundaki rivayetleri nasıl değerlendirdiği üzerinde duracağız. Eserinde, bilhassa isim vermeden nakilde bulunduğu kaynaklara dikkat çekeceğiz.
Görebildiğimiz kadarıyla müellif analizden uzak, nakilci bir ilim anlayışına sahip olup, bu tavrı Kur’an ilimleriyle ilgili görüşlerine de yansımıştır. Bu yönüyle eser özgün olmaktan uzak olup, bir derleme görünümü arz etmektedir. Esasen kendisinin eserinde özgün olmak gibi bir iddiası da yoktur.

Anahtar Kelimeler

Fîruzâbâdî, Besâir, Kur’an ilimleri, Tefsir

Kaynakça

• Kaynakça Abbâs, Fadl Hasen, İtkânü’l-Burhan fi ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Furkân, Amman 1997. Ali en-Neccar, Besâir, (Muhakkikin önsözü). İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, Tunus 1984. el-Aynî, Bedrüddîn Mahmud, ‘İkdü’l-Cumân fî Tarihi Ehli’z-Zemân, (thk. Abdurrezzak et-Tantâvî), Matbatü Alâ, Kahire 1985. Brockelmann, Carl, Erster Supplementband, (Suppl.), Leiden 1937. ------, Geschichte der Arabschen Litteratür (GAL), Leiden 1943. ------, “Fîruzâbâdî”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B., İstanbul 1978. Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1988. ed-Dâvûdî, Şemsüddin Muhammed b. Ali, Tabakâtü’l-Müfessirîn, Beyrut ts. Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, ts. el-Fâsî, Takıyyuddin Ebu’t-Tayyib, el-‘Ikdüs’s-Semîn fî Târihi’l-Beledi’l-Emîn, (thk. Fuad Sureyyid), Kahire 1962. ------, Zeylü’t-Takyîd fî Ruvati’s-Sünen ve’l-Mesânîd, (thk. K. Yususf el-Hût), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990. Fîruzâbâdî, el-Kamusu’l-Muhît, (thk. Mektebetü Tahkîki’t-Türâs), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1987. ------, Sifru’s-Seâde, Beyrut 1986. ------, Besâiru Zevi’t-Temyîz fî Letaifi Kitabi’l-Azîz, thk. M. Ali en-Neccar (I – IV) Abdüllalîm et-Tahâvî (V-VI), el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut ts. Furat, Ahmed Subhi, el-Firuzâbâdî’nin es-Sıhah’ı Tenkîdi, (Profosörlük takdim tezi), 1978, İSAM Ktp., nr.586. el-Gırnatî, Ahmed b. ez-Zübeyr, Milâkü’t-Te’vîl, (thk. Mahmud Kamil Ahmed), Beyrut 1985. el-Haşimî, Ahmed, Cevâhiru’l-Belâğa, İstanbul 1984. el-Honsârî, Muhammed Bakır el-Mûsevî, Ravzatü’l-Cennât fî Ahvali’l-‘Ulemai ve’s-Sâdât, (thk. Esedullah İsmaliyyân), Tahran ts. Râgıb el-Isfehânî, Müfredâtü Elfâzı’l-Kur’ân, (thk. Safvan Adnan Davudî), Dâru’l-Kalem, Dimaşk1922. İbn Atıyye el-Endelûsî, Ebû Muhammed Abdülhak, el-Muharraru’l-Vecîz fi Letâifi’l-Kitabi’l-Azîz, Kahire 1394. İbn Hacer, İnbâü’l-Gumr bi Enbâi’l-‘Umr fî’t-Tarîh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986. İbn Kâdî Şehbe, Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed, Tabâkâtü’ş-Şâfiiyye, (thk. el-Hafız Abdülalim Hân), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1987. İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah, Ahkâmu’l-Kur’ân, Beyrut 1998. İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali, Kitâbu’l-Mevzuât, (thk. Abdurrahman Muhammed Osman), 1983. ------, Nüzhetü’l-A’yüni’n-Nevâzır fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir, (thk. M. Abdulkerim er-Râdî), Beyrut 1985. İbnü’l-İmâd, Şihabuddîn Ebu’l-Fellah Abdülhayy, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, (thk. Abdülkadir el-Arnavud-Mahmud el-Arnavud), Dâru İbn Kesir, Beyrut 1993. İbnü’l-Kâdi, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Dürretü’l-Hicâl fî Esmai’r-Ricâl, (thk. M. el-Ahmed, Ebu’n-Nûr), Dâru’t-Türâs, Kahire 1970. el-İskâfî, Dürretü’t-Tenzîl ve Gurretü’t-Te’vîl, Beyrut 1995. Katip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. (haz. Ş. Yaltkaya – R. Bilge), İstanbul 1971. el-Kannûcî, et-Tâcü’l-Mükellel, (haz. A. Şerafuddîn) Dâru İkra’ 1983. Kehhale, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-Müellifîn, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1993. Kılıç, Hulusi, “Fîruzâbâdî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1996. el-Kîrmânî, Abdülhayy b. Abdülkebir, Mahmud b. Hamze, el-Burhân fî Müteşâbihi’l-Kur’ân, (thk. A. Izzuddin Abdullah), 1991. el-Makkarî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Ezhâru’r-Riyâd fî Ahbâri Ayyâd, ts. el-Makrîzî, Ahmed b. Ali, Dürretü’l-‘Ukûdi’l-Ferîde fî Terâcimi’l-A‘yâni’l-Müfîde, (thk. Adnan Derviş-M. el-Mısrî), Dimaşk 1995. ------, el-Mukaffa’l-Kebîr, (thk. Muhammed el-Ya‘lâvî), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1991. el-Mâverdî, en-Nüket ve’l-‘Uyûn, (haz. Abdulmaksûd b. Abdurrahim), Beyrut, ts. el-Münâvî, Abdürraûf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmi‘i’s-Sağîr, Beyrut ty. Rummânî, en-Nüket fî İ‘câzi’l-Kur’ân, (selâse resâil fî i‘câzi’l-Kur’ân içinde thk. Muhammed Halefullah-Muhammed Zağlûl Selam), Dâru’l-Meârif, Mısır, ts. es-Sehâvi, Şemsüddin Ebu’l-Hayr, ed-Davu’l-Lâmi‘ li Ehli Karni’t-Tâsi‘, Mektebetü’l-Hayat, Beyrut 1986. Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr, Buğyetü’l-Vüât fî Tabakâti’l-Lügaviyyîn ve’n-Nühât, (thk. M. Ebu’l-Fadl İbrahim), el-Mektebetü’l-Mısrıyye, Beyrut 1964. ------, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru İbn Kesir, Beyrut 1973. Subhi es-Salih, Mebâhis fî ‘Ulumî’l-Kur’ân, Beyrut 1968. eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali, el-Bedru’t-Tâli‘ bi-Mehâsini men ba ‘de’l-Karni’s-sâbi‘, Dâru’l-Marife, Beyrut, ts. Tirmîzî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, Sünen, İstanbul 1981. Tahir el-Cezâirî, et-Tibyân liba‘zi’l-Mebâhisi’l-Müteallıka bi’l-Kur’ân, (haz. Abdülfettah Ebû Ğudde), Beyrut, ts. Vivian Strotmann, Majd al-Dīn al-Fīrūzābādī (1329-1415): A Polymath on the Eve of the Early Modern Period, Brill, Leiden 2016. Yakut el-Hamevî, Mu’cemü’l-Üdebâ, Kahire 1936. W. Montgomery Watt, Kur’an’a Giriş, (çev. Süleyman Kalkan), Ankara 1998. ez-Zebîdî, Murtaza el-Huseynî, Tâcü’l-Arûs min Cevahiri’l-Kamus, (thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc v.dğr.) 1975. ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım, el-Keşşâf an Hakâıkı’t-Tenzîl, (thk. M. Abdüsselam Şahin) Beyrut 1995. ez-Zerkeşî, Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. M. Ebu’l-Fadl İbrahim), Beyrut 1972