TEFSÎR VE HADÎS KAYNAKLARINDA ÂYETLERİN İSM-İ TAFDÎL İFADELERİYLE TAVSÎFİ HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2018, Sayı: 32, 89 - 113, 26.12.2018

Ali Bulut

Öz

Bu
makalenin konusu âyetler hakkında klasik kaynaklarda yer alan ve ism-i tafdîl
ifadeleriyle yapılan tanımlama ve tavsîflerdir. Bunlar “en büyük âyet”, “en
kapsamlı âyet”, “en korkutucu âyet” ve “en ümit verici âyet” gibi birtakım vasıflardır.
Fakat burada ortaya çıkan mesele şudur: Kur’ân’ın tümü Kelâmullâh vasfı
yönünden aynı olduğuna göre bu şekildeki ifadeleri nasıl anlamak gerekir? Söz
konusu tarif ve tavsîfler kaynaklarda nasıl izah edilmiştir? Buna göre çalışmada
tefsîr ve hadîs kaynaklarında zikri geçen münferit âyetlerle ilgili bir alan
taraması yapılmış, yaklaşık kırk beş kadar âyet tespit edilmiştir. Başlıklar
altında verilen âyetlerin mevzuları incelenmiş ve bunların tavsîfe konu
edilmesinin sebeplerine dair tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır. Bu
çerçevede kaynaklarda en çok zikri geçmesi hasebiyle Zümer sûresi elli üçüncü
âyet lafızları ve muhtevası yönünden irdelenmiştir. Neticede âyetlerin
tavsîfi meselesi ilgili literatür çerçevesinde ele alınıp tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Kaynaklar, Âyetlerin Tavsîfi, İsm-i Tafdîl, Lafız, Muhteva

Kaynakça

• ‘Abdurrazzâk b. Hemmâm (1403). el-Musannef. Tahkîk: Habîburrahmân A’zamî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî.‘Abdurrazzâk b. Hemmâm (1419). Tefsîru ‘Abdîrrazzâk. Tahkîk: Mahmud M. ‘Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.Ahmed b. Hanbel (1992). Musnedu Ahmed b. Hanbel (el-Kutubu’s-Sittetu ve Şurûhuha). İstanbul: Çağrı Yayınları.Alûsî, Şihâbuddîn, Mahmûd. Rûhû’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb‘ı’l-Mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.Baltacı, Burhan (2011). “Kur’ân Âyetleri İsimlendirme Geleneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1): 21-53.Beğavî, Ebû Muhammed (1997). Me‘âlimu’t-Tenzîl. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.Beydâvî, Ebû Saîd, Nâsiruddîn (1418). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. Tahkik: Muhammed ‘Abdurrahman el-Meraşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.Bikâ‘î, Ebû Bekr, İbrâhîm b. ‘Umer (1987). Mesâı‘du’n-Nezar li’l-İşrâf ‘alâ Makâsıdı’s-Suver. Riyad: Mektebetu’l-Me‘ârif.Cevherî, İsmâil b. Hammâd (1990). es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. Tahkîk: Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn.Ebû ‘Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm (1991). Fezâilu’l-Kur’ân. Tahkîk: Vehbî Suleymân Gâvecî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.Ebû Bekr b. el-Arabî (2003). Ahkâmu’l-Kur’ân. Ta‘lik: Muhammed ‘Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l’Ilmiyye.Ebû Ca‘fer en-Nehhâs (1409). Me‘âni’l-Kur’ân. Tahkîk: Muhammed ‘Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmi‘atu Ummi’l-Kurâ.Ebû Hayyân, Muhammed (1992). el-Bahru’l-Muhît. Tahkîk: Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr.Elmalılı, Muhammed, Hamdi Yazır (1979). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat.Ezherî, Ebû Mansûr, Muhammed. Tehzîbu’l-Luğa. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyye.Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed (1988). Kitâbu’l-‘Ayn. Tahkîk: Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Samrâî. Beyrut: Muessesetu’l-Âlemi li’l-Matbûât.Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Tahkîk: Komisyon. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye.Hâzin, ‘Ali b. Muhammed (1317). Lubâbu’t-Te’vîl fî Me‘âni’t-Tenzîl.Heyet (2017). Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed (1422). el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. Tahkîk: ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.İbn Cüzey el-Kelbî (1995). et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl. Tashih-Tahrîc: Muhammed Sâlim Hâşim. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr (1989). el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr. Tahkîk: Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd.İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ (1972). Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luğa. Tahkîk: ‘Abdusselâm Muhammed Hârun. Beyrut: Dâru’l-Cîl.İbn Hacer, el-Askalânî (1379). Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ (1991). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.İbn Manzûr, Cemâluddîn (1994). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Fikr.İbn Receb Zeynuddîn (2001). Câmi‘u’l-‘Ulûm ve’l-Hikem fî Şerhi Hamsîne Hadîsen min Cevâmi‘ı’l-Kelim. Tahkik: Şu‘ayb el-Arnaût, İbrâhîm Bâcis. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.Keremî el-Makdisî. Kalâ’idu’l-Mercân fî Beyâni’n-Nâsih ve’l-Mensûh fi’l-Kur’ân. Tahkik: Sâmî ‘Atâ Hasen. Kuveyt: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm.Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh (1964). el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-‘Arabiyye.Kuşeyrî, ‘Abdulkerîm. Letâifu’l-İşârât-Tefsîru’l-Kuşeyrî. Tahkik: İbrâhîm Besyûnî. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyye.Mâturîdî, Ebû Mansûr, Muhammed. Te’vîlâtu’l-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınevi (cilt: IV, Tahkîk: Muhammed Boynukalın, 2005-cilt: XIII, Tahkîk: Murtaza Bedir, 2008).Mâverdî, ‘Ali b. Muhammed. Tefsîru’l-Mâverdî-en-Nuketu ve’l-Uyûn. Ta‘lik: ‘Abdulmaksûd b. ‘Abdirrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.Münâvî, Zeynuddîn Muhammed (1356). Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmi‘ı’s-Sağîr. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kubrâ.Müstağfirî, Ca‘fer b. Muhammed (2006). Fezâilu’l-Kur’ân. Tahkîk-Tahrîc: Ahmed b. Fâris es-Sellûm. Beyrut: Dâru İbn Hazm.Nesefî, ‘Abdullâh b. Ahmed (1408). Tefsîru’n-Nesefî el-Musemmâ bi Medâriki’t-Tenzîl ve Hakâiki’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kalem.Nîsâbûrî, Nizâmuddîn el-Huseyn (1416). Ğarâibu’l-Kur’ân ve Reğâibu’l-Furkân. Tahkîk: Zekeriyyâ ‘Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.Râğıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım (1412). el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. Tahkîk: Safvân Adnân ed-Dâvudî. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem.Râzî, Fahruddîn Ebû ‘Abdillâh (1420). Mefâtîhu’l-Ğayb-et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.Sa‘îd b. Mansûr (1997). Sunenu Sa‘îd b. Mansûr. Tahkîk: Sa‘d b. ‘Abdillâh b. ‘Abdilazîz. Riyad: Dâru’s-Samî‘î.Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed (2002). el-Keşf ve’l-Beyân el-Ma‘rûf Tefsîru’s-Sa‘lebî. Tahkîk: Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetu’t-Tefâsîr. İstanbul: Derseâdet.Se‘âlibî, Ebû Zeyd ‘Abdurrahmân (1997). el-Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Tahkîk: Muhammed ‘Ali Mu‘avved, ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.Sehâvî, Ebu’l-Hasen ‘Ali b. Muhammed (1987). Cemâlu’l-Kurrâ’ ve Kemâlu’l-Ikrâ’. Tahkîk: ‘Ali Huseyn el-Bevvâb. Mekke: Mektebetu’t-Turâs. Sem‘ânî, Ebu’l-Muzaffer (1997). Tefsîru’l-Kur’ân. Tahkik: Yâsir b. İbrâhîm, Ğanîm b. Abbâs. Riyad: Dâru’l-Vatan.Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr (1996). Tefsîru’s-Semerkandî (Bahru’l-’Ulûm). Tahkîk: Muhibbuddîn Ebû Saîd. Beyrut: Dâru’l-Fikr.Semîn el-Halebî, Ebu’l-‘Abbâs Şihâbuddîn. ed-Durru’l-Masûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. Tahkîk: Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.Suyûtî, Celâluddîn ‘Abdurrrahmân (1974). el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Tahkik: Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyye.Suyûtî (1981). el-İklîl fî İstinbâti’t-Tenzîl. Tahkik: Seyfuddîn ‘Abdulkâdir el-Kâtib. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye. Suyûtî (1988). Mu‘tereku’l-Akrân fî İ‘câzi’l-Kur’ân. Tashih: Ahmed Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.Suyûtî (2003). ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr. Tahkîk: ‘Abdullâh b. ‘Abdilmuhsin et-Turkî. Kahire: Merkezu Hecr.Şemseddin Sami (2015). Kamus-i Türkî. Hazırlayan: Paşa Yavuzarslan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Şevkânî, Muhammed b. ‘Ali (1414). Fethu’l-Kadîr el-Câmi‘u Beyne Fenniyyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min Ilmi’t-Tefsîr. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib.Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (2001). Tefsîru’t-Taberî Câmi‘u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Tahkîk: ‘Abdullâh b. ‘Abdilmuhsin et-Turkî. Kahire: Dâru Hecr.Türkçe Sözlük. (2011). Hazırlayan: Şükrü Halûk Akalın vd., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Vâhidî, Ebu’l-Hasen, ‘Ali b. Ahmed (1991). Esbâbu’n-Nüzûl. Tahkik: Kemâl Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye. Vâhidî (1430). et-Tefsîru’l-Basît. Tahkîk: Ahmed b. Muhammed el-Hamâdî. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye. Vâhidî (1994). el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye.Zeccâc, Ebû İshâk (1988). Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuh. Şerh ve Tahkîk: ‘Abdulcelîl ‘Abduh Şelebî. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub. Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım (1407). el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.Zerkeşî, Bedruddîn. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Tahkîk: Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye.