ŞİÎ-İMÂMİYYE’DE GAYBET İNANCININ TEMELLENDİRİLMESİ: İLK DÖNEM AHBÂRÎ ve USÛLÎ ARGÜMANLAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 41, 67 - 85, 31.12.2021

Feyza Doğruyol

Öz

Şiî-İmâmiyye mezhebinin en önemli inançlarından biri olarak gaybet düşüncesi, on ikinci imam olarak kabul edilen Muhammed b. Hasan el-Mehdî el-Muntazar’ın babasının vefatı sonrası bir mahzene girerek gözlerden kaybolması ve kıyamete yakın bir süreçte yeryüzüne geri döneceği şeklindeki inancı ifade etmektedir. Bu iddianın ortaya atılması ile başlayan süreçte bu inancın toplum nezdinde benimsetilmesi ve muhaliflere karşı savunulması amacıyla çeşitli teşebbüsler olmuştur. Bu teşebbüslerden ilki ayet, hadis ve ahbar üzerinden bir temellendirme yaparak gaybeti savunan Ahbari ekoldür. Diğeri ise Şeyh Müfîd ile başlayan Usûlî ekolün öncülüğünü yaptığı akli izahlar ile konuyu ele alan tavırdır. Her iki ekolün gaybeti izah ederken kullandığı argümanların bir değerlendirmesini sunmak için başvurduğumuz eserler neticesinde, gaybet inancının her iki ekolde de temel bazı meseleler üzerinden ortaya konduğu anlaşılmıştır. İmamın doğumu, gaybetin nedeni, gaybetin süresi, imamın uzun yaşaması, gaybetteki imamın faydası ve imamın zuhuru gibi meseleler hakkında Ahbârîler nakilleri öncelemişler, Usûlîler ise bu meseleleri aklen izah etmeye çalışmışlardır. Ancak her iki ekolün de zaman zaman akla ve nakle başvurmak suretiyle benzer bir tavır takındığı görülmüştür. Ahbârî ekolün önemli aklî yorumlarda bulunması; rasyonel argümanların öne çıktığı Usûlî ekolün ise bazı meselelerin izahında nakle ağırlık vermiş olması ise önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İmâmiyye, Gaybet, Ahbârîlik, Usûlîlik

Kaynakça

• Arjomand, S. A. (1984). The Shadow of God and The Hidden Imam. The University of Chicago Press.
• Atalan, M. (2002). Şii Kaynaklarda Muhammed b. Hasan el-Mehdi’nin Tarihi ve Menkabevi Kişiliği. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 95-112.
• Bozan, M. (2009). İmâmiyye’nin İmâmet Nazariyesinin Teşekkül Süreci. İsam Yayınları.
• Bulut, H. İ. (2004). İlk Dönem İmâmî Kaynaklarda Gaybet Anlayışı. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (2), 49-68.
• Bulut, H. İ. (2005). Şeyh Müfîd ve İmâmiyye Ekolünde Gaybet İnancının Aklîleşmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (1), 175-202.
• Crow, D. S. (1987). Ghaybah. Encyclopedia of Islam. (Second Edition, 5). Lindsay Jones (Ed.). E. J. Brill.
• Eş‘arî, E. H. A. b. İ. (2009). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. Nuaym Zerzûr (Nşr.). Mektebetü’l-Asriyye.
• Hakyemez C. (2008). On İkinci İmam’ın Gaybeti Fikrinin Ortaya Çıkışı. Marife, 8 (3), 9-25.
• Hakyemez C. (2009). Şîa’da Gaybet İnancı ve Gaib On İkinci İmam. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hodgson, M. G. S. (1955). How Did The Early Shi’a Become Sectarian?. Journal of the American Oriental Society, 75, 1-13.
• Hussain, J. M. (1982). The Occultation of Twelfth Imam. The Muhammadi Trust.
• İbn Manzûr, C. M. b. M. (1968). Lisânu’l-‘Arab. Dâru’s-Sadr.
• Katib, A. (2005). Şia’da Siyasal Düşüncenin Gelişimi. Mehmet Yolcu (Çev.). Kitâbiyât.
• Kazvînî, M. K. (1987). el-İmâm el-Mehdî mine’l-mehdî ile’z-zuhur. Müessesetü’l-Vefâ.
• Küleynî, E. C. M. b. Y. b. İ. (1980). el-Usûl mine’l-Kâfî. Ali Ekber el-Gaffarî (Tsh.). Dâru Sa‘ab.
• Murtazâ, E. K. A. b. H. M. (1995). el-Mukniʻ fi’l-gaybe. Muhammed Ali el-Hekim (Thk.). y.y.
• Müfîd, E. A. M. b. M. b. N. U. B. (1993a). el-Füsûsü’l-‘aşera fi’l-gaybe. Müsennefâtü’ş-Şeyh el-Müfîd. y.y.
• Müfîd, E. A. M. b. M. b. N. U. B. (1993b). Resâ’il fi’l-gaybe. y.y.
• Nevbahtî, E. M. H. b. M. ve Kummî, S. b. A. (2004). Şiî Fırkalar. Hasan Onat, Sabri Hizmetli, Sönmez Kutlu ve Ramazan Şimşek (Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
• Nuʻmânî, M. b. İ. b. C. İ. E. Z. (1983). Kitâbü’l-gaybe. Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbuât.
• Sachedina A. (1981). Islamic Messianism. State University of New York Press.
• Sachedina, A. (1978). A Treatise on the Occultation of the Twelfth Imāmite Imam. Studia Islamica, 48, 109-124.
• Sadûk, E. C. M. b. A. İ. B. (1984). Kemâlü’d-dîn ve temâmü’n-ni‘me. nşr. Ali Ekber Gaffârî. Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî.
• Şehristânî, M. A. (2008). el-Milel ve’n-nihal. 9. Baskı. Dâru’l-Ma‘rife.
• Uyar, M. (2000). İmâmiyye Şîası’nda Düşünce Ekolleri: Ahbârîlik. Kitabevi.
• Watt, W. M. (2010). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Ethem Ruhi Fığlalı (Çev.). 3. Basım. Sarkaç Yayınları.