REALİZM ve ULUSLARARASI HUKUK BAĞLAMINDA İRAN-İSRAİL NÜKLEER GÜÇ REKABETİ

Yıl 2023, Sayı: 45, 306 - 336, 30.04.2023

Mehmet Osman Çatı , Sem Çamlıdağ

Öz

Uluslararası sistemde devletler, egemenlik ve ulus-devlet kavramlarını temel alarak rekabet içerisine girmektedir. Devlet olgusunu temel alan uluslararası ilişkiler teorilerinden Realizm devletlerin varlıklarını korumak adına güç elde etmeleri gerektiğini vurgulamaktadır. Uluslararası sistemi değiştiren II. Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş gibi olaylar ve gelişen teknoloji ile birlikte nükleer güç, devletlerin edinmek istedikleri güç türü olarak karşımıza çıkmıştır. Bu değişimler uluslararası hukuku da etkilemiştir. Bu düzlemde devletler uluslararası hukuk kurumlarının oluşturulması için adım atmış ve nükleer silahların kısıtlanmasına yönelik kurumlar oluşurmuş ve anlaşmalar yapmıştır. Uluslararası Atom Enerji Ajansı ve Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması buna örnek oluşturmaktadır. Fakat bu adımlar atılsa da nükleer silahlanmanın önlenmesinden ziyade uluslararası sistemde yer alan başat devletlerin çıkarları doğrultusundaki kararlar etkili olmuştur. Çatışmanın şiddetli olduğu ve devletlerin var olan sorunları çözme aşamasına geçemediği bölgelerde güç elde etme, bölgesel hakimiyet kurma durumları yaşanmaktadır. Bu doğrultuda devletler kendi güvenliklerini sağlamak için nükleer silah elde etme girişiminde bulunmaktadır. Orta Doğu’da bulunan İran ve İsrail’in iki egemen devlet olarak nükleer güç rekabeti içerisinde olması bu girişime örnektir. Fakat uluslararası sistemin başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere başat aktörleri bu iki devlete eşit yaklaşmamakta ve uluslararası hukuk kuralları farklı şekillerde uygulanmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın temel amacı, uluslararası sistemin başat aktörlerinin İran ve İsrail’e eşit yaklaşmadığını ve uluslararası hukuk kurallarının farklı uygulandığını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda egemenlik, ulus-devlet kavramlarının kırılgan bölgeye yansıması, uluslararası hukuk kararları alınırken doğal hukukun nasıl arka planda kaldığı analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Egemenlik, Realizm, Uluslararası Hukuk, Nükleer Güç, İsrail-İran Nükleer Rekabeti

Kaynakça

• Ağdemir, M. A. (2014). Liderler ve İsrail’in Arap Devletlerine Yönelik Dış Politikası, Bilge Strateji Dergisi, 6 (11), 51-73.
• Ağdemir, M. A. (2016). The Holocaust, Securitization of Iran and Israel’s Iran Policy, Bilge Strateji, 8 (15), 59-83.
• Albright, D., Branan, P. ve Walrond, C. (2011). Stuxnet Malware and Natanz, ISIS Report- Institute for Science and International Security. (Erişim Tarihi 20.09.2020) https://isisonline.org/uploads/isisreports/documents/stuxnet_update_15Feb2011.pdf.
• Allin H., D., ve Simon, S. (2010). The Sixth Crisis- Iran, Israel, America and the Rumors of War, Oxford University Press.
• Alperen, Ü. (Şubat 2019). Çin'in İran Nükleer Politikası: Ulusal Çıkar ve "Sorumlu Büyük Güç" Arasında Denge, İran Çalışmaları Dergisi, 2 (2), 11-35.
• Aral, V. (1968). Kelsen'in Hukuk Anlayışı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Dergisi Mecmuası, 34 (1-4), 513-52.
• Arıkan-Sinkaya, P. (2012, 16 Nisan). İran ile P5+1 Ülkeleri Arasında Yeniden Başlayan Nükleer Müzakereler. ORSAM. (Erişim Tarihi 10.04.2021) https://www.orsam.org.tr/tr/iran-ile-p5-1-ulkeleri-arasinda-yeniden-baslayannukleermuzakereler/.
• Aydoğan, Bekir ve Aydın, Hakan. “Güç Kavramı, Kamu Diplomasisi ve Güvenlik” Ekopolitik Uluslararası İlişkiler Masası Raporu, 2011:12. (Erişim Tarihi 15.12.2020) https://www.academia.edu/2519975/G%C3%BC%C3%A7_kavram%C4%B1_kamu_diplomasisi_ve_g%C3%BCvenlik?bulkDownload=thisPaper-topRelated-sameAuthor-citingThis-citedByThis-secondOrderCitations&from=cover_page.
• Balkan-Sahin, S. (2020). Tracing Discursive Strategies to Understand the U.S. Withdrawal from the Iranian Nuclear Deal, Uluslararası İlişkiler, 17 (66), 61-76.
• Bergman, R. ve Fassihi, F. (2021, 18 Eylül) [Güncelleme Tarihi, 21 Ekim 2021]. The Scientist and the A.I.-Assisted, Remote-Control Killing Machine, The New York Times, (Erişim Tarihi 10.08.2022) https://www.nytimes.com/2021/09/18/world/middleeast/iran-nuclear-fakhrizadeh-assassination-israel.html.
• BirGün. “Ortadoğu Rekabetinde İsrail-İran Çatışması”. (Erişim Tarihi 12.11.2020) https://www.birgun.net/haber/ortadogu-rekabetinde-israil-iran-catismasi-214798.
• Beriş H., E. (2014). Egemenlik- Bir Kavramın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği. Tezkire Yayınları.
• Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi. “BM Güvenlik Konseyinin 2231 Sayılı Kararı”. (Erişim Tarihi 20.11.2020) https://www.un.org/securitycouncil/content/2231/background.
• Buldur, İ. (2019). Egemenlik Kavramına Hukuki ve Politik Bakış: Kelsen ve Schmitt Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Butterfield, H. (1950). Christianity and History, Charles Scribner's Sons.
• Ceylan, Ş. Ş. (2019). H. L. A. Hart'ın Yaklaşımıyla Hukuk Kavramı, Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arkivi, 79-86.
• Chafetz, G. (1995). The Political Psychology of the Nuclear Nonplorifetaion Regime, The Journal of Politics, 57 (3), 743-775. Cohen, A., ve Frankel B. (1987). Israel's Nuclear Ambiguity, Bulletin of the Atomic Scientists, 43 (2), 15-19.
• Cohen, A. (1998). Israel and the Bomb, New York: Columbia University Press.
• Cohen, A. (2010). Worst-kept Secret: Israel’s Bargain with the Bomb, New York: Columbia University Press.
• Çakmak, C. (2007). Satranç Tahtasında İran Nükleer Program. Kenan Dağcı ve Atilla Sandıklı, (Eds.) İran-Uluslararası Atom Enerji Kurumu (UAEK) İlişkileri. İstanbul: Tasam Yayınları.
• Çatı, M. O. “Atatürk Dönemi Türkiye-Orta Doğu İlişkileri”, Atatürk Ansiklopedisi, (2021): 1-9. (Erişim Tarihi 16.12.2021) https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-donemi-turkiye-orta-dogu-iliskileri.
• Dalar, M. (2008). İran’ın Nükleer Programı: Uluslararası Hukuk Bağlamında Bir Analiz, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (24), 270-303.
• Davenport K. IAEA Members Reject Israel Resolution. (Erişim Tarihi 24.12.2021) https://www.armscontrol.org/act/2013-10/news/iaea-members-reject-israel-resolution.
• Efegil, E. (Ocak 2013). İsrail’in Dış Politikasının Belirleyicileri, Ortadoğu Analiz, 5 (49), 53-68.
• Ekinci, C. A. (2009). İran Nükleer Krizi, Usak Yayınları.
• Erboğa, A. (Şubat 2019). Obama ve Trump Dönemi: ABD-Körfez İlişkileri, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmalar Vakfı, (269), 1-19.
• Erdal, S. (2018). Uluslararası Hukuk Perspektifinden İran’ın Nükleer Programı, Adalet Yayınevi.
• Evron, Y. (1979). Israel and Nuclear Weapons, Asian Perspective, 3 (1), 59-80.
• Fitzpatrick, M. (2006). Lessons Learned From Iran’s Pursuit of Nuclear Weapons, The Nonproliferation Review, 13 (3), 527–537.
• Freilich, C. (2022). Israel and the Iran Nuclear Deal: The Best of Bad Options, Survival, 64 (3), 117-132.
• Gerber, G., L. (1982). The Baruch Plan and the Origins of the Cold War, Diplomatic History, 6 (1), 69-95.
• Gözlügöl, Said V. (2013). Nükleer Korku Gölgesinde Korku ve Güvenlik, Ankara Barosu Dergisi, (2), 223-245.
• Greenblum, M., B. (2006). The Iranian Nuclear Threat Israel Options Under International Law, Houston Journal of International Law, 29 (1), 55-112.
• Gross, L. (1948). The Peace of Westphalia 1648-1948, The American Journal of International Law, 42 (1), 20-41.
• Grotius, H. (2011). Savaş ve Barış Hukuku (Çev. Seha L. Meray). İstanbul: Say Yayınları.
• The Guardian. (2018, 5 Kasım). Trump Administration Unveils Full Extent of US Sanctions on Iran. (Erişim Tarihi 30.12.2020) https://www.theguardian.com/world/2018/nov/05/iran-launches-military-drill-response-return-us-sanctions.
• Gündüz O. ve Göçoğlu V. (2020). Ulusal Güvenlik Politikaları Çerçevesinde ABD’nin Güvenlik Anlayışına Kronolojik Bir Bakış, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15 (21), 725-755.
• Hobbes, T. (1651). Leviathan, Andrew Crooke-Williem Cooke-Green Dragon.
• Hoffmann, S. (1961). International Systems and International Law, World Politics, 14 (1), 205-237.
• Hounam, Peter. (1986, 5 Ekim). Revealed: the Secrets of Israel’s Nuclear Arsenal, The Sunday Times. (Erişim Tarihi 10.10.2020) https://peterhounam.com/revealed-the-secrets-of-israels-nuclear-arsenal/.
• Hunt, L. (2017). The Anchor of the System: The Iran Deal and the Decline of Realism in US Foreign Policy, International Journal, 72 (3), 318-337.
• Hürriyet. (2020, 29 Kasım). Nükleer Babaya Suikast (Erişim Tarihi 30.12.2020) https://www.hurriyet.com.tr/dunya/nukleer-babaya-suikast-41674847.
• Hürriyet. (2004, 26 Temmuz). İsrail Mahkemesine Göre Vanunu Hala Tehlikeli. (Erişim Tarihi 24.12.2021) https://www.hurriyet.com.tr/dunya/israil-mahkemesine-gore-vanunu-hala-tehlikeli-244163.
• IAEA. (2011). Implementation of the NPT Safeguards Agreement and Relevant Provisions of Security Council Resolutions in the Islamic Republic of Iran. (Erişim Tarihi 20.11.2020) https://isisonline.org/uploads/isisreports/documents/IAEA_Iran_8Nov2011.pdf.
• IAEA. (2018). Country Nuclear Power Profiles-2018 Edition. (Erişim Tarihi 20 Aralık 2020) https://wwwpub.iaea.org/MTCD/Publications/PDF/cnpp2018/pages/index.htm.
• IAEA. International Atomic Energy Agency. (Erişim Tarihi 15.03.2021) https://www.iaea.org/about/overview/history.
• İHA. (2012, 12 Ocak). Fordoyu İmha Edecek Bomba Yok. (Erişim Tarihi 25.12.2020) https://www.iha.com.tr/haber-fordoyu-imha-edecek-bomba-yok-210243/.
• İşbilen, E. (2009). Nükleer Satranç- İran'ın Nükleer Politikası ve Türkiye, Ozan Yayıncılık.
• Jafarzadeh, A. (2008). The Iran Threat: President Ahmadinejad and the Coming Nuclear Crisis, New York: Palgrave Macmillan.
• Jervis, R. (1978). Cooperation Under the Security Dilemma, World Politics, (2), 167-214.
• Kaye, D. D. (2016). Israel's Iran Policies After the Nuclear Deal, RAND Corporation. (Erişim Tarihi 05.06.2022) https://www.rand.org/pubs/perspectives/PE207.html.
• Kaye, D. D. Nader, A., Roshan, P. (2011). Israel and Iran. A Dangerous Rivalry, RAND Corporation. (Erişim Tarihi 05.06.202), https://www.rand.org/pubs/monographs/MG1143.html.
• Keyman, S. (1978). Hukuki Pozitivizm, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 35 (1), 17-56.
• Khan, S. (2010). Iran and Nuclear Weapons- Protracted Conflict and Proliferation, London: Routledge.
• Kibaroğlu, M. (2006). Good for the Shah, Banned for the Mullahs: The West and Iran's Quest for Nuclear Power, The Middle East Journal, 60 (2), 207-232.
• Köse, Talha. (2008). İran Nükleer Programı ve Orta Doğu Siyaseti: Güç Dengeleri ve Diplomasinin İmkanları, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (3), 3-105.
• Krasner, D. S. (2001). Abiding Sovereignty, International Political Science Review, 22 (3), 229-251.
• Krieger, Z. ve Roth. Ilah A. (2007) Nuclear Weapons in Neo-Realist Theory, International Studies Review, 9 (3), 369-384.
• Kristensen, H. M. ve Norris, R. S. (2014). Israeli Nuclear Weapons, Bulletin of the Atomic Scientists, 70 (6), 97-115.
• Maher, N. (2020). Balancing Deterrence: Iran-Israel Relations in a Turbulent Middle East, Review of Economics and Political Science, (Erişim Tarihi 05.06.2022) https://doi.org/10.1108/REPS-06-2019-0085.
• Mastny, V., (2002). The New History of Cold War Alliances, Journal of Cold War Studies, 4 (2), 55-84.
• Mearsheimer, J. (2001). The Tragedy of Great Power Politics, W. W. Norton Company.
• Merom, G. (Güz 1999). Israel’s National Security and the Myth of Exceptionalism, Political Sciences Quarterly, 114 (3), 409-434.
• Morgenthau, H. (1997). Politics Among Nations- The Struggle for Power and Peace, Pekin University Press.
• Nelson, Doyle C. (2009). Nuclear Bonds: Atom For Peace in the Cold War and in the Non-Western World, Unpublished Dissertation, The Ohio State University.
• Nia, Muhammed M. (2011). Holistic Constructivist Approach to Iran's Foreign Policy, International Journal of Business and Social Science, 2 (4), 279-294.
• Nuclear Threat Initiative. (2015, 22 Eylül). (Erişim Tarihi 24.12.2021) https://www.nti.org/analysis/articles/israel-nuclear-disarmament/.
• Özdemir, Atasay (2013). Uluslararası Sistemdeki Etkin Aktörlerin İran’ın Nükleer Programına Yaklaşımı, Doktora Tezi, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara.
• Özkan, Arda (2018). Çevresel Güvenlik Sınırını Aşan Bir Tehdit Algısı: Nükleer Zarar. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Özkan, Fatih M. ve Baba, G. (2015). Öngörülemeyen Güç Simsarı: İran’ın Nükleer Kapasite Geliştirmesinde Rusya’nın Rolü, Ortadoğu Etütleri, 6 (2), 112-134.
• Pekar, Ç. (2017). Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması Çerçevesinde Nükleer Teknolojinin "İki Yüzlü" Yapısı, Yönetim Bilimleri Dergisi, 15 (29), 319-337.
• Philpott, D. (1999). Westphalia, Authority and International Society, Political Studies, 20 (47), 566-589.
• Pletka, D. (2022, 29 Haziran). Why Does Israel Keep Assassinating Iranian Officials? Because It Works, Foreign Policy. (Erişim Tarihi 10.08.2022) https://foreignpolicy.com/2022/06/29/iran-irgc-assassinations-israel-targeted-killing-nuclear/.
• Rabinowitz, O. ve Nicholas, L. M. (Temmuz 15). Keeping the Bomb in the Basement-U.S. Nonpeoliferation Policy toward Israel, South Africa, and Pakistan, International Security, 40 (1), 47-86.
• Reuters. (2011, 17 Nisan). Iran Accuses Siemens over Stuxnet Virus Attack. (Erişim Tarihi 24.12.2021) https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-stuxnet-idUSTRE73G0NB20110417.
• Sagan, S. D. (1997). Why the States Build Nuclear Power?: Three Models in Search of a Bomb, International Security, 21 (3), 54-86.
• Sinkaya, B. (2016). Orta Doğu Siyasetine Giriş: Temel Faktörler, Aktörler ve Dinamikler, ORSAM, (1), 1-32.
• Sinkaya, B. (2009). İran’ın Nükleer Programı: Müzakere Sürecinde Umutların Yükselişi ve Düşüşü, Orta Doğu Analiz Dergisi, 1 (12), 71-79.
• Şen, G. (Nisan 2017). Ruhani Döneminde İran-ABD İlişkileri, İRAM, 1-18.
• Tevfik, Ö. M. (2006). Hukuk Devlet: Modern Toplumun Hukuk Aracılığıyla Siyasal Meşruiyeti, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 64 (2), 119-144.
• Ülgen, S. ve Ergun F., D. (2014). Kum Tepelerinde Tökezlemek: Orta Doğu’da Kitle İmha Silahlarından Arındırılmış Bir Bölgenin Oluşturulması, EDAM Tartışma Kağıtları Serisi, 1-69.
• Waltz, N. K. (Ağustos 2012). Why Iran Should Get the Bomb: Nuclear Balancing Would Mean Stability, Foreign Affairs, 91 (4), 2-5.
• Weiss, L. (2009). Israel’s Future and Iran’s Nuclear Program, Middle East Policy, 16 (3), 79-88.
• Wendt, E. A. (2013). Anarşi Devletler Ne Anlıyorsa Odur: Güç Politikalarının Sosyal İnşası, Uluslararası İlişkiler Akademik Dergi, 10 (39), 9-10.
• Westall, S. (2009, 18 Eylül). U.N. Body Urges Israel to Allow Nuclear Inspections, Reuters. (Erişim Tarihi 24.12.2021) https://www.reuters.com/article/us-3nuclear-iaea-sb-idUSTRE58H3QW20090918
• Yeşiltaş, M. (2014). İran’ın Nükleer Söylem Siyasetini Anlamak: Eleştirel Bir Değerlendirme, Akademik ORTA DOĞU, 8 (2), 41-72.