SOSYOLOJİK BİR SORUNSAL OLARAK 1864 KAFKAS GÖÇMENLERİNİN ANADOLU’YA İSKÂNI

Year 2023, Issue: 46, 281 - 298, 31.08.2023

İlyas Atasoy , Kemaleddin Taş

Abstract

Prenslikten imparatorluğa geçiş serüveninin ilk aşamasında sınırlarını kuzeye doğru genişletme faaliyetlerinde bulunan Rusya, ikinci aşamada ise İran üzerinden Hint Okyanusu’na, Anadolu üzerinden ise Akdeniz’e ulaşma temelli sıcak denizlere inme idealinin gerçekleşmesinin önündeki yegane engelin stratejik önemi haiz olan Kuzey Kafkasya ve Transkafkasya’nın (Güney Kafkasya) işgaline yönelik yaklaşık üç yüz yıl sürecek ekonomik, siyasi, askeri, sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik baskı ve yıpratma politikası izledi. Askeri gücünün büyük bir kısmını seferber ederek ve devlet hazinesini cömertçe harcayarak Kafkasya işgalini tamamlayan Çarlık Rusya, Kafkasya’nın zorunlu göçe tabi tuttuğu otokton halktan boşalan bölgelere Hristiyan nüfusun iskanını gerçekleştirerek Kafkasya’nın demografik yapısını kendi lehine çevirdi.
1864 Kafkas-Rus savaşını kaybeden ve göçmen konumuna düşen Kafkasyalıların zorunlu kitlesel nüfus hareketi, kendileri için uygun olduğu düşünülen Osmanlı toprakları istikametinde başladı. Kafkas göçmenlerin bir kısmı uzun ve meşakkatli deniz yolculuğu sonunda Osmanlı liman şehirlerine ulaştı. Göçmenler ile ilgili işleri yürütmek için kurulan “Muhacirin Komisyonu” sorumluluğunda, çıkarılan kanunnameler ve yayınlanan talimatnameler doğrultusunda iaşeleri ve geçici iskanları sağlanan göçmenleri kalıcı iskân edilecekleri bölgelere yönlendirerek her türlü ihtiyaçları karşılanmaya çalışıldı. Savaşlar sonrası üreten nüfusun azalması neticesinde baş gösteren tarıma dönük arazilerin işlenememe sorunu, Osmanlı Devleti’ni ekonomik sıkıntıya düşürmüştür. Âtıl vaziyette olan devlet arazilerine iskân edilen göçmenlerin, öncelikle iaşe ve barınma ihtiyaçları devlet ve yerli ahali tarafından karşılanmış, ihtiyaç duyulan tarımsal araç ve gereçlerin teminiyle üretici konumuna getirilerek ülke ekonomisine katkı sağlamaları amaçlanmıştır. Ancak bu uygulama, hazine arazilerini yaylak olarak kullanan bazı aşiretler, konar-göçer ve yerleşik halk ile göçmen nüfus arasında adli, hukuki, asayişle ilgili birtakım problemlerin yanı sıra sosyo-kültürel uyum sorunlarını da beraberinde getirmiş, 1864 Kafkas göçmenlerinin Anadolu topraklarına iskanının sosyolojik bir sorunsal olarak ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Keywords

İskân, Kafkasya, Göçmen, Göç

References

• Armaoğlu, Fahir, (2020), 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), İstanbul, Kronik Kitap.
• Babuş, Fikret, (2006), Osmanlı’dan Günümüze Etnik- Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskân Siyaseti ve Uygulamaları, İstanbul, Ozan Yayıncılık.
• Baddeley, John F., (1989), Rusların Kafkasya’yı İşgali ve Şeyh Şamil, İstanbul, Kayıhan Yayınevi.
• Berkok, İsmail, (1958), Tarihte Kafkasya, İstanbul, İstanbul Matbaası.
• Betrozov, Ruslan, (2009), Çerkezlerin Etnik Tarihi, Ankara, Çev. Orhan Urabelli, Kaf-Dav Yayınları.
• Bi, Mahmut, (2011), Kafkas Tarihi II.Cilt, Ankara, Berikan Yayınevi.
• Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan, (2021), Rusya’nın Kafkasya Siyaseti, General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Demirtaş, Mehmet, (2017), “1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı’nın Göç Olaylarına Etkileri ve Göçmenlerin Durumu” Editör: Osman Köse, Geçmişten Günümüze Göç, Samsun, Canik Belediyesi, Kültür Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit, (2020), Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Aydın Kitapevi
• Doğan, Ayşenur, (2020), Savaş, Sürgün ve İskân Çerkes Sürgünü ve Osmanlı Basınına Yansımaları (1863-1865), İstanbul, Cinius Yayınları.
• Erkilet, Alev, (2015), Ele Geçirilemeyen Toprak Kuzey Kafkasya, İstanbul, Büyüyenay Yayınları.
• Grassi, Fabio L., (2017), Yeni Bir Vatan Çerkeslerin Osmanlı İmparatorluğu’na Zorunlu Göçü (1864), İstanbul, Tarihçi Kitapevi.
• Günay, Enver, Atılgan, Dilek, Serin, Emine, (2017), “Dünya’da ve Türkiye’de Göç Yönetimi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, 37-60
• Kaya, Ayhan, (2011), “Türkiye’de Çerkesler, Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı”, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Kuş, Ayşegül, (2021), Avrupalı Seyyahların Gözüyle Kafkasya, İstanbul, Bilge Kültür Sanat.
• Nevruz, Yılmaz, (2019), Umumi Kafkasya Tarihine Giriş III. Cilt, İstanbul, Kafkas Vakfı Yayınları
• Özlü, Zeynel, (2017), “19.Yüzyılda Besni (Adıyaman) Kazasına Yapılan Dış Göçler”, Editör: Osman Köse, Geçmişten Günümüze Göç, Samsun, Canik Belediyesi, Kültür Yayınları.
• Özsaray, Mustafa, (2012), Çerkeslerin İslamlaşması & Çerkeslerin Eski Dinleri ve İslamiyet’in Kuzey Kafkasya’ya Girişi, İstanbul, İz Yayıncılık
• Saray, Mehmet, (2017), Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti’yle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1870), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Sarıbal, İsmet, (2018), Osmanlı Devleti'nde Muhaceret, İskân ve Entegrasyon Bursa Sancağı Örneği (1845-1908), İstanbul, İdeal Kültür Yayıncılık
• Yüksel, Ahmet, (2014), Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Osmanlı İstihbarat Ağı, İstanbul, Dergâh Yayınları.