The macellum of seleukeia sidera: an archaeological-archaeogeophysical research and assessment

Year 2025, Issue: 53, 60 - 80, 01.12.2025

Bilge Hürmüzlü , Semih Togan , Olcay Çakmak , Çağlayan Balkaya , Hatice Evrim Erbaş , Mustafa Sarışahin

https://doi.org/10.61904/sbe.1762364

Abstract

Purpose – This paper aims to identify and evaluate the architectural layout, spatial characteristics, and functional phases of the macellum located in Seleukeia Sidera. While macella in Anatolia are generally known from excavations, examples documented solely through geophysical prospection remain rare. The research seeks to contribute new data to both the urban archaeology of Seleukeia Sidera and the broader understanding of Roman Period architecture, particularly in the inland regions of Pisidia. By integrating geophysical evidence with the archaeological context, the study clarifies the position of the macellum within the city’s public landscape.
Methodology – The study used magnetic prospection and ground-penetrating radar. After initial measurements in 2017, higher-density GPR surveys were completed in 2023. All data were processed into depth-based plans. The results were interpreted with topography, surface archaeology, and Anatolian macella parallels. This integrated approach revealed invisible architectural features and enabled an accurate reconstruction of the macellum’s layout.
Findings – The geophysical surveys revealed a nearly square macellum with a porticoed courtyard measuring approximately 18.7 × 16.4 m internally and about 23.9 × 25.5 m externally. A central tholos with a diameter of roughly 2.5 m was detected, consistent with canonical macellum design. Wall thicknesses average 1.7 m. Depth-differentiated reflections show that the southern wall of the macellum was reused in a later basilica, with macellum wall signatures appearing approximately 20 cm deeper, indicating two distinct construction phases. The structure’s proportions and organization closely parallel Sagalassos, Perge, and Aizanoi, demonstrating the economical power of Seleuekia Sidera.
Originality – The macellum of Seleukeia Sidera is one of the few cases in Anatolia where the full plan of such a structure has been defined through geophysical prospection. The study demonstrates the capability of non-invasive methods to resolve complex Roman Period architecture and reveals significant evidence for Late Antique spatial transformation through the macellum–basilica relationship.

Keywords

pisidia , macellum , seleukeia sidera , archaeogeophysics , GPR , magnetic

Ethical Statement

Ethics committee approval was not required for this research.

Supporting Institution

This study was supported by the Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism, General Directorate of Cultural Heritage and Museums, the Gerda Henkel Foundation, and Süleyman Demirel University.

Thanks

The excavations and research at Seleukeia Sidera have been made possible through the permissions and financial support provided by the Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism, General Directorate of Cultural Heritage and Museums. Our work has also been supported by Süleyman Demirel University, most notably with the contributions of the Turkish Historical Society. The archaeogeophysical measurements conducted in the areas forming the subject of this article were initially funded by the Gerda Henkel Foundation within the scope of the project carried out between 2018 and 2021. These measurements were revised by the authors in 2022 and 2023 using new methods, with the support of Süleyman Demirel University. We extend our sincere gratitude to all of the aforementioned institutions. We also warmly thank the students of the Departments of Archaeology and Architecture at Süleyman Demirel University, as well as the excavation team members, for their valuable participation in our work.

Seleukeia sidera macellumu: arkeolojik- arkeojeofizik araştırma ve değerlendirme

Abstract

Amaç – Bu çalışma, Seleukeia Sidera Antik Kenti’nin kamusal yapılarının bulunduğu alanda yer alan macellumun mimari düzenini, mekânsal özelliklerini ve işlevsel evrelerini belirlemeyi ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Anadolu’daki macellumların büyük bölümü kazı çalışmalarıyla tanımlanmıştır; jeofizik prospeksiyonla belirlenen örnekler ise oldukça azdır. Araştırma hem Seleukeia Sidera’nın kentsel arkeolojisine hem de Roma Dönemi mimarisinin, özellikle yapıların çoğu kez zayıf korunduğu Pisidia’nın iç kesimleri için yeni veriler sunmayı hedeflemektedir. Jeofizik kanıtların arkeoloji ile birlikte yorumlandığı çalışma, macellumun kentin kamusal peyzajı içerisindeki konumunu daha net bir biçimde ortaya koymaktadır.
Metodoloji – Çalışmada manyetik prospeksiyon ve yer radarı (GPR) yöntemleri bir araya getirilmiştir. İlk ölçümler 2017 yılında gerçekleştirilmiş; alanın daha bütüncül ve yüksek çözünürlüklü biçimde ortaya konması amacıyla 2023 yılında daha yüksek yoğunluklu GPR taramaları yapılmıştır. Tüm veri setleri, derinlik temelli plan görünümlerinin elde edilmesini sağlayacak uygun veri işleme teknikleriyle değerlendirilmiştir. Sonuçlar, topoğrafik bağlam, yüzey arkeolojisi ve Anadolu’daki diğer macellum örnekleriyle karşılaştırmalı biçimde yorumlanmıştır. Bu bütüncül metodoloji, yüzeyde görünmeyen mimari özelliklerin belirlenmesini ve macellumun organizasyonunun yüksek doğrulukla yeniden kurgulanmasını mümkün kılmıştır.
Bulgular – Ölçümler, içten yaklaşık 18,7 × 16,4 m, dıştan ise yaklaşık 23,9 × 25,5 m boyutlarında portikolarla çevrili neredeyse kare planlı bir macellum yapısını ortaya koymuştur. Merkezde, yaklaşık 2,5 m çapında bir tholosun belirlenmiş olması tipik bir macellum tasarımıyla uyumludur. Duvar kalınlıkları ortalama 1,7 m’dir. Derinliğe göre farklılaşan yansıma izleri, macellumun güney duvarının daha geç dönemde inşa edilen bir bazilikada yeniden kullanıldığını göstermekte; macellum duvar izlerinin yaklaşık 20 cm daha derinde gözlemlenmesi iki ayrı inşa evresine işaret etmektedir. Yapının oranları ve mekânsal kurgusu, Sagalassos, Perge ve Aizanoi örnekleriyle yakın paralellik göstermekte ve Seleuekeia Sidera’nın Roma Dönemindeki ekonomik gücünü göstermektedir.
Özgünlük – Seleukeia Sidera macellumu, Anadolu’da planı tamamen jeofizik prospeksiyonla tanımlanabilen az sayıdaki örnekten biridir. Çalışma, toprak altındaki Roma Dönemi mimarisinin kazı yapılmadan çözümlenebileceğini göstermekte ve macellum–bazilika ilişkisi üzerinden Geç Antik Dönem’deki mekânsal dönüşüme ilişkin önemli kanıtlar sunmaktadır.

Keywords

pisidia , macellum , seleukeia sidera , arkeojeofizik , yer radarı , manyetik

Ethical Statement

Bu çalışma etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Supporting Institution

Bu çalışma T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Gerda Henkel Vakfı ve Süleyman Demirel Üniversitesi tarafından desteklenmiştir.

Thanks

Seleukeia Sidera kazı ve araştırmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün sağladığı izin ve maddi destek ile mümkün olmaktadır. Çalışmalarımız ayrıca başta Türk Tarih Kurumu Başkanlığı olmak üzere Süleyman Demirel Üniversitesi tarafından desteklenmiştir. Makalenin konusunu oluşturan alanlarda gerçekleştirilen arkeojeofizik ölçümler, ilk olarak 2018-2021 yılları arasında yürütülen proje kapsamında Gerda Henkel Vakfı tarafından desteklenmiştir. Bu ölçümler makalenin yazarları tarafından 2022 ve 2023 yıllarında Süleyman Demirel Üniversitesi’nin desteği ile yeni yöntemler kullanılarak revize edilmiştir. Adı geçen bu kurumlara içtenlikle şükranlarımızı sunarız. Ayrıca çalışmalarımıza katılan, Süleyman Demirel Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ve Mimarlık Bölümü öğrencileri ile ve kazı ekip üyelerine de içtenlikle teşekkür ederiz.

References

• Akca, İ., Balkaya, Ç., Pülz, A., Alanyalı, H. S., & Kaya, M. A. (2019). Integrated geophysical investigations to reconstruct the archaeological features in the episcopal district of Side (Antalya, Southern Turkey). Journal of Applied Geophysics, 163, 22–30.
• Alanyalı, H. S. (2011). Side’nin Roma Dönemi panteonu. Anatolia, 37, 75–92.
• Atik, S. (2002). Anadolu Macellumları. Pamphylia ve Pisidia Macellumları ışığında bir tipoloji denemesi [Unpublished doctoral thesis]. Ankara Üniversitesi.
• Atik, S. (2008). The ancient delicatessen “macellum”: Some thoughts about the macella in Anatolia. In O. Menozzi, M. L. Di Marzio, & D. Fossataro (Eds.), SOMA 2005: Proceedings of the IX Symposium on Mediterranean Archaeology, Chieti (Italy), 24–26 February 2005 (pp. 325-330). BAR International Series.
• Balkaya, Ç., Kalyoncuoğlu, Ü. Y., Özhanlı, M., Merter, G., Çakmak, O., & Güven, İ. T. (2018). Ground-penetrating radar and electrical resistivity tomography studies in the biblical Pisidian Antioch city, southwest Anatolia. Archaeological Prospection, 25, 285–300.
• Balkaya, Ç., Sever, A., Çakmak, O., & Özcan, F. (2020). Arkeolojik alanlarda jeofizik prospeksiyon: Pisidia Mallos örneği. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 9(2), 958–966.
• Balkaya, Ç., Ekinci, Y. L., Çakmak, O., Blömer, M., Arnkens, J., & Kaya, M. A. (2021). A challenging archaeo-geophysical exploration through GPR and ERT surveys on the Keber Tepe, city hill of Doliche, Commagene (Gaziantep, SE Turkey). Journal of Applied Geophysics, 186, 104272.
• Balkaya, Ç., Çakmak, O., & Tütünsatar, H. E. (2023). Archaeo-geophysical investigations at Seleukeia Sidera. In B. Hürmüzlü, P. Talloen, B. Sönmez, & S. Togan (Eds.), Seleukeia Sidera I: Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022) (pp. 71–87). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Becks, R., Balkaya, Ç., Polat Becks, B. A., & Çakmak, O. (2025). Pazaryeri Höyük (Bucak, Burdur) yer radarı araştırmasının ön sonuçları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 41, 217–230.
• Bernard, S., Andrews, M., Ceccarelli, L., Dodd, E., Kay, S., Leone, N., & Vermeulen, F. (2022). The Falerii Novi Project: The 2021 season. Papers of the British School at Rome, 90, 341–345.
• Bingöl, O. (1994). Seleukeia Sidera (Bayat) 1993 yılı arkeolojik kazıları. In Göller Bölgesi Arkeolojik Kültürel-Turistik Araştırma ve Değerlendirme Projesi (pp. 43–76).
• Bingöl, O. (2012). Seleukeia Sidera. In O. Bingöl, A. Öztan, & H. Taşkıran (Eds.), Anatolia (Anadolu) DTCF 75. yıl armağanı (pp. 457–470). Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Çokay Kepçe, S. (2018). Yeni araştırmalar ışığında Perge macellumu hakkında gözlemler. Masrop E-Dergi, 12(1), 10–20.
• De Ruyt, C. (1983). Macellum: Marché alimentaire des Romains. Publications d’histoire de l’art et d’archéologie de l’Université catholique de Louvain.
• Ekinci, Y. L., Balkaya, Ç., Şeren, A., Kaya, M. A., & Lightfoot, C. S. (2014). Geomagnetic and geoelectrical prospection for buried archaeological remains on the Upper City of Amorium, a Byzantine city in midwestern Turkey. Journal of Geophysics and Engineering, 11, 015012.
• Hanson, J. W. (2025). New approaches to the architectural design, amenities, and function of macella: Typologies, scale, and the Macellum Magnum. Journal of Roman Archaeology, 1–30. https://doi.org/10.1017/S104775942400031X
• Hoffelinck, A., & Vermeulen, F. (2021). Ubi sunt macella? The contribution of non‐invasive archaeological survey to the identification and study of Roman food markets. Oxford Journal of Archaeology, 40 (2), 105–133.
• Hoffelinck, A. (2021). Moving through food markets: Understanding the spatial context of macella in the Roman world. In F. Vermeulen & A. Zuiderhoek (Eds.), Space, movement and the economy in Roman cities in Italy and beyond (pp. 202–222). Oxon: Newgen Publishing.
• Hürmüzlü, B., Sönmez, B., & Mörel, A., Kaşka, G. (2021). Seleukeia Sidera’da Geç Antik Dönem hakkında ön sonuçlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 54, 317–340.
• Hürmüzlü, B., Sönmez, B., Mörel, A., Kılınç, G., & Uslu, H. (2022). Paleo-Kuleönü Gölü çevresi Antik Dönem yerleşimleri. In Ç. Şenkul & B. Hürmüzlü-Kortholt (Eds.), Doğal ve kültürel mirasın Paleo-Kuleönü Gölü’ndeki izleri: 50 bin yılın izleri (pp. 207–247). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Hürmüzlü, B., & Sönmez, B. (2023). The research history of Seleukeia Sidera. In B. Hürmüzlü, P. Talloen, B. Sönmez, & S. Togan (Eds.), Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022) (pp. 15–30). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Hürmüzlü, B., Talloen, P., Sönmez, B., & Togan, S. (Eds.). (2023a). Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Hürmüzlü, B., De Jong, L., & Dijkstra, T. M. (2023b). The necropoleis and burial customs of Seleukeia Sidera. In B. Hürmüzlü, P. Talloen, B. Sönmez, & S. Togan (Eds.), Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022) (pp. 197–204). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Jacops, I., & Waelkens, M. (2013). Five centuries of glory. The North-South colonnaded street of Sagalassos in the first and the sixth century A.D. IstMitt, 63, 219–266.
• Kaya, D. (1999a). Die Theaterausgrabung von Seleukeia Sidera (Klaudioseleukeia). Asia Minor Studien, 34, 163–174.
• Kaya, D. (1999b). Seleukeia Sidera. In B. Hürmüzlü, M. Fırat, & A. Gerçek (Eds.), I. Uluslararası Pisidia Antiocheia Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2–4 Temmuz 1997 (pp. 35–46). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Köker, H. (2023). History of Seleukeia ‘Sidera’. In B. Hürmüzlü, P. Talloen, B. Sönmez, & S. Togan (Eds.), Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022) (pp. 31–50). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Küçükdemirci, M. (2014). Arkeolojik alanlarda manyetik ve yer radarı (GPR) yöntemi uygulamaları [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Lambers, L., Fassbinder, J. W. E., Ritter, S., & Tahar, B. (2017). Meninx – Geophysical prospection of a Roman town in Jerba, Tunisia. In AP2017: 12th International Conference of Archaeological Prospection, 12–16 September 2017, University of Bradford (p. 290). Oxford: Archaeopress.
• Mansel, A. M. (1963). Die Ruinen von Side. De Gruyter.
• Öztekin, V. (2017). Side Agora-Tiyatro Kompleksi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Poblome, J., & Willet, R. (2021). Economic infrastructure and investment in Pisidian cities. In F. Vermeulen & A. Zuiderhoek (Eds.), Space, movement and the economy in Roman cities in Italy and beyond (pp. 94–108). Oxon: Newgen Publishing.
• Poupaki, E. (2011). The macellum of Perge: New aspects on its building material. In The Agora in the Mediterranean from Homeric to Roman Times: International Conference, Kos 14–17 April 2011 (pp. 279–293). Atina.
• Richard, J. (2014). Macellum / μάκελλον: ‘Roman’ food markets in Asia Minor and the Levant. Cambridge University Press.
• Richard, J., & Waelkens, M. (2012). Le Macellum de Sagalassos (Turquie): un marché ‘romain’ dans les montagnes du Taurus? In V. Chankowski & P. Karvonis (Eds.), Tout vendre, tout acheter. Structures et équipements des marchés antiques (pp. 83–104). Bordeaux.
• Sanchez Lopez, E. H. (2023). Water in the macellum: Reflecting on its supply, management and uses. BABESCH: Bulletin Antieke Beschaving, 98, 61–73.
• Schenk, T. (2020). Archäologische Prospektionen in Seleukeia Sidera und der Versuch, Produktionszentren zu bestimmen. In A. Mörel, G. Kaşka, H. Köker, M. Kaşka, M. Fırat, & S. O. Akgönül (Eds.), Production, trade and economy in Pisidia and its surrounding areas (pp. 154–165). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Schenk, T. (2023). Results of geomagnetic surveys and evidence for forging activities in Seleukeia Sidera. In B. Hürmüzlü, P. Talloen, B. Sönmez, & S. Togan (Eds.), Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022) (pp. 51–69). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Schenk, T., Tütünsatar, H. E., Schlegel, J., Akaslan, M., Hürmüzlü, B., & Atav-Köker, İ. (2019). Seleukeia Sidera Antik Kenti 2016–2017 jeofizik çalışmalarının sonuçları. In 34. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 40th International Symposium of Excavations, Surveys and Archaeometry, 07–11 Mayıs 2018, Çanakkale (pp. 103–112).
• Şenkul, Ç. (2022). Zengin topoğrafik yapı. In Ç. Şenkul & B. Hürmüzlü (Eds.), Doğal ve kültürel mirasın Paleo-Kuleönü Gölü’ndeki izleri: 50 bin yılın öyküsü (pp. 13–27). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Şenkul, Ç., & Hürmüzlü, B. (Eds.). (2022). Doğal ve kültürel mirasın Paleo-Kuleönü Gölü’ndeki izleri: 50 bin yılın öyküsü. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Strapazzon, G., Russell, B., & Simone, G. (2017). Integrating GPR and excavation at Roman Aeclanum (Avellino, Italy). In B. Jennings, S. Gaffney, T. Sparrow, & C. Gaffney (Eds.), AP2017: 12th International Conference of Archaeological Prospection: 12–16 September 2017, University of Bradford (pp. 242–244). Oxford.
• Tütünsatar, H. E., Talloen, P., & Hürmüzlü, B. (2023). Tracing early Christianity with ground penetrating radar: The case of the transept. In B. Hürmüzlü, P. Talloen, B. Sönmez, & S. Togan (Eds.), Overview of the archaeological excavations and research at Seleukeia Sidera (2019–2022) (pp. 171–196). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Verdonck, L., Launaro, A., Vermeulen, F., & Millett, M. (2020). Ground-penetrating radar survey at Falerii Novi: A new approach to the study of Roman cities. Antiquity, 94, 705–723.
• Yılmaz, S., Balkaya, Ç., Çakmak, O., & Oksum, E. (2019). GPR and ERT explorations at the archaeological site of Kılıç village (Isparta, SW Turkey). Journal of Applied Geophysics, 170, 103859.
• Yüksel, F. A., & Arslan, C. (2021). Eski ahlat şehrinde yerradarı (GPR) yöntemi ile Ulu Camii ve Bezirhane’nin gömülü yapı kalıntılarının görüntülenmesi. Erciyes Akademi, 35(2), 497-509.