Nakit Muhayyerliğinin Hukuki Niteliği Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme

Year 2023, Issue: 50, 158 - 184, 30.06.2023

Fatih Avcı

https://doi.org/10.59149/sduifd.1278722

Cited By: 1

Abstract

Nakit muhayyerliği İslam Hukukunda sözleşmelerde şart koşularak elde edilen birkaç muhayyerlikten biridir. Genelde satış sözleşmesinde uygulama alanı bulan bu muhayyerlik, alıcı adına şart koşulduğunda belirli süre içinde semenin ödenmemesi halinde satıcıya fesih hakkı verir. Bu şekliyle Roma hukukunda lex commissoria ismiyle yer alır. Satıcı adına şart koşulduğunda ise satıcıya aldığı semeni belirli süre içinde iade ederek malını geri alma imkânı sağlar. Bu şekliyle de Roma hukukunda pactum de retroemendo, Türk hukukunda ise geri alım hakkı olarak yer alır. Bu muhayyerlik sözleşmenin devam edip etmeyeceğine dair bir bilinmezlik meydana getirdiği ve sözleşme hükümlerinin doğmasını askıya aldığı için esasen sözleşmeyi ifsat etmelidir. Fakat Hanefî ve Hanbelî fakihler onun şart muhayyerliğinin delaletiyle istihsanen meşru olduğunu söylemişlerdir. Şart muhayyerliği kişiye sözleşmede şart koştuğu için keyfi bir fesih hakkı vermektedir. Nakit muhayyerliğinde ise alıcı aldığı malın semenini ödemediği için fesih gerçekleşmektedir. Bu sebeple nakit muhayyerliği şart muhayyerliğine nazaran evleviyetle meşru olmuştur. Şart muhayyerliğinin sözleşme üzerine düşünme fırsatı verdiği için istihsanen meşru görülmesi gibi nakit muhayyerliği de satıcının sattığı malın karşılığını alıp alamayacağını görebilmesi için meşru görülmüştür. Fakat nakit muhayyerliği hususunda Mâlikî ve Hanbelî fakihler olumsuz görüş belirtmişlerdir. Çünkü onlara göre şart muhayyerliği varken bu muhayyerliğe gerek yoktur. Ayrıca bu muhayyerlik güvenilir nakli delillerle de desteklenmemektedir. Bu çalışmada nakit muhayyerliği kapsamına dahil hakların hukuki niteliğine dair mukayeseli bir inceleme yapılacaktır. Bu hakkı meşru görenlerin onu hukuken nasıl açıkladıkları ele alınacak ve onun hukuki niteliği ile ilgili diğer kaynaklarda daha önce rastlamadığımız bazı açıklamalara yer verilecektir. Hanefî fakihler nakit muhayyerliği konusunda daha fazla çalışma yaptıkları ve bu muhayyerliği daha ayrıntılı şekilde inceledikleri için konu genelde Hanefî kaynakları üzerinden işlenecek fakat yer yer Hanbelî kaynaklarına da yer verilecektir. Konu işlenirken öncelikle aşağıda mukayesesi yapılacak bazı temel kavramların tanıtımı yapılacaktır. Daha sonra ise nakit muhayyerliğinin şart muhayyerliğinin bir fer‘i olduğu üzerinde durulacaktır. Nakit muhayyerliğinin hükümleri genelde şart muhayyerliğinden alındığı için şart muhayyerliği üzerine yapılan incelemelerden de faydalanılarak nakit muhayyerliğinin hukuki niteliği ortaya konmaya çalışılacaktır. Sonrasında nakit muhayyerliğinin yarı aynî haklardan hakku’t-temellük olması ve satıcı için şart koşulduğunda ta‘likî, alıcı için şart koşulduğunda ise takyidî bir şart olmasından bahsedilecektir. Daha sonra nakit muhayyerliğinin bazı fakihlerin onun bir fer‘i olarak gördükleri vefâen satışla mukayesesi yapılacaktır. Nakit muhayyerliğini meşru görmeyen bazı fakihler onu ikâle sözleşmesiyle kıyas ettikleri için onun ikâle sözleşmesiyle mukayesesi de yapılacaktır. Son olarak da Türk hukukunda yer alıp amaçları bakımından nakit muhayyerliği ile çok benzeyen mülkiyeti saklı tutma kaydıyla satış sözleşmesi incelenecek ve nakit muhayyerliği ile arasındaki farklar ortaya konacaktır.

Keywords

: İslâm Hukuku, Muhayyerlik, Nakit Muhayyerliği, Geri Alım Hakkı, Şart.

A Comparative Analysis on the Legal Nature of “Khiyar al-Nakd”

Abstract

Khiyar al-nakd is one of the few retention rights stipulated in contracts in Islamic Law. It is generally applied in sales contracts, and when it is stipulated on behalf of the buyer, it gives the seller the right to terminate the contract if the price is not paid within a certain period of time. In this form, it is known as lex commissoria in Roman law. When it is stipulated on behalf of the seller, it allows the seller to take back his goods by returning the price within a certain period of time. In this form, it is known as pactum de retroemendo in Roman law and as the right of repurchase in Turkish law. Since this right of retention creates an uncertainty as to whether the contract will continue or not and suspends the emergence of the provisions of the contract, it should essentially vitiate the contract. However, the Hanafī and Hanbalī jurists have said that it is legitimate in istihsan based on the evidence of khiyar al-shart. Khiyar al-shart gives the person an arbitrary right to terminate the contract because he stipulated it in the contract. In the case of cash, on the other hand, termination occurs because the buyer does not pay the price for the goods he has purchased. For this reason, khiyar al-nakd is more legitimate than khiyar al-shart. Just as khiyar al-shart is legitimized by istihsan because it gives the seller the opportunity to reflect on the contract, khiyar al-nakd is legitimized because it allows the seller to see whether he will be able to get what he has sold or not. However, the Mālikī and Hanbalī jurists have expressed a negative opinion on khiyar al-nakd. Because, according to them, there is no need for it when there is a conditional one. In addition, it is not supported by reliable evidence. In this study, a comparative analysis will be made on the legal nature of the rights included in khiyar al-nakd. It will examine how those who legitimize this right explain it legally and will include some explanations about its legal nature that we have not encountered in other sources. Since the Hanafi jurists have done more work on khiyar al-nakd and have analyzed it in more detail, the subject will generally be discussed through Hanafi sources, but occasionally Hanbalī sources will also be included. First, some basic concepts will be introduced, which will be compared below. Then, it will be emphasized that khiyar al-nakd is a part of khiyar al-shart. Since the provisions of khiyar al-nakd are generally taken from khiyar al-shart, the legal nature of khiyar al-nakd will be tried to be revealed by making use of the studies on khiyar al-shart. Then, it will be mentioned that khiyar al-nakd is a right, and that it is a ta'likī condition when it is stipulated for the seller and a taqyidī condition when it is stipulated for the buyer. Then, a comparison will be made between khiyar al-nakd and sale with repurchase condition, which some jurists consider to be a derivative of it. Since some jurists who do not legitimize khiyar al-nakd compare it with the ikāla contract, its comparison with the ikāla contract will also be made. Finally, the contract of sale with reservation of ownership, which is very similar to khiyar al-nakd in Turkish law in terms of its purposes, will be examined and the differences between it and khiyar al-nakd will be revealed.

Keywords

İslâmic Law, Option, Khiyar al-Nakd, Repurchase Right, Condition.

References

• Ahmed Muhtar Abdül Hamid Ömer. Mu’cemü’l-lügati’l Arabiyyeti’l-muâsıra. 4 Cilt. Âlemü’l-Kütüb, 1429/2008.
• Ali Haydar Efendi, Küçük. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Antalya, Gökhan. Türk, İsviçre ve Alman Hukuklarında Tecrübe ve Muayene Şartıyla Satım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Apaydın, Yunus. “Muhayyerlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/25-30. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Avcı, Fatih. İslâm Hukukunda Tarafların Ön Anlaşma ile Belirledikleri Muhayyerlikler: Şart Muhayyerliği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Aybakan, Bilal. “İkâle”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/14-16. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Aydoğdu, Murat - Kahveci, Nalan. Türk Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri. Ankara: Adalet Yayınevi, 3. Basım, 2017.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-ʿİnâye. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Delâlet”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119-120. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Bayındır, Abdülaziz. “Bey‘ bi’l-vefâ”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/20-22. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Bennânî, Muhammed b. Hasan. el-Fetḥu’r-rabbânî fîmâ ẕehele ʿanhü’z-Zürḳānî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. Dâru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• Buhârî, Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan metni’l-İḳnâʿ. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1403/1983.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥâvî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye ve Dâru’s-Sirâc, 1431/2010.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Demiray, Mustafa. “Vaad”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/403-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed. eş-Şerḥu’l-kebîr ʿalâ Muḫtaṣarı Sîdî Ḫalîl.(Hâşiyetü’t-Desûkî ile beraber). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Haşiyetü’d-Desûkî ale’ş-şerhi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Gudde, Abdü’s-Settar. el-Hıyâr ve eseruhû fi’l-ukûd. Kuveyt: Matbaatü Makhavî, 2. Basım, 1405/1985.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve hukuk terimleri sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 5. Basım, 2015.
• Erdoğan, Mehmet. “İkâle”. Fıkıh Ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2018.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 6. Basım, 2018.
• Erkuş, Burhan. İslam Hukukunda Hukuki İşlemlerin Şarta Bağlılığı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Gülerci, Altan Fahri - Kılınç, Ayşe. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2011.
• Günay, Cevdet İlhan. Türk Borçlar Kanunu Şerhi. Ankara: Yetkin Yayınları, 2012.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefüddîn. el-İḳnâ fi fıkhı’l-İmam Ahmed. thk. Abdüllatif Muhammed Musa es-Sübkî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire. Mısır: Matbaatü’l-Hayriyye, 1322/1904.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasarı Halîl li’l-Haraşî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hattâb. Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. Dâru’l-Fikr, 1412/1922.
• Hüseyin Okur. “Hanefi Usulcülerine Göre Nassın Delaleti ve Kıyasla İlişkisi”. Uluslarası Islam Araştırmaları Dergisi 2/1 (2016), 78-104.
• Hüsrev, Molla. Dürerü’l-hükkâm Şerhu Gureri’l-Ahkâm. Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiy, ts.
• İbn Âbidîn, el-Hüseynî ed-Dımaşkī Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Ebû Bilal Cemal b. Abdu’l-Âl. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Alemiyye li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 1433/2012.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm. el-Mübdiʿ fî şerḥi’l-Muḳniʿ. 10 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm. en-Nehrü’l-fâʾiḳ. Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. thk. Zekeriyya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân. Kavâidü İbn Receb. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âli Selmân. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbn Affân li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1419.
• İbnü’l-Hümâm. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. thk. Abdürrezzak Galib el-Mehdi. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1438/2017.
• Julie de Coninck. “Parsimony in Contract Law – The Case of the Potestative Condition”. European Review of Private Law 15/6 (Haziran 2007), 855-871. https://doi.org/10.54648/erpl2007049
• Kâdıhan, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen. Fetâvâ Ḳāḍîḫân. thk. Sâlim Mustafa el-Bedrî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Karahasan, Mustafa Reşit. Mülkiyet Hakkının Kazanılması. 2 Cilt. İstanbul: Beta Yayınları, 1998.
• Karahasan, Mustafa Reşit. Yeni Türk Medeni Kanunu Eşya Hukuku. İstanbul: Arıkan Basım Dağıtım, 2007.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 9. Basım, 2014.
• Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî. Fetḥu bâbi’l-ʿinâye. Beyrut: Dâru İhyau Türasi’l-Arabi, ts.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvız, Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2010.
• Kılıçoğlu, Ahmed M. Borçlar Hukuku Genel Hükümleri. Ankara: Turhan Kitabevi, 2017.
• Konevî, Kasım b. Abdullah. Enîsü’l-fukaha. thk. Yahya Hasan Murat. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr. et-Tecrîd. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selam, 2. Basım, 1427/2006.
• Kurul. el-Fetâva’l-Hindiyye. Ankara: Huzur Yayınevi- Akçağ Yayınları, 1985.
• Kurul. el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil, 2. Basım, 1404/1984.
• Küçüksucu, Selman. Mehmed Said Bey’in Ahkâmu’l-Bey’ Bi’l-Vefâ Isimli Risalesi Çerçevesinde Son Dönem Osmanlısında Hukuki Tartışmalar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• McKenzie, William Shelby. “Obligations - Potestative Conditions - Right to Terminate In Employment Contracts”. Louisiana Law Review 22/4 (Haziran 1962), 872-878.
• Merginânî, Burhâneddin. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. thk. Talal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabiyyi, ts.
• Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır. el-Muġrib fî tertîbi’l-Muʿrib. Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Nesefî, Necmeddin. Tılbetü”t-Talebe. Bağdat: Matbaatül Amire, 1311.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. thk. Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd vd. 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1438/2017.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. thk. Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Şeyh Ali Muhammed Muavvız. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, 1434-2013.
• Nomer, Haluk. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta Yayıncılık, 15. Basım, 2017.
• Oğuzman, M. Kemal - Öz, M. Turgut. Borçlar Hukuku Genel Hükümleri. 2 Cilt. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 13. Basım, 2015.
• Ömer Nasuhi Bilmen. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1970.
• Pulaşlı, Hasan. Şarta Bağlı İşlemler ve Hukuki Sonuçları. Ankara: Dayınlarlı Hukuk Yayınları, 1989.
• Rassâ, Ebu Abdullah Muhammed el-Ensârî. Şerhu Hudûdi İbni Arafe. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1350/1931.
• Râzî, Ahmed b. Fâris. Mu’cemü mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Râzî, Ebu Bekir. Muhtaru’s Sıhah. Beyrut: Mektebetül Asriyye, 5. Basım, 1999.
• Reisoğlu, Safa. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta Yayıncılık, 15. Basım, 2002.
• Reisoğlu, Safa. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta Yayıncılık, 17. Basım, 2005.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2012.
• Senhûrî, Abdürrezzak. Mesâdiru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l Arabî, 1953.
• Serahsi. el-Mebsut. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Serozan, Rona. Borçlar Hukuku Genel Bölüm (İfa-İfa Engelleri-Haksız Zenginleşme). İstanbul: Filiz Kitabevi, 7. Basım, 2016.
• Serozan, Rona. Sözleşmeden Dönme. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2. Basım, 2007.
• Sirmen, Lale. Türk Özel Hukukunda Şart. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 1992.
• Şâzelî, Hasan Ali. Nazariyyetü’ş-şart fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Riyâd: Dâru Kunûzi İşbiliye li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2009.
• Şerkâvî, Ali el-Bedri Ahmed. el-Hıyârât fi’l-Bey, 1990.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm. el-Mühezzeb (el-Mecmû içinde). thk. Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd vd. 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1438/2017.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. el-İḳnâʿ fî ḥalli elfâẓi Ebî Şücâʿ. thk. Mektebü’l-Buhûs ve’d-Dirâsât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. thk. Abdürrezzak Şuhûd En-Necm. Suriye-Dımaşk: Darül Feyha-Dârul Menhel Naşirun, 1430/2009.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Muhtasarı’t-Tahavi. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1986.
• Tandoğan, Haluk. Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2008.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Mevsûatu keşşâfi ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahruc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirun, 1996.
• Yavuz, Nihat. Türk Borçlar Kanunu Şerhi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2013.
• Zebîdî, Murtazâ. Tâcu’l-Arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Komisyon. Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr. Esâsü’l-Belâga. thk. Muhammed Basel Uyun Es Sud. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zerkā, Mustafâ b. Ahmed b. Muhammed. el-Medḫal ilâ naẓariyyeti’l-iltizâm fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2004.
• Zerkā, Mustafâ b. Ahmed b. Muhammed. el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-‘âmmü-ihrâcün cedîdün bi-tatvîr fî’t-tertîb ve’t-tebvîb ve ziyâdât. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1425/2004.
• Zevkliler, Aydın vd. Yeni Medeni Kanuna Göre Medeni Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi, 7. Basım, 2012.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ Şerhu Kenzi’d-Dekaik (Haşiyetüş Şelebi ile birlikte). Kahire: el-Matbaatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1313/1895.
• Zorlu, Süheyla. “Teminat Amaçlı Geri Alım Hakkı Tesisinin Lex Commissoria Yasağına Aykırı Olup Olmadığının Değerlendirilmesi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 28/2 (2020), 603-630.
• Zürkānî, Ebû Muhammed Abdülbâkī. Şerḥu’z-Zürkânî ale Muḫtaṣarı Ḫalîl. thk. Abdüsselam Muhammed Emin. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.