Vakıflarda Anakronizm: Para Vakıfları Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 2, 209 - 223, 30.04.2021

Yakup Özsaraç

Öz

Vakıflar Türk ve İslam medeniyetinin bir parçası olarak tarihteki yerlerini almış bir hayır kurumudur. Zamanına göre gördüğü hizmetler ve vakfedilen şeyler değişiklik göstermiştir. Bu değişikliklere göre değişmeyen tek şey kavram olarak “vakıf” kavramıdır. Vakıf günümüzde de kullanılmaya devam eden bir kavram olarak en son tanımında sivil toplum veya üçüncü sektör kuruluşu olarak anılmaktadır. Bunun yanında vakıf bankalarda da vakıf kavramı kullanılmaktadır.
Altın ve gümüş paraların kullanıldığı Osmanlı İmparatorluğunda Kanuni Dönemi’nde (1520-66) dönemde, vakıf kurumu bünyesine “nukud” para vakfı kavramını dâhil etmiştir. Bu kavram Osmanlı tecrübesinde ve vakıf kurumu içerisinde kendine özgü finans metoduyla 400 yılı aşkın bir uygulama alanı bulmuştur.
Günümüzde gelişen İslami finans sektöründe bir tarihî tecrübe olarak para vakıflarını değerlendirilmek istenmektedir. Ancak bu kadar eski bir kavram olan vakfın, bir çeşidi olan para vakfının; faiz veya benzeri uygulamaların örneği olarak veya tam tersi İslami finansın eski bir örneği gibi değerlendirildiği görülmektedir. Bunun yanında vakıf-bank ve vakıf-katılım gibi arkasına bir ek kavram alan vakıf kavramı günümüzde bankacılık sektöründe yer alan; Türkiye Vakıflar Bankası ve Vakıf Katılım Bankası olarak vakıf kavramı ile özdeşleşmiş günümüz finans kurumlarında kullanılmaktadır.
Bu makalede amacımız vakıf kavramı çerçevesinde para vakıfları tarihine yolculuk etmek suretiyle günümüzde vakıf ve finans dünyasında aldığı yeni mânâlara dikkat çekmek ve kavramın tanımlanması üzerinden anakronizme düşme endişemizi dile getirmektir.

Anahtar Kelimeler

Anakronizm, Vakıf, Para Vakfı, Katılım Bankası.

Anachronism in Foundations: An Evaluation On Cash Waqfs

Öz

Waqfs are a charity institution that has taken its place in history as a part of Turkish and Islamic civilization. The services it did and the things it had committed varied according to time. The only thing that does not change according to these changes is the concept of " Waqfs ". As a concept that continues to be used today, the waqf is referred to as civil society or third sector organization in its last definition.
In the Ottoman Empire, where gold and silver coins were used, in the Sultan Kanuni Period (1520-66), the concept of "nukud" cash waqf was included in the body of the waqf institution. This concept has found a field of application for more than 400 years with its unique finance method in the Ottoman experience and the waqf institution.
In today's developing Islamic finance sector, it is desired to evaluate cash waqfs as a historical experience. However, the old concept of waqf, which is a type of cash waqf; It seems to be regarded as an example of interest or similar practices or, on the contrary, as an old example of Islamic finance. In addition, the concept of waqf, which has an additional concept such as Vakifbank and Vakif Katilim, is included in the banking sector today; Vakifbank and Vakif Katilim is used in the waqfs identified with the concept of Participation Banks as financial institutions today.
Our aim in this article is to draw attention to the new meanings it takes in the world of waqf and finance by traveling the history of cash waqfs within the framework of the concept of waqf, and to express our concern about falling into anachronism through the definition of the concept.

Anahtar Kelimeler

Anachronism, Waqf, Cash Waqfs, Participation Bank

Kaynakça

• Akgündüz A. (1988), İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara: TTK.
• Akyıldız A. (1990), Şeriyye ve Evkaf Vekâleti, DİA, C. 39, İstanbul.
• Bulut M. (2016), Finansal İstikrar ve Para Vakıfları Etkisi: Rumeli Para Vakıfları Örnekleri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi İEFD., (2) 1.
• Bulut, M, & Korkut, C. (2016). A Comparison Between Ottoman Cash Waqfs (CWs) and Modern Interest-Free Financial Institutions. Vakıflar Dergisi, S. 46.
• Cezar Y. (2012), Osmanlıda Ticaretin Maddi Unsurları Üzerine, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gökbilgin T. (1952), XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• İpşirli M. (1990), II. Mahmud Döneminde Vakıfların İdaresi, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri Bildiriler., İstanbul 1990.
• Kahraman S. A. (2006), Şer-iyye ve Evkaf Nezâreti, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kayaoğlu İsmet, Vakfın Menşei Hakkındaki Görüşler, Vakıflar Dergisi C. 11.
• Kazgan H. (1997), Osmanlı'dan Günümüze Türk Finans Tarihi, İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği Yayını.
• Korkut, C. & Bulut, M. (2017). XV. ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Para Vakıfları ve Modern Finans Kurumlarının Karşılaştırılması, Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2.
• Köprülü B. (1951), Tarihte Vakıflar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. VIII.
• Kurt İ.(1996), Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Kudat, A. (2015). Bir Finans Enstrümanı Olarak Nukud Vakfı ve In‘Ikad Formülasyonu. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 1(2).
• Kudat, A. (2017). Para Vakıflarının Para İşletme Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2.
• Mandaville J. E. (1998), Çev: Fethi Gedikli Faizli Dindarlık: Osmanlı İmparatorluğunda Para Vakfı Tartışması. Türkiye Günlüğü, S. 51.
• ______ (Aug., 1979), The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire International Journal of Middle East Studies International Journal of Middle East Studies Vol. 10, No. 3.
• Özcan T. (2003), Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, TTK.
• Özsaraç Y. (2019), Osmanlı Para Vakıflarından Türkiye Vakıflar Bankasına 1826-1954., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Öztürk N. (1995), Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti, DİA, C. 11, İstanbul.
• _________(1995), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: TDV Yayınları.
• _________(1983), Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara: VGM Yayınları.
• Reyhan C. (2002), XVIII. Yüzyılda Bir Kuzey-Batı Anadolu Kenti: Bursa Örneği; Şehir Toplumunun Sosyal Ekonomik ve Kültürel Analizi”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Ankara.
• Şenel Ş. & Tuyan Z. (2009), 1926-1967 Yılları Arasında Türkiye Cumhuriyeti’nde Kurulan Tesisler Vakıflar. Akademik Bakış 5/III, Kış.
• Tabakoğlu A. (1999), Osmanlı İktisadî Yapısının Ana Hatları, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt. III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tarlan Selim(1986), Tarihte Bankacılık, Ankara.
• Tuncay A. (1984), Eski Vakıf Hükümlerimiz ve Vakıflarla İlgili Bazı İnceleme ve Sorunlar İstanbul: Yıldız Sarayı Vakfı Yayınları.
• Ülken H. Z. (1971), Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği, Vakıflar Dergisi, S. IX.
• Yazır E. M. H. (1997), Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu, I-V, İstanbul: Eser Neşriyat.