OECD Ülkelerinin Çevresel Performanslarının Bulanık DEMATEL ve EDAS Yöntemleri ile Ölçülmesi

Year 2025, Volume: 28 Issue: 2, 579 - 594, 30.11.2025

Oya Korkmaz , Gül Alışar Kayar , Abdullah Kamış

Abstract

Küreselleşmenin dünya çapında yarattığı büyük değişim ve dönüşüm, ülkelerin enerji gereksinimlerindeki artış, teknolojik gelişmeler ve hızlı nüfus artışı gibi birçok unsur, ülkelerin çevre sorunlarını artırmaktadır. Ülkeler bu çevre sorunlarını gidermek için çeşitli önlemler almaktadır. Çevresel performans, kaynakların korunması ve etkilerin azaltılmasında kritik bir ölçüttür. Çevresel etkilerin nesnel ve karşılaştırılabilir yöntemlerle değerlendirilmesi, politika oluşturmada önemlidir. İklim değişikliği, karbon emisyonları, hava ve su kalitesi çevresel performansı belirleyen faktörlerdendir. Ülkeler, önlem alabilmek için önce çevresel performanslarını ölçmelidir. “Ölçülemeyen kontrol edilemez” anlayışıyla yapılan bu çalışmada, OECD ülkelerinin çevresel performansını Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleriyle değerlendirmek ve Türkiye’nin yerini belirlemek amaçlanmıştır. Bu çalışmada kullanılan veri seti, Yale Üniversitesi tarafından yayınlanan 2024 yılı Çevresel Performans Endeksinden (EPI-Environmental Performance Index) elde edilmiştir. Kriter ağırlıkları, bulanık DEMATEL yöntemiyle belirlenmiştir. Daha sonra EDAS yöntemi kullanılarak OECD ülkelerinin çevresel performans sıralaması gerçekleştirilmiştir. Bu sıralamaya göre Finlandiya, İsveç ve Estonya listenin üst sıralarında yer almaktadır.

Keywords

Çevresel Performans Endeksi , Çok Kriterli Karar Verme , Bulanık DEMATEL , EDAS

Measuring the Environmental Performance of OECD Countries with Fuzzy DEMATEL and EDAS Methods

Abstract

The significant changes and transformations brought about by globalization worldwide, the increase in countries' energy needs, technological advancements, and rapid population growth, among many other factors, are exacerbating countries' environmental problems. Countries are taking various measures to address these environmental problems. Environmental performance is a critical criterion for conserving resources and mitigating impacts. Assessing environmental impacts with objective and comparable methods is crucial for policymaking. Climate change, carbon emissions, and air and water quality are among the factors that determine environmental performance. Countries must first measure their environmental performance before taking action. This study, conducted with the principle of "what cannot be measured cannot be controlled," aimed to evaluate the environmental performance of OECD countries using Multi-Criteria Decision Making (MCDM) methods and to determine Turkey's position. The dataset used in this study was obtained from the 2024 Environmental Performance Index (EPI) published by Yale University. Criteria weights were determined using the fuzzy DEMATEL method. The environmental performance ranking of OECD countries was then performed using the EDAS method. According to this ranking, Finland, Sweden and Estonia are at the top of the list.

Keywords

Environmental Performance Index , Multi Criteria Decision Making , Fuzzy DEMATEL , EDAS

References

• Abdullah, L. (2017). A fuzzy decision-making method in developing environmental performance index. WSEAS Transactions on Environment and Development, 13, 350–359. https://wseas.com/journals/articles.php?id=3227
• Akandere, G. ve Zerenler, M. (2022). Doğu Avrupa ülkelerinin çevresel ve ekonomik performansının bütünleşik CRITIC–TOPSIS yöntemiyle değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25(Özel Sayı), 524–535. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.1156615
• Aksu, E. Ö. ve Gencer, C. T. (2018). Veri zarflama analizi ile OECD ülkelerinin çevre performansının incelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (20), 191–206. https://doi.org/10.18092/ulikidince.353933
• Altan, Ş. ve Karaş Aydın, E. (2015). Bulanık DEMATEL ve bulanık TOPSIS yöntemleri ile üçüncü parti lojistik firma seçimi için bütünleşik bir model yaklaşımı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3), 99–119.
• Altıntaş, F. F. (2021a). Çevre performanslarının entropi tabanlı ROV, ARAS ve COPRAS yöntemleri ile ölçülmesi: G20 grubu ülkeleri örneği. Social Sciences Research Journal, 10(1), 55–78.
• Altıntaş, F. F. (2021b). Ülkelerin çevre performanslarının CODAS ve TOPSIS yöntemleri ile ölçülmesi: G7 grubu ülkeleri örneği. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 9(59), 544–559. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-09-59-05
• Andersen, A. D. ve Wicken, O. (2021). Making sense of how the natural environment shapes innovation, industry dynamics, and sustainability challenges. Innovation and Development, 11(1), 91–117. https://doi.org/10.1080/2157930X.2020.1770975
• Ansari, M., Ehrampoush, M. H., Farzadkia, M. ve Ahmadi, E. (2019). Dynamic assessment of economic and environmental performance index and generation, composition, environmental and human health risks of hospital solid waste in developing countries: A state-of-the-art review. Environment International, 132, 1–18. https://doi.org/10.1016/j.envint.2019.105073
• Arcagök, U. (2024). Review of the Environmental Performance Index (EPI): Methods, constraints and recommendations. Istanbul Management Journal, (96), 59–73. https://doi.org/10.26650/imj.2024.96.1403313
• Ayçin, E. (2019). Çok kriterli karar verme: Bilgisayar uygulamalı çözümler. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ayçin, E. ve Çakın, E. (2019). Ülkelerin çevresel performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ve bulanık mantık tabanlı bir yaklaşım ile bütünleşik olarak değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(3), 631–656. https://doi.org/10.17153/oguiibf.476373
• Daniel, J. ve Talaei-Khoei, A. (2016, Ağustos). Developing a conceptual model to evaluate green suppliers: Decision-making method using DEMATEL [Sözlü Sunum]. 22nd Americas Conference on Information Systems (AMCIS 2016), San Diego, ABD. https://doi.org/10.2139/ssrn.3733658
• EPI. (2024). 2024 EPI Report. Yale University. https://epi.yale.edu/downloads/2024-epi-report-20250106.pdf
• Esty, D. C., Kim, C., Srebotnjak, T., Levy, M. A., Sherbinin, A. ve Mara, V. (2008). 2008 Environmental Performance Index (ss. 82–89). Yale Center for Environmental Law and Policy, New Haven, CT.
• Güner, M. ve Yücel, Ö. (2007). Konfeksiyon üretiminde temel kriterlerin hiyerarşik modellenmesi ile üretilecek en uygun ürünün belirlenmesi. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(1), 73–79.
• Kabak, M. ve Erdebilli, B. (2021). Bulanık çok kriterli karar verme yöntemleri – MS Excel ve software çözümlü uygulamalar. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kabir, G., Sadiq, R. ve Tesfamariam, S. (2014). A review of multi-criteria decision-making methods for infrastructure management. Structure and Infrastructure Engineering, 10(9), 1176–1210. https://doi.org/10.1080/15732479.2013.795978
• Keleş, N. (2024). Çevresel performans indeksi değerlendirmesinde kullanılan kriter ağırlıklarının objektif yöntemlerle belirlenmesi: OECD ülkeleri örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 632–651. https://doi.org/10.17336/igusbd.1230947
• Keshavarz-Ghorabaee, M., Zavadskas, E. K., Olfat, L. ve Turskis, Z. (2015). Multi-criteria inventory classification using a new method of evaluation based on distance from average solution (EDAS). Informatica, 26(3), 435–451. https://doi.org/10.15388/Informatica.2015.57
• Li, R.-J. (1999). Fuzzy method in group decision making. Computers & Mathematics with Applications, 38(1), 91–101. https://doi.org/10.1016/S0898-1221(99)00172-8
• Lin, C. J. ve Wu, W. W. (2008). A causal analytical method for group decision-making under fuzzy environment. Expert Systems with Applications, 34(1), 205–213. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2006.08.012
• Lin, C. L. ve Wu, W. W. (2004). A fuzzy extension of the DEMATEL method for group decision making. European Journal of Operational Research, 156(1), 445–455.
• Olafsson, S., Cook, D., Davidsdottir, B. ve Johannsdottir, L. (2014). Measuring countries' environmental sustainability performance: A review and case study of Iceland. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 39, 934–948. https://doi.org/10.1016/j.rser.2014.07.101
• Özkan, M. ve Özcan, A. (2018). Veri zarflama analizi (VZA) ile seçilmiş çevresel göstergeler üzerinden bir değerlendirme: OECD performans incelemesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 16(32), 485–508.
• Pimonenko, T. V., Lyulyov, O. V. ve Chyhryn, O. Y. (2018). Environmental Performance Index: Relation between social and economic welfare of the countries. Environmental Economics, 9(3), 1–11. https://doi.org/10.21511/ee.09(3).2018.01
• Samimi, A. J., Erami, N. E. ve Mehnatfar, Y. (2010). Environmental performance index and economic growth: Evidence from some developing countries. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 4(8), 3098–3102.
• Savaş, H. (2012). Tüketim toplumu, çevre performans indeksi ve Türkiye'nin çevre performansının indekse göre değerlendirilmesi. Journal of History Culture and Art Research, 1(4), 132–148.
• Senir, G. (2024). Evaluation of the environmental sustainability performance of Eastern European countries with integrated MCDM methods. International Journal of Agriculture, Environment and Food Sciences, 8(2), 378–391. https://doi.org/10.31015/jaefs.2024.2.13
• Shahabadi, A., Samari, H. ve Nemati, M. (2017). Factors affecting environmental performance index (EPI) in selected OPEC countries. Iranian Economic Review, 21(3), 457–467. https://doi.org/10.22059/ier.2017.62925
• Shokravi, F., Sheikhzeinoddin, A., Fathi, F. ve Ardali, F. (2025). Evaluating the environmental performance index and economic, financial, and political risks impacts in top oil-exporting and importing countries. Environmental and Sustainability Indicators, 26, 100690. https://doi.org/10.1016/j.indic.2025.100690
• Szymczyk, K., Şahin, D., Bağcı, H. ve Yerdelen Kaygın, C. (2021). The effect of energy usage, economic growth, and financial development on CO₂ emission management: An analysis of OECD countries with a high environmental performance index. Energies, 14(15), 4671. https://doi.org/10.3390/en14154671
• Ullah, F., Sepasgozar, S. M., Thaheem, M. J., Wang, C. C. ve Imran, M. (2021). It's all about perceptions: A DEMATEL approach to exploring user perceptions of real estate online platforms. Ain Shams Engineering Journal, 12(4), 4297–4317. https://doi.org/10.1016/j.asej.2021.04.023
• Ulutaş, A. (2017). EDAS yöntemi kullanılarak bir tekstil atölyesi için dikiş makinesi seçimi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(2), 169–183. https://doi.org/10.20491/isarder.2017.266
• Wang, K. Q., Liu, H. C., Liu, L. ve Huang, J. (2017). Green supplier evaluation and selection using cloud model theory and the QUALIFLEX method. Sustainability, 9(5), 688. https://doi.org/10.3390/su9050688
• Zadeh, L. A. (1965). Fuzzy sets. Information and Control, 8(3), 338–353. https://doi.org/10.1016/S0019-9958(65)90241-X