A Middle Bronze Age Complex in Iğdır: Aşağı Erhacı Settlement And Castle

Year 2018, Issue: 8, 115 - 138, 01.01.2018

Ayhan Yardimciel

Abstract

Middle Bronze Age is the time when the culture determined by the Aras Painted Pottery was emerged in the area Armenia, Nakhchivan, Northwestern Iran, Kars, Iğdır, Doğubayazıt where Middle Aras basin was the center. This culture appeared after the decline of Kura Aras Culture by the early second millennium BC. and spread from Georgia to Northwestern Iran. In contrast to Nakhchivan, Armenia and Northwestern Iran, the lack of evidence concerning to its presence in Anatolia brought many problems in terms of making a definition to its nature. That is the reason why the terms such as “highland culture”, “nomadic”, “mobile pastoral” have been used to describe the culture. In order to shed light on this matter, a survey named as “Ağrı-Iğdır Middle-Late Bronze Age Painted Ware Culture Project” was started in 2016. After the preliminary explorations in the 2016 season, new evidence and results started to come out in 2017 season by the surveys in Kızıltepeler district, 500 m. south of Aşağı Erhacı village, just 5 km. east of Iğdır. At this location, on the slope of a rocky hill, traces of the first known culture related to the Aras painted pottery was discovered. The settlement is on ridge stretching out the plain measuring 280 m. on the west, 10 m. on the north and having a width of 120 m. After the construction work carried out for a modern channel and a road in 1982, the area of the settlement was divided into four sections. During this construction, a number of Aras painted ware with geometric decorations and black burnished pottery with combed decoration, typical for the Middle Bronze Age were discovered. The progress of the field research reveals the traces of a castle on top of the hill, probably related to this culture. A number of sherds belonging to the Aras painted pottery group were discovered which were probably unearthted after the illegal excavations at the kromlek burials within the castle. The Erhacı Middle Bronze Age Complex is not only important for presenting important information on Aras culture but also plays an major role for future investigations on the settlement stratagies and typologies of this culture. The climatic conditions of Iğdır province and its connections with Van and Iran via Doğubayazıt is determinative in terms of cultural relations. This study wil be a presentation of a recently discovered settlement center of the culture related to the Aras painted pottery

Iğdır’da Bir Orta Tunç Çağı Kompleksi Aşağı Erhacı Yerleşimi ve Kalesi

Abstract

Orta Tunç Çağı, merkezi Orta Aras Havzası Ermenistan, Nahçıvan, Kuzeybatı İran, Kars, Iğdır, Doğubayazıt olan Aras Boyalıları Kültürü’nün ortaya çıktığı dönemdir. MÖ II. Binyılın başlarında Kura-Aras Kültürü’nün çözülmeye başlanmasıyla ortaya çıkan bu kültür, Gürcistan’dan Kuzeybatı İran’a kadar yayılmıştır. Nahçıvan, Ermenistan ve Kuzeybatı İran’ın aksine Anadolu coğrafyasında bu kültüre ait yerleşim yerinin olmayışı kültürün tanımlanması açısından büyük sıkıntıyı beraberinde getirmiştir. Bu yüzden kültür, yayla kültürü, göçebe, mobil pastoral gibi kavramlarla açıklanmaya çalışılmıştır. Bu sorunlara ışık tutmak adına 2016 yılında, Ağrı-Iğdır OrtaSon Tunç Çağı, Aras Boyalıları Kültürü isimli yüzey araştırmasına başladık. 2016 yılında keşif amaçlı sürdürdüğümüz yüzey araştırmamız 2017 yılında sonuçlarını vermeye başlamıştır. Iğdır’ın 5 km. güneyinde ve Aşağı Erhacı Köyü’nün 500 m güneyinde bulunan Kızıltepeler mevkiinde sürdürdüğümüz araştırmalar, kültür açısından birçok bilgi sunmuştur. Kayalık tepenin güney eteğinde Türkiye’deki ilk Aras Boyalıları Kültürü yerleşmesinin izlerine ulaşılmıştır. Yerleşim yeri, tepeden ovaya bir sırt gibi uzanan yükseltinin batısında 280 m ve kuzeyinde 120 m uzunluğunda ve 120 m genişliğindedir. Buradan 1982 yılında geçirilen kanal ve yol çalışmaları dolayısıyla yerleşim dört parçaya bölünmüştür. İnşaat sırasında açılan topraklardan oluşan yığıntılar içerisinde bol miktarda ve genellikle geometrik bezemeli monokrom Aras boyalıları ve yine Orta Tunç Çağı için karakteristik olan siyah açkılı tarak bezemeli keramik parçaları bulunmuştur. Devam eden çalışmalarda tepenin üzerinde bu dönem ile ilişkili olduğunu düşündüğümüz bir kalenin izlerine rastlanmıştır. Kaledeki kromlek tarzı mezarlarda yapılan kaçak kazılarla alakalı olarak mezar etrafında monokrom Aras boyalısı örnekleri tespit edilmiştir. Erhacı Orta Tunç Çağı kompleksi olarak tanımladığımız arkeolojik merkez, kültür için önemli bilgiler sunmakla birlikte hedeflediğimiz yerleşim stratejisi ve tipolojisi bağlamında yapılacak yeni çalışmaların da önünü açmıştır. Iğdır ilinin iklimsel koşullarının ve Doğubayazıt üzerinden İran ve Van ile olan bağlantılarının kültür taşıyıcıları için yerleşim noktasında belirleyici olduğu düşünülmektedir. Bu çalışma ile Türkiye’de ilk kez tespit edilmiş olan Aras Boyalıları Kültürü’ne ait bir yerleşim yerinin ve kalenin tanıtımı yapılacaktır.

References

• Aşurov-əliyeva 2013 Aşurov, S., əliyeva, F., “Naxçıvan’ın Tunc Dövrü Yaşayış Məskənlərinin Tikinti və Məməarlıq Xüsusiyeətləri”, Naxçıvan: İlkin Şəhər və Duzdağ 27-28 İyul 2012-ci ildə keçirilmiş beynəlxalq simpozimun materialları, Naxçıvan, s. 61-66.
• Badalyan-Smith-Khatchadourian 2010 Badalyan, R. S., Smihth, A. T., Khatchadourian, L. “ Project ArAGATS: 10 Years of Investigations Into Bronze and Iron Age Sites in the Tsaghkahovit Plain, Rebuplic of Armenia, TÜBA-AR 13, s. 263-276.
• Bahşaliyev 1997 Bahşaliyev, V., Nahçıvan Arkeolojisi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Bahşaliyev-Marro 2009 Bahşaliyev, V., Catherine, M., The Archaeology of Nakhichevan: Ten Years of New Discoveries, Ege Yayınları, İstanbul. Baysal 2012 Baysal, A., “Doğu Anadolu Bölgesi’nde Göçebelik ve Yaylacılık Kültürü (M.Ö. II. Binyıl): Veriler Işığında Yeni Düşünceler” U.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 13, Sayı 23, 2012/2, s. 255-268.
• Belli-Bahşaliyev 2001 Belli, O., Bahşaliyev, V., Nahçıvan Bölgesi’nde Orta ve Son Tunç Çağı Boya Bezemeli Çanak Çömlek Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. Özfırat 2001 Özfırat, A., Doğu Anadolu Yayla Kültürleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. Özfırat 2014 Özfırat, A., “Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı”, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayın No: 1. (ed. Aynur Özfırat, Nilgün Coşkun), Hatay, s. 45-70.
• Piliposyan 2014 Piliposyan, A., “Excavations at Metsamor”, İnternational Conference Problems of Early Metot Age Archaeology of Caucasus and Anatolia, Tbilisi, s. 19-23.
• Sevin- Kavaklı-Özfırat 1999 Sevin, V., Kavaklı, E., Özfırat, A., “Karagündüz Höyüğü 1998 Yılı Kazıları”, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları Yayın No: 2344/1 Ankara, s. 409-420.
• Sevin-Özfırat 2000 Sevin, V., Özfırat, A., “Van Karagündüz Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi 1932-1999, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No: 4242, İstanbul, s. 168-174. Smith 2009 Smith, A. T., The Archaeology and Geography of Ancient Transcaucasıan Societies Volume 1: The Foundadions of Research and Regional Survey in the Tsaghkahovit Plain, Armenia, The University of Chicago Oriental İnstitute Publications Volume 134, chapter 3, s. 21-32.
• Tarhan-Sevin 1993 Tarhan, M. T., Sevin, V., “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları, 1991”, 14. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, s. 407-429.
• Yardimciel 2015 Yardimciel, A., “Aras Boyalılarının İşlevselliği” Seleucia ad Calycadnum Dergisi V, İstanbul, s. 197-206.
• Yardimciel 2016 Yardimciel, A., “Orta Aras Havzası’nda Monokrom Boyalı Çanak Çömlekler” I. Uluslararası Ani-Kars Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayını No: 5, İstanbul, s. 59-65.