Klasik Mimaride Şiirsel Anıtsallık Üzerine bir Deneme

Year 2022, Issue: XII, 9 - 25, 25.05.2022

Fikret Yegül

Abstract

Anıtsallığın maddenin büyüklüğü veya küçüklüğü gibi popüler tarifi , nesnesel dünyamıza yerleşmiş bir kavramdır. Genelde büyüklük, gösterişlilik ve dayanıklılık düşüncelerini çağrıştıran “anıtsallık”, sözlük anlamıyla “anıt” veya Latince monumenta terimlerinden gelmedir. Maddelerin fi ziki değerlerinin inandırıcılığı kuşkusuzdur fakat mimaride anıtsallık kavramına yakın zamanda gösterilen ilgi, kavramın anlamının daha geniş sınırlar içinde ele alınmasını sağlayabilir. Klasik mimaride anıtsallık çoğunlukla Dor, Ion veya Korinth düzenlerinin çağrıştırdığı ciddiyet, bilgelik ve asalet gibi değerlerle özdeşleştirilir. Bu düzenler tapınaklarda kullanıldıkları için asildirler; asil oldukları için de tapınaklarda kullanılırlar. Tasarım ve yerleşim boyutları mimariye daha geniş ve daha evrensel bir görünüm getirir. Binaların ve mekanların çevre içinde yerleşimi, doğanın ve çevrenin kendi değer ve niteliklerinin mimariye yansımasına yardımcı olur. Yapı malzemeleri, özellikle taş gibi ağır ve sert maddeler anıtsallığın en kalıcı ve en etkili olarak algılanan niteliklerindendir. Bir anıt aynı zamanda görünürlüğü yansıtır; fi ziki, sosyal ve politik değerleri ifade eder. Edwin Lutyen’in Fransa’da Somme’de Tiepyer Savaş Anıtı gibi bir binayı geçmişten türetilen tarihi anlatımlarla kuşatmak, geçmişin anılarının gücüne yapılan bir yatırımdır. Anılar, anıtsallık duygusunu geliştirirler ve derinleştirirler. Amerikalı mimar Louis Kahn, eserlerinde esas olarak “arkaik” sadeliği ve temele inen ölümsüz ve ölçüsüz değerleriyle anıtsallığı yakalamıştır. Anıtsallığın gelişen ufuklarına, tasarım ve yapı sanatlarına dayanarak ve özellikle binanın kendi öz değerlerine ve binayı algılayanın bu değer ve esaslara olan bilgisini de ön plana alarak, bazı yeni düşüncelerle konuya katkıda bulunmak isterim. Anıtsallığı veya anıt olma niteliğini İstanbul’da Ayasofya’nın büyük kubbesinde veya Doğu Anadolu’da Kahta’daki Severanlar Dönemi’nden kalma Roma köprüsünde gördüğümüz mimari cüret, beceri ve saf çabada görüyorum. Procopius, Ayasofya’nın kubbesinin sanki bir altın zincirin ucunda sallandırıulmış kadar hafi f olduğu için övüyor. Bence bu yanlış. Ayasofya’nın kubbesi hiçbir yerden sallandırılmamıştır: Kubbe kalın duvarları, muazzam payeleri, tonozları ve sütunları üzerinde mimarlık sanatının büyük becerisinin ve cüretinin göstergesi olarak, topraktan elli beş metre yukarı zorlukla fakat başarıyla taşınır. Başka bir deyişle, sessizlik içinde şekillenmiş bir tür anıtsallığı keşfetmek istiyorum; görebildiklerimizden çok, gerçeğini göremediklerimize bağlı olan ama tam olarak anlayamadığımız, belki de şiirsel diyebileceğimiz bir anıtsallık arıyorum: Quae visa vera, quae non veriora

Keywords

monumentality, monumenta, column monument, settings in architecture, Louis Kahn

Quae visa vera, quae non veriora: An Essay on the Poetics of Monumentality

Abstract

Monumentality as a popular expression of the bigness or smallness of things is inescapably embedded in the material world. Th e word is associated to and in many ways derived from monument or monumenta that commonly describes grandiosity, showiness, and durability. While these physical qualities will always retain their cogency, recent interest in the concept of monumentality in architecture is opening up a wider variety of meanings that expand our horizons. In classical architecture monumentality is often paired with the orders, with their inherent or given austerity, auctoritas, and dignity. Orders are dignifi ed because they are used for temples, and they are used for temples because they are dignifi ed. More universal are considerations of design and setting—where and how a building is placed and how eff ective is its placement in assuming and projecting the qualities of nature. A sense of durability is also embedded in and expressed through materials, particularly stone whose hardness, strength and heaviness represent and embody the perceived qualities of a monument. As underlined by scholars, a monument refl ects and projects visibility—physical, social, and political. Girdling a building in historical narratives derived from the past, such as Edwin Lutyen’s Tiepval First World War monument at Somme, France, ensures its investment in the meaning and power of the past. Commemorative values add to the feeling of monumentality. Closer to our time, with their ‘archaic’ simplicity, timeless and immeasurable qualities, the late American architect Louis Kahn has captured the embodiment of monumentality in many of his works. To these expanding concepts of architectural monumentality, I would like to add some thoughts starting with the notion of design and construction, considering especially on the intrinsic qualities hidden in the object and those that rely on the viewer’s knowledge of the essentials and processes of construction. I see monumentality, or the quality of being a monument, in the daring, the skill, and the sheer eff ort that have gone into the creation of a building or structure, such as the great dome of Hagia Sophia in Istanbul or the Severan bridge at Kahta in eastern Anatolia—in the heroic quality achieved by heroic eff ort these monuments represent. In other words, I want to explore a kind of monumentality infused in simplicity and silence, one that is more dependent on what you do not see for its truth than what you do, but do not fully understand: Quae visa vera, quae non veriora, what one might call a poetic notion of monumentality. 

Keywords

monumentality, monumenta, column monument, settings in architecture, Louis Kahn

References

• Brown 1961 Brown, F. E., Roman Architecture (New York, George Braziller). Brown 2001 Brown, B., “Th ing Th eory,” Critical Inquiry 28.1: 1-22. Brown 2003 Brown, B., A Sense of Th ings: Th e Object Matter of American Literature (Chicago, University of Chicago Press). Camus 1955 Camus, A., “Th e Myth of Sisyphus.” In Th e Myth of Sisyphus and Other Essays, trans. J. O’Brien (New York, Alfred A. Knopf ), 88-91.