Four Elements of Sufi Symbols in the Divan-i Hikmat

Year 2025, Issue: Özel Sayı, 187 - 196, 31.10.2025

Vesile Albayrak Sak

https://doi.org/10.47702/sema.2025.55

Abstract

Divan-i Hikmat, the foundational text of Sufism, presents some of the earliest examples of Sufi symbolism. Understanding these symbols is essential for grasping the intentions of the Hikmat and the content of its poetic symbols. The elements of air, water, earth, and fire are among these symbols. According to Sufism, each of these four elements is associated with four characteristics, four states, four behaviors, and four attributes. From soil, we derive patience, hope, good morals, and trustworthiness; from water, trust, friendship, kindness, and unity; from wind, lies, hypocrisy, impatience, and mischief; and from fire, nafs (the self), arrogance, greed, and envy. In Sufism, earth represents the light of Allah, water symbolizes His bright life, air signifies His greatness, and fire embodies His wrath. Since religious symbols that represent what lies beyond the realm of absolute perception differ, as the expressions they replace reflect a state or quality toward the Truth, one cannot enter the world of Wisdom without understanding these symbols. The profound and intricate meanings embedded within them cannot be comprehended otherwise. Our study aims to explore these four elements in terms of Sufi symbols to uncover the wisdom contained in Divan-i Hikmat and determine how these elements are reflected in the universe of meaning.

Keywords

Ahmed Yesevî , Divan-ı Hikmet , Sufısm , Symbols , Four Elements

Divan-ı Hikmet’te Dört Unsur’a Yüklenmiş Tasavvufî Anlamlar

Abstract

Tasavvufun kurucu metni olan Divan-ı Hikmet tasavvufî sembolizmin de ilk örneklerini içermektedir. Hikmet’lerdeki maksatları ve poetik sembollerin muhtevasını iyi anlayabilmek için bu sembolleri bilmek elzemdir. Hava, su, toprak ve ateş unsurları da bu semboller arasında yer almaktadır. Zira tasavvufa göre bu dört unsurun her birinden dört hususiyet, dört hâlet, dört davranış ve dört sıfat ortaya çıkmıştır. Topraktan sabır, ümit, iyi ahlak ve mürüvvet; sudan güven, dostluk, nezaket, birlik; rüzgârdan yalan, ikiyüzlülük, sabırsızlık, yaramazlık; ateşten nefs, kibir, hırs, heset. Tasavvufta toprak Allah’ın nurunu, su onun parlak hayatını, hava büyüklüğünü, ateş gazabını temsil etmektedir. Mutlak algı alanının ötesinde olanı temsil eden dinî semboller yerini aldığı ifadenin Hakk’a yönelik bir durum veya keyfiyet olmasından dolayı farklılık gösterdiklerinden bu semboller bilinmediği müddetçe Hikmet’lerin dünyasına girilemez. Onlardaki derin ve mürekkep anlamlar anlaşılmaz. Çalışmamız Divan-ı Hikmet’teki hikmetleri anlayabilmek için bu dört unsura tasavvufî semboller açısından yaklaşmayı, Hikmet’lerde geçen bu unsurların anlam evrenine nasıl yansıdığını tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Ahmed Yesevî , Divan-ı Hikmet , tasavvuf , semboller , dört unsur

Ethical Statement

-

Supporting Institution

-

Thanks

-

References

• Albayrak Sak, Vesile. “Yunus’a Göre Pişmek” Anadolu’nun İrfan Çağı (13-14. Yüzyıllar)Dil, Tarih, Sanat ve Edebiyat Araştırmaları kitabı içinde, ed.Mehmet Ali Hacıgökmen vd.,Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2022.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2009.
• Ceylan, Ömür. Böyle Buyurdu Sûfî. İstanbul: Muhit Kitap, 2024.
• Et-Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. El-Luma. çev. Hasan Kâmil Yılmaz, İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Eraslan, Kemal - Necdet Tosun. Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Eraslan, Kemal. Divan-ı Hikmet Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetnâme. sad. Durali Yılmaz-Hüsnü Kılıç, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2012.
• Gibb, E. J. Wilkinson. Osmanlı Şiir Tarihi I-II. çev. Ali Çavuşoğlu, Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Hakkulov, İbrahim. Ahmet Yesevî Hikmetleri. sad. Erhan Sezai Toplu, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• İbn Fûrek. El-İbâne an Turuki’l-kâsidîn ve’l-keşf an Menâhici’s-sâli̇kîn ve’t-teveffur ilâ İbâdeti rabbi̇’l-âlemîn. çev. Ahmet Yıldırım - Abdulgaffar Aslan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri I-V. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Karlığa, H. Bekir.“Anâsır-ı Erbaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/149-151. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kaya, Mahmut. “Muhyiddin İbnü’l-Arabî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/520-522. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Sultanov, Aladdin. Dünya Nasıl Yaratıldı. İstanbul: Erkam Yayınları, 2023.
• Tosun, Necdet-Eraslan, Kemal. Hoca Ahmed Yesevi Külliyatı. Ankara: Hoca Ahmed Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Tulum, Mehmet Mahir. Dîvân-ı Hikmet Mısır Nüshası 1650. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
• Uluç, Tahir. İbn Arabî’de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 2023.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Yılmaz, H. Kâmil-İrfan Gündüz. Tasavvufun Esasları Şehabeddin Sühreverdî. İstanbul: Erkam Yayınları, 2023.
• https://dn720003.ca.archive.org/0/items/EBUDAVUD_201405/EBU%20DAVUD.pdf