Doğal Gaz Dağıtım Sektöründe Güçlendirilmiş Güvenlik Kültürünün Risk Alma Davranışı Üzerindeki Etkisinde Güvenliğin İçselleştirilmesi Olgusunun Aracı Rolü: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 161 - 182, 15.05.2025

Nesrin Kiliç Kuzucu Bahaddin Sinsoysal

https://doi.org/10.32331/sgd.1699832

Öz

Bu çalışmada, doğal gaz dağıtım sektörü için Güçlendirilmiş
Güvenlik Kültürü Ölçeği geliştirilmiş ve çalışanların risk alma
davranışları üzerindeki etkisinde güvenliğin içselleştirilmesinin
aracı rolü incelenmiştir. Çalışma, sektörde acil müdahale
ekiplerinde görev yapan mühendis, tekniker ve teknisyenler ile
gerçekleştirilmiştir. Mevcut güvenlik kültürü ölçekleri, sektörün
özgün dinamiklerini ve çalışanların güvenliği içselleştirme
düzeyini yeterince yansıtmadığından, doğal gaz dağıtım
sektörüne özgü yeni bir ölçek geliştirilmiştir. Ölçek geliştirme
süreci, kavramsal çerçevenin belirlenmesi, madde havuzunun
oluşturulması, uzman görüşleriyle değerlendirilmesi, pilot
uygulama ve geçerlik ve güvenirlik analizinden oluşmaktadır.
Açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri sonucunda ölçeğin
altı faktörlü bir yapı sergilediği belirlenmiştir. Güvenliğin
İçselleştirilmesi ve Risk Alma Davranışı ölçekleri ise
Questionnaire to Workers About Occupational Safety
Culture and Climate (QTCCS) anketinin ilgili bölümlerinden
uyarlanmıştır. Faktör analizleri sonucunda, ölçeklerin yapısal
geçerliliği ve güvenirliği doğrulanmıştır. Elde edilen bulgular,
güçlendirilmiş güvenlik kültürünün çalışanların risk alma
davranışlarını azalttığını ve güvenliğin içselleştirilmesinin bu
etkiye aracılık ettiğini göstermektedir. Çalışma, güvenliğin
içselleştirilmesinin güvenlik kültürü ile risk alma davranışları
arasındaki ilişkideki rolünü teorik olarak ortaya koymaktadır.
Pratik olarak ise bulgular, iş güvenliğini artırmaya yönelik
stratejilerin belirlenmesi, eğitim programlarının geliştirilmesi
ve güvenlik politikalarının iyileştirilmesine katkı sunmaktadır

Anahtar Kelimeler

Güçlendirilmiş güvenlik kültürü, güvenliğin içselleştirilmesi, risk alma davranışı, doğal gaz dağıtım sektörü, iş sağlığı ve güvenliği

Kaynakça

• ACSNI Human Factors Study Group. (1993). Organising for Safety: Third Report of the ACSNI (Advisory Committee on the Safety of Nuclear Installations) Human Factors Study Group. Health and Safety Executive. American Petroleum Institute. (2005). Workplace Injuries and Illnesses Safety (WIIS) Report, BLS. 2005–2014 By The U.S. Oil and Natural Gas Industry.
• Attwood, D., Khan, F. and Veitch, B. (2006). Can We Predict Occupational Accident Frequency? Process Safety and Environmental Protection. 84(3). 208-221.
• Bjerkan, A. M. (2010). Health, Environment, Safety Culture and Climate – Analysing the Relationships to Occupational Accidents. Journal of Risk Research. 13(4). 445-457. doi:10.1080/13669870903346386
• Bureau of Safety and Environmental Enforcement (BSEE). (2013). Final Safety Culture Policy Statement, 78 FR 27419. Federal Register. 78(91). 27419-27422.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 32(32). 470-483.
• Chan, A. P., Javed, A. A., Wong, F. K., Hon, C. K. and Lyu, S. (2017). Risk-Taking Behaviors of Construction Workers in Hong Kong. Journal of Construction Engineering and Management, 143(8). 04017024
• Clarke, S. (2000). Safety Culture: Under-Specified and Overrated? International Journal of Management Reviews. 2(1). 65-90.
• Committee on U.S. Offshore Oil and Gas Industry Safety Culture: A Framing Study. (2016). Strengthening the Safety Culture of the Offshore Oil and Gas Industry (TRB Special Report 321). Transportation Research Board. National Academies Press.
• Cooper, D. (2001a). Improving Safety Culture: A Practical Guide (2nd ed.). BSMS Inc.
• Cooper, M. D. (2001b). Towards a Model of Safety Culture. Safety Science. 39(2-3). 111-136.
• Fang, D., Wu, C. ve Wu, H. (2015). Impact of the Supervisor on Worker Safety Behavior in Construction Projects. Journal of Management in Engineering. 31(6). 04015001.
• Gaba, D. M., Singer, S. J., Sinaiko, A. D., Bowen, J. D. and Ciavarelli, A. P. (2003). Differences in Safety Climate Between Hospital Personnel and Naval Aviators. Human Factors. 45(2). 173-185.
• Gagné, M. and Deci, E. L. (2005). Self-Determination Theory and Work Motivation. Journal of Organizational Behavior. 26(4). 331-362.
• Guldenmund, F. W. (2000). The Nature of Safety Culture: A Review of Theory and Research. Safety Science. 34(1-3). 215-257.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J. And Anderson, R. E. (2013). Multivariate Data Analysis: Pearson New International Edition PDF eBook. Pearson Higher Ed.
• Hale, A. R. (2000). Culture’s Confusions. Safety Science. 34(1-3). 1-14.
• International Labour Organization. (2023). World Employment and Social Outlook: Trends 2023. International Labour Organization.
• Karagöz, M. (2015). İstatistik Yöntemleri (9. baskı). Ekin Yayınevi.
• Karakoç, F. ve Dönmez, L. (2014). Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Temel İlkeler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 20(1). 81-108.
• Kines, P., Andersen, L. P., Spangenberg, S., Mikkelsen, K. L., Dyreborg, J. and Zohar, D. (2010). Improving Construction Site Safety Through Leader-Based Verbal Safety Communication. Journal of Safety Research. 41(5). 399-406.
• Klen, T. (1986). Riskinotto Taimikonhoitotyön Tapaturmissa Ja Lähestapaturmissa [Risk Taking in Accidents and Nearly Accidents in the Tending of Young Growth]. Teho. 10. 26-27.
• Marcogaz. (2014). Informative Note on Gas Emergencies.
• Marcogaz. (2018). Occupational Health and Safety Performance of the European Gas Industry: 2010-2015.
• Marcogaz. (2024). Report on European Gas Safety: Gas Distribution (EGAS B) 2017 to 2022.
• Meydan, C. H. ve Şeşen, H. (2011). Yapısal Eşitlik Modellemesi AMOS Uygulamaları. Detay Yayıncılık.
• National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (2016). Strengthening the Safety Culture of the Offshore Oil and Gas Industry. The National Academies Press.
• Neal, A., & Griffin, M. A. (2004). Safety Climate and Safety at Work.
• Neal, A., & Griffin, M. A. (2006). A Study of the Lagged Relationships Among Safety Climate, Safety Motivation, Safety Behavior and Accidents at the Individual and Group Levels. Journal of Applied Psychology. 91(4). 946.
• Neal, A., Griffin, M. A. ve Hart, P. M. (2000). The Impact of Organizational Climate on Safety Climate and Individual Behavior. Safety Science. 34(1-3). 99-109.
• Neto, H. V., Arezes, P. ve Barkokebas Junior, B. (2022). Adaptation and Psychometric Validation of a Questionnaire About Organizational Safety Culture and Climate for the Brazilian Reality. International Journal of Occupational Safety and Ergonomics. 28(3). 1372-1386.
• Nonaka, I. (1997). Organizational Knowledge Creation [Sunum özeti Bill Spencer tarafından yazılmıştır]. Knowledge Advantage Conference. 11-12 Kasım 1997.
• Nordlöf, H., Wiitavaara, B., Winblad, U., Wijk, K. and Westerling, R. (2015). Safety Culture and Reasons for Risk-Taking at a Large Steel-Manufacturing Company: Investigating the Worker Perspective. Safety Science. 73. 126-135.
• Nævestad, T. O., Laiou, A., Rosenbloom, T., Elvik, R. and Yannis, G. (2022). The Role of Values in Road Safety Culture: Examining the Valuation of Freedom to Take Risk, Risk Taking and Accident Involvement in Three Countries. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour. 84. 375-392.
• Pater, R. (2020). Energizing and Internalizing Safety: Three Strategic Principles for Breakthrough Results. Occupational Health and Safety.
• Pitzer, C. J. (1999). New Thinking on Disasters: The Link Between Safety Culture and Risk-Taking. The Australian Journal of Emergency Management. 14(3). 41-50.
• Reason, J. (1997). Managing the Risks of Organizational Accidents. Ashgate Publishing.
• Reber, A. S. (1995). The Penguin Dictionary of Psychology (2nd ed.). London: Penguin Books Ltd.
• Reiman, T. ve Pietikäinen, E. (2012). Leading Indicators of System Safety–Monitoring and Driving the Organizational Safety Potential. Safety Science. 50(10). 1993-2000.
• Rundmo, T. (1996). Associations Between Risk Perception and Safety. Safety Science. 24(3). 197-209. doi:10.1016/S0925-7535(97)00038-6
• Salminen, S. (1994). Risk Taking and Serious Occupational Accidents. Journal of Occupational Health and Safety — Australia and New Zealand. 10. 267-274.
• Salminen, S., Klen, T., & Ojanen, K. (1999). Risk Taking and Accident Frequency Among Finnish Forestry Workers. Safety Science. 33(3). 143-153.
• Schein, E. H. (2010). Organizational Culture and Leadership (Vol. 2). John Wiley and Sons.
• Singer, S. J. and Vogus, T. J. (2013). Safety Climate Research: Taking Stock and Looking Forward. BMJ Quality and Safety. 22(1). 1-4. doi:10.1136/bmjqs-2012-001572
• Silbey, S. S. (2009). Taming Prometheus: Talk About Safety and Culture. Annual Review of Sociology. 35(1). 341-369.
• Silva, S., Lima, M. L. and Baptista, C. (2004). OSCI: An Organizational and Safety Climate Inventory. Safety Science. 42(3). 205-220.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Seçkin Yayıncılık.
• T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2024). Doğalgaz Piyasası 2023 Yılı Sektör Raporu. Ankara.
• Tabachnick, B. G. and Fidell, L. S. (2007). Using Multivariate Statistics (5th ed.). Allyn and Bacon/Pearson Education.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S. and Ullman, J. B. (2013). Using Multivariate Statistics (Vol. 6, 497-516). Boston, MA: Pearson.
• Takala, J., Hämäläinen, P., Sauni, R., Nygård, C. H., Gagliardi, D. and Neupane, S. (2024). Global-, Regionaland Country-Level Estimates of the Work-Related Burden of Diseases and Accidents in 2019. Scandinavian Journal of Work, Environment and Health. 50(2). 73.
• Taylor, T. N. (2011). Occupational Safety and Health Culture Assessment - A Review of Main Approaches and Selected Tools. European Agency for Safety and Health at Work (EU-OSHA).
• Trench, C. J. (2005). Safety Incidents on Natural Gas Distribution Systems: Understanding the Hazards. Allegro Energy Consulting. Hazırlayan: U.S. Department of Transportation, Office of Pipeline Safety.
• U.S. Department of Energy. (2011). U.S. Department of Energy Safety Culture. U.S. Department of Energy.
• U.S. Nuclear Regulatory Commission. (2011). Final Safety Culture Policy Statement: 76 FR 34773, 14 June 2011. Washington, DC: U.S. Nuclear Regulatory Commission.
• Weick, K. E. and Sutcliffe, K. M. (2007). Managing the Unexpected: Resilient Performance in an Age of Uncertainty (2nd ed.). Jossey-Bass.
• Welbourne, T. M., Johnson, D. E., & Erez, A. (1998). The Role-Based Performance Scale: Validity Analysis of a Theory-Based Measure. Academy of Management Journal. 41. 540-555.
• Zohar, D. (1980). Safety Climate in Industrial Organizations: Theoretical and Applied Implications. Journal of Applied Psychology. 65(1). 96-102. doi:10.1037/0021-9010.65.1.96
• Zohar, D. (2003). The Influence of Leadership and Climate on Occupational Health and Safety. Health and Safety in Organizations: A Multilevel Perspective. 201-230.
• Zou, P. X. (2011). Fostering a Strong Construction Safety Culture. Leadership and Management in Engineering. 11(1). 11-22.