Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Devletlerarası Başvuru Usulü ve Başvuruların Temelleri

Year 2024, , 1138 - 1160, 27.12.2024

Özgür Aydın

https://doi.org/10.56701/shd.1536154

Abstract

Makalenin araştırma sürecinde yöneldiği soru, devletlerarası başvuruların Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından incelenmesinde takip ettiği usul ve başvuru yapan devletlerin arasındaki çekişmeler ve başvuruların temel gerekçelerinin ne olduğunun anlaşılmasıdır. 5 Mayıs 1949 tarihinde imzalanan bir statü ile kurulan Avrupa Konseyi’nin temel amacı; insan hakları, hukukun üstünlüğü ve çoğulcu demokrasi ilkelerini korumaktır. Avrupa Konseyi, Avrupa kültürel benliğinin oluşmasına ve gelişmesine katkıda bulunmak, ortak değerler ve idealler etrafında toplanan üye devletlerin güçlü bir birlik oluşturması amacıyla çeşitli faaliyetler göstermektedir. Avrupa Konseyi yapısal olarak başta Bakanlar Komitesi, Parlamenterler Meclisi, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İnsan Hakları Komiseri ve Genel Sekreterlik olmak üzere temel amaçları gerçekleştirmek için örgütlenmiş organlardan oluşmaktadır. Bu organlar içinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, insan haklarının korunması bakımından büyük öneme haizdir. Avrupa Konseyi’nin mücevheri olarak değerlendirilen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin diğer sözleşmelere nazaran etkin şekilde uygulanmasını sağlayan kurum, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’dir. 1959 yılında kurulan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne, sözleşmeye taraf olan devletlerin gerçekleştirildiği iddia edilebilecek insan hakları ihlalleri ile temellendirilmek kaydıyla hem bireysel başvuruda hem de devletlerarası başvuruda bulunulabilmektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Avrupa Konseyi’nin amacına aykırı olarak hak ihlallerinin yapıldığını iddia eden devletlerin başvuruları araştırmanın konusunu ve sınırını oluşturmaktadır. Devletlerarası başvurularda; mahkemenin başvuruları inceleme usulü ile karar alma sürecindeki eğilimi ve başvuruların arka planında devletlerin gerekçelerinin ne olduğu sorusu cevaplanmaya çalışılmaktadır.

Keywords

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Konseyi, Devletlerarası Başvuru, Başvuruların Temellendirilmesi, Yargısal Egemenlik

Inter-State Application Procedure to the European Court of Human Rights and Bases of Applications

Abstract

The research question addressed in this article is to understand the procedure followed by the European Court of Human Rights in the examination of inter-state applications, the conflicts between the applicant states and the main grounds of the applications. Founded on 5 May 1949 with a statute signed on 5 May 1949, the main purpose of the Council of Europe is to protect the principles of human rights, the rule of law and pluralistic democracy. The Council of Europe carries out various activities in order to contribute to the formation and development of the European cultural identity and to create a strong union of member states gathered around common values and ideals. Structurally, the Council of Europe consists of bodies organised to achieve its main objectives, namely the Committee of Ministers, the Parliamentary Assembly, the Congress of Local and Regional Authorities, the European Court of Human Rights, the Commissioner for Human Rights and the General Secretariat. Among these bodies, the European Court of Human Rights is of great importance for the protection of human rights. The European Court of Human Rights is the institution that ensures the effective implementation of the European Convention on Human Rights, which is considered as the jewel of the Council of Europe, compared to other conventions. Established in 1959, both individual and inter-state applications can be made to the European Court of Human Rights, provided that they are based on human rights violations allegedly committed by the states party to the Convention. Applications to the European Court of Human Rights by states claiming that violations of rights have been committed in violation of the purpose of the Council of Europe constitute the subject and limit of the research. In inter-state applications, it is tried to answer the question of the tendency of the court in the procedure of examining the applications and the decision-making process and what the justifications of the states are in the background of the applications.

Keywords

Council of Europe, European Court of Human Rights, Inter-State Application, Judicial Sovereignty., Justification of Applications

References

• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Danimarka, Norveç, İsveç ve Hollanda v. Yunanistan, (no. 4448/70, 3321/67 - 3323/67 ve 3344/67), https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/ Denmark_v_Greece, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İç Tüzüğü, https://www.echr.coe.int/documents/ d/echr/Rules_Court_ ENG, E.T. 5 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avusturya v İtalya, (no. 788/60), https://hudoc. echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-115598%22]}, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Azerbaycan v. Ermenistan, (no. 47319/20), https:// www.echr.coe.int/w/azerbaijan-v.-armenia-ii-no.-39912/22-, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Danimarka v. Türkiye, (no. 34382/97) https:// hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22: [%22001-67799%22]}, E.T. 14 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Danimarka v. Türkiye, (no. 34382/97), https:// www.echr.coe.int/w/denmark-v.-turkey-no.-34382/97-, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Danimarka, Norveç, İsveç ve Hollanda v. Yunanistan, https://www.echr.coe.int/documents /d /echr/Denmark_v_Greece, E.T. 12 Ağustos 2024
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ermenistan v Türkiye, (43517/20), https://hudoc .echr.coe.int/freress#{%22fulltext%22:[%2242521/20%22],%22languageisocode%22:[%22ENG%22],%22itemid%22:[%22003-68726109215 680%22]}, E.T. 14 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ermenistan v. Azerbaycan, (no. 15389/22, 42445/21, 33412/21, 42521/20), https://hudoc.echr.coe.int/eng-press#{%22fulltext%22:[%2215 389/22%22],%22languageisocode%22:[%22ENG%22]}, E.T. 14 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ermenistan v. Türkiye, https://www.echr.coe.int/w/ armenia-v.-t%C3%BCrkiye-no.-43517/20-, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Gürcistan v. Rusya, (39611/18, 61186/09, 38263/08, 38263/08, 13255/07), https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-18901 9%22]}, E.T. 9 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İrlanda v Birleşik Krallık, https://hudoc.echr.coe.int/eng-press#{%22fulltext%22:[%221859/24%22],%22languageisocode%22:[%22ENG%22], E.T. 14 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Kıbrıs v. Türkiye, (no. 25781/94, 8007/77, 6780/74 ve 6950/75), https://hudoc.echr.coe.int/ eng#{%22itemid%22:[%22001-74150%22], E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Letonya v. Danimarka, (no. 9717/20), https://hudoc. echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[% 22001-203914%22]}, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Lihtenştayn v. Çek Cumhuriyeti, (no. 35738/20), https:// hudoc.echr.coe.int/eng-press#{%22 itemid%22:[%22003-6769236-90 41940%22]}, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Rusya v. Ukrayna, (no. 36958/21), https://hudoc .echr.coe.int/eng-press#{%22itemid%22:[%22003-7085775-9583164%22]}, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Slovenya v. Hırvatistan, (no. 54155/16), https://hudoc. echr.coe.int/eng#{%22itemid%22: [%22001-206897% 22]}, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ukrayna v. Rusya, (no. 20958/14), https://www. echr.coe.int/w/ukraine-v-russia-re-crimea-no-20958/14-, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ukrayna v. Rusya, (no. 49537/14, 20958/14, 55855/18, 20958/14 ve 38334/18), https://hudoc.echr.coe.int/engpress#{%22fulltext%22:[%22 55855/18%22],%22sort%22:[%22kpdate%20Descending%22],%22languageisocode%22:[%22ENG%22], E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Yunanistan v. Birleşik Krallık, (no. 176/56, 299/57), https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22 itemid%22:[%22001-142535%22]}, E.T. 12 Ağustos 2024.
• AİHS, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, https://www.anayasa.gov.tr/media/3542/aihs_tr.pdf, E.T. 5 Ağustos 2024.
• Avrupa İnan Hakları Mahkemesi Devletlerarası Başvurular, https://www.echr.coe.int/en /inter-state-applications, E.T. 6 Ağustos 2024.
• Avrupa Konseyi Statüsü, https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2712020093815001_tur. pdf, E.T. 4 Ağustos 2024.
• Avrupa Konseyi Yapısı, https://www.coe.int/en/web/about-us/structure, E.T. 4 Ağustos 2024.
• Avrupa Konseyi, “Russia’s war against Ukraine: Follow up”, https://www.coe.int/en/web/portal/war-in-ukraine/fol low-up, E.T. 4 Ekim 2024.
• Akad, Mehmet - Dinçkol, Bihterin Vural - Bulut, Nihat. Genel Kamu Hukuku, İstanbul: Der Yayınları, 2021.
• Annas, Julia. The Morality Of Happiennes, New York: Oxford University Press, 1993.
• Cengiz, Çağdaş - Kutlu, Erdi. “İrlanda Sorunu’nun Tarihsel Kökleri ve Brexit Sonrası İrlanda Sorunu: Birleşik Bir Krallık Mı, Birleşik Bir İrlanda Mı?”, International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS), (12/ 44), (2022), 365-383.
• Christian Tomuschat, Human Rights Between Idealism and Realism, Oxford: Oxford University Press, 2008.
• De Smet, Simon,“Justified Belief in the Unbelievable”, Quality Control in Fact-Finding, Florence: Torkel Opsahl Academic EPublisher, 2013.
• Dereboylular, Özde / Arman, Perçem, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kıbrıs’la İlgili Verdiği Kararların KKTC ve Türkiye’ye Etkisi”, https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2018-136-1777, E.T. 12 Ağustos 2024.
• Doğan, İlyas. İnsan Hakları Hukuku, Ankara: Astana Yayınları, 2015.
• Erarslan, Fatih - Özdemir, Fatma Nur. “Azerbaycan-Türkiye İlişkilerinde Önemli Bir Kavşak: İkinci Karabağ Savaşı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (129 / 255), (2021), 315 - 334.
• Erdoğan, Mustafa. İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Ankara: Orion Kitapevi, 2012.
• Gökler, Ahmet Metin, “Çeyrek Asırlık Yolculuğun Sonu: Avrupa Konseyinin Rusya’yı Üyelikten İhracı, Süreçte Yaşananlar ve İhraç Kararın Sonuçları”, https://inhak.adalet.gov.tr/ Resimler/Dokuman/304202316333227_inhak9_1072022102133inhakdergi9.pdf, E.T. 12 Ağustos 2024.
• Gözübüyük, A. Şeref. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Devlet Başvurusu”, Amme İdaresi Dergisi, (24/1), (1991), 3 - 17.
• Kalabalık, Halil. İnsan Hakları Hukuku, Ankara: Seçkin Yayınları, 2013.
• Kapani, Münci. İnsan Haklarının Uluslararası Boyutu, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2011.
• Karakul, Selman, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Açılan Devletlerarası Davalar”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (7 / 2), (2020), 131-172.
• KKTC Enformasyon Dairesi, https://pio.mfa.gov.ct.tr/kibrista-ingiltere-donemi-1878-1960/, E.T. 14 Ağustos 2024.
• Londra Gazetesi, “Eski Güney Kıbrıs Dışişleri Bakanı KKTC’den Özür Diledi”, https://londra gazete.com/kibris-haberleri/75432/eski-guney-kibris-disisleri-bakanikktcden-ozur-diledi/, E.T. 12 Ağustos 2024.
• Nash, Kate. The Cultural Politics of Human Rights Comparing the US and UK, Cambridge: Cambrıdge Unıversıty Press, 2009.
• Oğurlu, Ebru. “Ağustos 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı Çerçevesinde Avrupa Birliği’nin Güney Kafkasya Politikası”, Avrasya Etüdleri, (38 / 2), (2010), 99 - 127.
• Öztürk, Şaban, “Rusya-Ukrayna Savaşı Üzerinden Uluslararası Sisteme Dair Bir Değerlendirme”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32 / Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), (2023), 449-462.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller, Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Schrijer, Bilge Bingöl. İnsan Haklarının Uluslararası Alanda Yargı Dışı Korunması, BM İnsan Hakları Konseyi ve İnsan Hakları Sözleşmelerinin Denetim Organları, Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Shaw, Malcolm N. International Law, Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Tams, Christian J. Enforcing Obligations Erga Omnes in International Law, Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
• Türkiye Dış İşleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/avrupa-konseyi_.tr.mfa, E.T. 4 Ağustos 2024.
• Türkiye Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/avrupa-konseyi_.tr.mfa#:~:text= Almanya%2 C%20Andorra%2C%20Arnavutluk%2C%20Avusturya,%2C%20Litvanya%2C%20L%C3%BCksemburg%2C%20Macaristan%2C, E.T. 11 Ağustos 2024.
• Uygun, Oktay. Devlet Teorisi, İstanbul: XII Levha Yayınları, 2014.
• William, A. Schabas. The European Convention on Human Rights, New York: Oxford University Press, 2015.
• Yücel, Gökberk / Doğan, Fatih, “İtalyan İrredentizmi ve Güney Tirol Sorunu”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (24 / 42), (2022), 97-113.