A Contemporary Example of Anachronism: An Examination of Ihsan Ilahi Zahir's Opposition to Shi'ism as a Representative of the Ahl-i Hadith School

Year 2024, , 92 - 131, 31.12.2024

Gülşen Yağır Ahmetoğlu

https://doi.org/10.48203/siader.1544217

Abstract

As a defender of the Ahl-i Hadith school, Ihsan Ilâhî Zahir witnessed many significant events in the political history of the Indian subcontinent during the 20th century. Throughout his active twenty-two-year life, he played an important role through his writings and activities. Zahir focused his studies on the History of Sects and Contemporary Islamic Movements, and out of concern for the divisions caused by sects and groups he considered as innovations (bid‘at), he predominantly supported his views based on the texts (nass) while sometimes using his personal judgment. When expressing his opinions, he approached the subject in a defensive and refutational manner, viewing the Ahl-i Hadith school as the only sect that has achieved salvation, rather than striving to be scientific or as objective as possible. Zahir wrote extensively on Shi'ism, linking its emergence to the events that occurred during the era of Hz. Osman, particularly associating it with Ibn Saba, who he considered the instigator of the first fitna (civil strife) in Islamic history. According to him, the fundamental basis of Shi'ism's esoteric (batınî) tendencies and religious understanding was formed within the framework of Ibn Saba's views. He claimed that the first Shi'ite sect was the Saba'iyya, and subsequent Shi'ite sects also relied on Ibn Saba's extreme views. Zahîr argued that the Shi'ites had deviated from the Qur'an and Sunnah and had entered into disbelief by attributing divine-like attributes to their imams. Zahir examined the emergence and context of Shi'ism in an anachronistic manner, likely aimed at proving his ideology based on the fundamental doctrines of the Ahl-i Hadith understanding, without considering the connection between thought and events. He wrote most of his works in Arabic, and his criticisms, particularly directed at Shi'ites, (Qadianis), and (Barelvis), resulted in animosity from these groups. In 1987, during a speech he gave near Minār-ı Pâkistan, he was assassinated and severely injured. He passed away in a hospital in Riyadh, where he was taken for treatment. In our study, we first briefly discussed Zahîr’s life, works, and activities, and then examined his critique of Shi'ism. We attempted to present Zahîr's views on the subject based on the sources he wrote, discussing the anachronistic interpretations of the Shia and Sunni authors he cited in those sources, and to conduct a comparative analysis with the interpretations of other authors on the topic. The lack of significant research on İhsan İlâhî Zahîr in our country, combined with the fact that existing works focus more on doctrinal and political Islamic sects and contemporary Islamic movements, motivated us to conduct research on this topic.

Keywords

History of Islamic Sects, Ihsan Ilâhî Zahir, Ahl-i Hadith, Anachronism, Shiism

Çağdaş Bir Anakronizm Örneği: Ehl-i Hadis Ekolü Temsilcilerinden İhsan İlâhî Zahîr’in Şîa Karşıtlığı Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Ehl-i Hadis ekolünün savunucularından biri olan İhsan İlâhî Zahîr, 20. yüzyıl Hint alt kıtasının siyasi tarihinde birçok önemli olaya şahit olmuş, kırk iki yıllık ömründe gerek yazılarıyla gerekse faaliyetleriyle aktif bir şekilde rol almış önemli bir isimdir. Zahîr, çalışmalarını Mezhepler Tarihi, Çağdaş İslâm Akımları üzerine yapmış, bid`at olarak gördüğü fırkaların ve grupların ümmeti böldüğü endişesinden hareketle görüşlerini çoğunlukla nassı esas alarak desteklemiş, bazen de şahsi muhakemesini kullanmıştır. Görüşlerini ortaya koyarken, bilimsel ve mümkün olduğu kadar objektif olmaktan ziyade Ehl-i Hadis ekolünü kurtuluşa eren tek fırka kabul ederek, diğer mezhep ve fırkalara karşı savunmacı ve reddiyeci bir üslûpla yaklaşmıştır. Çalışmalarının büyük bir kısmını Şîilik üzerine kaleme alan Zahîr, Şiîliğin ortaya çıkışını, Hz. Osman döneminde İslâm tarihinde ilk fitne olayları olarak geçen hadiselerin müsebbibi olarak gördüğü İbn Sebe ile irtibatlandırmıştır. Ona göre, Şiîliğin bâtınî eğilimli düşünce ve din anlayışının temeli İbn Sebe’nin görüşleri çerçevesinde oluşmuştur. İlk Şiî mezhebinin Sebeiyye olduğunu ve ondan sonra ortaya çıkan diğer Şiî mezheplerinin de İbn Sebe’nin aşırı görüşlerine dayandığını iddia etmiştir. Ona göre Şiîler, Kur’an ve sünnetin dışına çıkmış, imamlarına beşer üstü vasıflar yükleyerek onları ilahlaştırdığı için küfre girmişlerdir. Zahîr, Şiîliğin doğuş zamanını ve zeminini, ortaya çıkan hadiseleri anlam ve bağlamından uzak, fikir-hadise irtibatını göz önüne almadan, anakronik yorumlarla, Ehl-i hadis anlayışındaki temel kabullerine binaen ideolojisini ispatlamaya eğilimli bir şekilde ele almıştır. Zahîr, eserlerinin çoğunu Arapça yazmış, yazılarında ve yaptığı konuşmalarında özellikle Şiîler, Kâdiyânîler ve Birelvîler hakkında yaptığı eleştiriler, bu kesimlerin düşmanlığına neden olmuş ve 1987 yılında Minâr-ı Pâkistan’a yakın bir yerde yaptığı bir konuşma esnasında suikasta uğrayarak ağır yaralanmış ve tedavi için götürüldüğü Riyad’daki hastanede vefat etmiştir. Çalışmamızda öncelikle Zahîr’in hayatı, eserleri ve faaliyetlerinden kısaca bahsettikten sonra onun Şiîlik eleştirisini ele aldık. Zahîr’in konuyla ilgili görüşlerini verirken yazmış olduğu kaynakları esas alarak, onun kaynaklarında atıf yaptığı Şiî ve Sünnî müelliflerin anakronik mahiyetteki yorumlarını aktarıp, konuya dair diğer müelliflerin yorumları ile karşılaştırmalı analiz yapmaya çalıştık. İhsan İlâhî Zahîr üzerine ülkemizde kayda değer herhangi bir çalışmanın olmaması, eserlerini daha çok İtikadî ve Siyasî İslâm Mezhepleri ve Çağdaş İslâm Akımları üzerinden ele alması bizi bu konu üzerinde araştırma yapmaya sevk etmiştir.

Keywords

İslam Mezhepleri Tarihi, İhsan İlâhî Zahîr, Ehl-i Hadis, Anakronizm, Şiîlik

References

• Abdülkahir el-Bağdadî. Mezhepler Arasındaki farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2007.
• Andani, Khalil. “Video: Ismaili Interpretations of the Shariah: Between Affirmation & Abrogation”. Khalil Andani. 23 Ekim 2018. Erişim 07 Aralık 2024. https://www.khalilandani.com/post/video-ismaili-interpretations-of-the-shariah-between-affirmation-abrogation
• Avcu, Ali. “Erken Dönem İsmaililiğinde Şeriatın Neshi Sorunu Üzerine” XIII/2 (2009), 267-287.
• Avcu, Ali. “İsmailîlik’te Zekât”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 03-04 Aralık, 2016. ed. İsmail Kurt - Seyit Ali Tüz. Esenler, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. basım., 2017.
• Avcu, Ali. Karmatiliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Bağdâdî, Abdülkāhir el-. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ ve beyânü’l-fırḳati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü İbn-i Sinâ, ts.
• Birışık, Abdülhamit. “Hint At Kıtasında Selefilik ve Ehl-i Hadis Ekolü”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 47 (2023), 94-100.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi İle İlgili Metodolojik Problemler”. İslami İlimlerde Metodoloji/Usul Mes`elesi-I. 441-491. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Çâlîs, Abdürreşîd Arâkī. Ulemâ-i Ehl-i Ḥadîs. Lahor, 2001.
• Çayıroğlu, Yüksel. “Ehl-i Sünnet ile Şia Arasındaki Temel İhtilâf Konuları”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2013), 199-243.
• Çelik, Hüseyin. “Şîa Mezhebinin Kur’an Anlayışı”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 13 (2023), 1-28.
• Dasküvî, Câvid Cemâl. Allâme İhsan İlâhî Zahîr Şehîd. Lahor: Jang Publişın, 1990. https://kitabosunnat.com/kutub-library/Allama-Ihsan-Ilahi-Zaheer
• Daudi, Khalid Zaferullah. “İhsan İlâhî Zahîr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/629-631. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Duman, M. Zeki. “Tefsir’in Temel İlkeleri Çerçevesinde Kur’ân-ı Kerîm’de ‘Ehl-i Beyt’”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) IV/3, 7-36. Erişim 30 Kasım 2024. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=11255625&MakaleAdi2=ehl+i+beyt
• El-Kâşâni, Fethullah. Menhecu’s-Sâdıkin fi İlzami’l-Muhalifin. Tahran: Ketabforuş-i Çaphane-i Mahmod Hasan İlmî, 1336.
• Erdebîlî, Ahmed b. Muhammed el-. Ḥadîḳatu’ş-Şîʿa. thk. Sâdık Hasanzâde. Kum: İntişârât-ı Ensâriyan, 1420. file:///Users/gulsen/Downloads/12198-fa-hadighat-alsheah.pdf
• Eş’arî, Ebu’l Hasan. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdu’l-Hamid. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1369.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. İlk Dönem İslâm Mezhepleri. çev. Mehmet Dalkılıç Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, ts.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İslâm Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Karşılaşılan Bazı Problemler”. Uluslararası Birinci İslam Araştırmaları Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereler. 369-377. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1985.
• Galip, Mustafa. Târihu’d-Da’veti’l-İsmâiliyye. Beyrut: Daru`l Endülüs, ts.
• Gökbulut, Süleyman. “Safevîler Devrinde Şiîliğin Yayılmasında Tasavvufun Rolü: Tasavvuf Tarihi Açısından Bir Değerlendirme”. Hitit Ünversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/30 (2016), 269-297.
• Hakyemez, Cemil. “Bedâ Düşüncesi ve Şiî İmamet Tartışmalarındaki Yeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (Şubat 2006), 29-49.
• Hakyemez, Cemil. “İran’da İmamiyye/İsnaaşeriyye Şiiliğinin Kökeni”. İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi. ed. Orhan Karaoğlu-Nail Elhan. 123-145. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2022.
• Hâzimî, İbrâhim bin Abdullah el-. “İhsan İlâhî Zahîr”. Mevsû atü a`lâmi’l-karni’r-râbi`i aşer ve’l-hâmis `aşer el-hicri fi’l `âlemi’l- `Arabî ve’l-İslâmî min hicri 1301-1417. C. 1. Riyad: Dar’ul Şerîf, 1419.
• Irâkî, Abdurraşîd. Çalis Ulema-i Ehl-i Hadis. Lahor: Nu’mânî Kütüphana, 2011. https://kitabosunnat.com/kutub-library/40-ulmai-ahle-hadees
• İbn Hazm. el-Fasl:dinler ve mezhepler tarihi. çev. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• İbn Mace. Sünen-i İbn Mâce. çev. Fatih Kahraman. Kahraman Yayınları, ts. https://muslim-library.com/books/tr_Sunen_i_ibn_Mace.pdf
• Joshua Diaz, Arvin. “The Isma’ili Concept of al-Qiyamah and Hegelian Notion of End of History: A Comparative Analysis on their Philosophy of History”. https://www.academia.edu/38589455/The_Ismaili_Concept_of_al_Qiyamah_docx. https://www.academia.edu/38589455/The_Ismaili_Concept_of_al_Qiyamah_docx
• Kâşânî, Fethullah el-. Menhecu’s-Sâdıkin fi İlzami’l-Muhalifin. Tahran: Ketabforuş-i Çaphane-i Mahmod Hasan İlmî, 1336.
• Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdilaziz el-. Ricâlü’l-Keşşî. thk. Seyyid Ahmed el-Hüseynî. Kerbela, ts.
• Korkmaz, Sıddık. “İbn Sebe Rivayetinin Tarîh ve Makâlat Türü Eserlere Yansıması”. Dini Araştırmalar 10/29 (2007), 129-144.
• Korkmaz, Sıddık. “İslam Mezhepleri Tarihinde Metodoloji Problemi Toplantısı Üzerine”. Dini Araştırmalar 6/18 (2004), 285-291.
• Kummî, Ebu’l-Hasen Ali b. İbrahim b. Haşim. Tefsîru’l-Kummî. Kum: Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, 1435.
• Kummî, İbn Bâbeveyh Şeyh Sadûk Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali el-. el-İ’tikâdât. Kum, 1413.
• Kummî/Nevbahtî. Şiî Fırkalar-Kitâbu’l-Makâlât ve’l-Fırak-Fıraku’ş-Şia. çev. Hasan Onat vd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Kutlu, Sönmez. “'Ehl-i Beyt’ Sembolik Kapitalinin Tarihî Süreç İçinde Semerelendirilmesi”. İslâmiyât, III/3 (2000), 99-120.
• Kutlu, Sönmez. “İslâm Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes`elesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Küleynî, Muhammed b. Ya‘kūb. el-Kâfî fi’l-Usûl. Tahran, 1381.
• Küleynî, Muhammed b. Ya‘kūb. el-Kâfî fi’l-Usûl. Tahran, 1381.
• Küleynî, Muhammed b. Ya‘kūb. el-Uṣûl mine’l-Kâfî. 2 Cilt. Beyrut, 1426.
• Mar‘aşlî, Yûsuf Abdurrahman el-. Nes̱rü’l-cevâhir ve’d-dürer fî ʿulemâʾi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer. Beyrut, 2006.
• M.Hayr - Yûsuf, Ramazan. Tekmiletü Muʿcemi’l-müʾellifîn. Beyrut: Tetimmetü’l-Aʿlâm, 2002.
• Mûsevî, Câsım. er-Reddu’l-Kebir ala Mezâim İlahî Zahîr. Kum: Müessesetü’t-Tarihi’l-Arabi, 1431.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsa b. Hasan en-. Fıraku’ş-Şîa. Beyrut: el-Rada Yayınları, 1433.
• Noman Qayyum Abdul Qayyum. “Şeyh İhsan İlahî Zahîr cuhûduhu fi’r-reddi ala’l-Kâdiyânîyye”. Kısmu dirâsâti ve buhûsi’d-diyânâti ma`hedü’l-buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-Asyevîyyeti 24/1 (2021), 1-23.
• Nomoto, Shin. Early Ismai’ïIi Thought on Prophecy According to the Kitab al-lslah by Abu Hâtim al-Razi (d. ca. 322/934-5). UMI: Institute ofIslamic Studies, McGill University, Doktora, 1999.
• Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 6/2 (2013), 223-256.
• Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydası ve Mezhep Gerçeği”. İlahiyat Akademi Dergisi 5 (2017).
• Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997), 80-117.
• Seyyed Vali Reza, Nasr. “Sectarianism and Shia Politics in Pakistan, 1979-Present”. Cemotı 28 (1999), 311-323.
• Sicistânî, Ebû Ya`kûb. el-Yenâbî`. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: el-Mektebetü’t-Ticârî, 1965.
• Sicistânî, Ebû Ya‘kûp es-. Kitâbu isbâti’n-nübû‘ât. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1986.
• Şahatov, Sabuhi. “İmâmiyye Şîası’nın Kur’ân’ın Tahrifi Konusuna Yaklaşımı”. Ulusal İslam Araştırmaları 22/22 (2014), 43-61.
• Şehristânî. el-Milel ve’n-niḥal (Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi). çev. Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Litera, 2008.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. Evâʾilü’l-maḳālât fi’l-meẕâhibi’l-muḫtârât. Lübnan: Dârul-Kitabi’l-İslâmi, 1403.
• Şeyh Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Babeveyh. el-i`tikâdât (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el-Müfîd içinde). thk. İsam Abdusseyyid. Kum: Müessesetü’l-İmam es-Sadık, 1371.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’l-Ümem ve’l-Mülûk. 8 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-İstikâmet, 1939.
• Tabersî, Ahmet b. Ali et-. el-İhticâc. thk. es-Seyyid Muhammed vd. Necef: Matbaatu’n-Numan, 1386.
• Tabersî, Ebu Ali El-Fadl b. El-Hasan. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 5 Cilt. Beyrut: Matbaatü’l-İrfan, 1356.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecmau’l-Beyân fî Tefsîrı’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: Matbaatü’l-Cüneyd, 1333.
• Tabersi, el Mirza Hüseyn en Nuri et. Faslul Hıtab fi ispati Tahrifi Kitabi Rabbil Erbab. Beyrut: el-İntişaru’l-Arabî, 2021.
• Tan, Muzaffer. “Erken Dönem İsmailîlik ve Temel Görüşleri”. Ekev Akademi Dergisi 39 (Bahar 2009), 73-85.
• Tan, Muzaffer. “Tarihin Sonu: İsmâîlî Döngüsel Tarih Anlayışı”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. II/625-634, 2007.
• Tan, Muzaffer. “Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Faklılaşmalar”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (30 Aralık 2012), 111-145.
• Tığlı, Asiye. “İsmâilîlik’te Nefsânî Diriliş ve Tenasüh İnancı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/1 (2022), 1-37.
• Tirmizi. Kitabu’l-Menakıb (Bab 59), ts. https://hadiskutuphanesi.blogspot.com/2020/12/rasulullah-sallallahu-aleyhi-ve-sellem-in-ashabina-dil-uzatmamak-gerekir.html
• Tüsterî, Seyyid Ni‘metullāh b. Abdillâh b. Muhammed el-Mûsevî el-Hüseynî el-Cezâirî et-. el-Envârü’n-nuʿmâniyye fî Beyâni Neş’eti’l- İnsaniyye. 4 Cilt. İran, 1980.
• Ümit, Mehmet. “Kur’an’a Yönelik Tahrif İddialarına Zeydî Tepki”. Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi [Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi] V/9 (Ocak 2006), 65-80.
• Yemen, Cafer b.Mansuru’l. Kitabu’l- Keşf. Paris: Dar Byblıon, 2008.
• Zahîr, İhsan İlâhî. el-İsmâʿîliyye: Târîḫ ve ʿaḳâʾid. Lahor: İdâretu Tercümâni’s-Sünne, 1985.
• Zahîr, İhsân İlahî. er-Red(dü’l-Kâfî) ʿalâ muġâletâti’d-duktûr ʿAlî ʿAbdilvâhid Vâfî fî kitâbihî Beyne’ş-Şîʿa ve Ehli’s-sünne. Lahor: İdâretu Tercümâni’s-Sünne., 1984.
• Zahîr, İhsan İlâhî. eş-Şîʿa ve Ehlü’l-beyt. Lahor: İdâretu Tercümâni’s-Sünne., t.y.
• Zahîr, İhsan İlâhî. eş-Şîʿa ve’l-Ḳurʾân. Lahor: İdâretu Tercümâni’s-Sünne., 1983.
• Zahîr, İhsan İlâhî. eş-Şîʿa ve’t-teşeyyu. Lahor: İdâretu Tercümâni’s-Sünne, 1995.
• Zahîr, İhsan İlâhî. et-Tasavvuf: el-Menşeʾ ve’l-mesâdir. Lahor: İdâretu Tercümâni’s-Sünne, 1986.
• Zahîr, İhsan İlâhî. Şia’nın Kur’an İmamet ve Takiyye Anlayışı. Ankara: Afşaroğlu Matbaası, 1984.
• Zehrânî, Ali b. Mûsâ ez-. eş-Şeyḫ İḥsân İlâhî Ẓahîr Menhecühû ve cühûdühû fî taḳrîri’l-ʿaḳīde ve’r-red ʿale’l-firaḳ el-muḫâlife. Riyad: câmiatü ümmü’l-kurâ, 1424.
• Erbaa Resâil İsmâiliyye. thk. Ârif Tâmir. Suriye: Daru’l-Keşşaf, 1956.