Reflections of Nass and Ta’yeen Thought in Early Zaydism in the Frame of Kasım al-Rassi and Yahya b. Hussein's Views

Year 2021, Volume: 3 Issue: 2, 149 - 166, 31.12.2021

Esma Çetin , Habip Demir

https://doi.org/10.48203/siader.1036008

Abstract

The idea of imamate is one of the main elements on which the Shiite tradition is based. One of the most important theses of this thought is that the imam is determined by “nass and ta’yeen”. This idea has been brought to the forefront by the Imamiyyah Shia in the Shiite tradition. Zayd b. Ali (d. 122/740), who was attributed to Zaydiyya, is also among the Shiite sects. Although Zaydiyya has a unique position in the Shiite tradition, it is seen that Zaydiyya experienced various breaks in the historical process and formed its creed and reconciled with Imamiyyah on similar points time. One of these points is the thoughts on how the imam should be determined. In our study, starting with Zayd b. Ali, Kâsim al-Rassi (d. 246/860) and Yahya b. Hussein (Hâdî-İlelhak) (d. 298/911), the approach of Zaidi thought, which was shaped by two early personalities such as the principle of “nas and ta’yeen” is discussed. It has been seen that the understanding of imamate of the person or persons who attribute themselves to Zayd b. Ali does not coincide with Zayd b. Ali's understanding of imamate. It has been determined that Kâsım al-Rassi, who attached great importance to the institution of Imamate, did not stand in a clear line on this issue, but used contradictory statements. Yahyâ b. Hussein, on the other hand, attaches more importance to the imamate than others and is of the opinion that the imam can only be determined by the decree of Allah. In these views of Yahya b. Hussein, the experience of Zaidi thought in the state and the change in the idea of imamate in this context has a great role. For this reason, it draws attention that he often refers to verses and hadiths while justifying his view. Thus, our study shows that the ideas attributed to the sects are not fixed and may have changed and transformed over time with various events.

Keywords

History of Islamic Sects, Shiism, Zaydiyya, Kasım al-Rassi, Yahya b. Hussein

Kâsım er-Ressî ve Yahya b. Hüseyin’in Görüşleri Çerçevesinde Nas ve Tayin Düşüncesinin Erken Dönem Zeydîlik’teki Yansımaları

Abstract

İmamet düşüncesi, Şiî geleneğin dayandığı ana unsurlardan biridir. Bu düşüncenin en önemli tezlerinden biri de imamın nas ve tayin ile belirlenmesidir. Bu düşünce, Şiî gelenek içerisinde en çok İmâmiyye Şîası tarafından ön plana çıkarılmıştır. Zeyd b. Ali’ye (ö. 122/740) nispet edilen Zeydiyye de Şiî fırkalar arasında yer almaktadır. Her ne kadar Şiî bünye içerisinde kendine mahsus bir konumu bulunsa da Zeydiyye’nin tarihi süreçte çeşitli kırılmalar yaşayarak itikadî yapısını oluşturduğu ve zaman içerisinde İmâmiyye ile de benzer noktalarda uzlaştığı görülmektedir. Bu noktalardan biri de imamın nasıl belirlenmesi gerektiğine dair düşüncelerdir. Çalışmamızda Zeyd b. Ali ile başlayan, Kâsım er-Ressî (ö. 246/860) ve Yahya b. Hüseyin (Hâdî-İlelhak) (ö. 298/911) gibi iki erken dönem şahsiyetiyle şekillenen Zeydî düşüncenin nas ve tayin ilkesine yaklaşımı ele alınmıştır. Kendilerini Zeyd b. Ali’ye nispet eden şahıs veya şahısların imâmet anlayışlarının Zeyd b. Ali’nin imâmet anlayışıyla örtüşmediği görülmüştür. İmâmet müessesesine büyük önem veren Kâsım er-Ressî’nin ise bu konuda net bir çizgide durmadığı ve çelişkili ifadeler kullandığı tespit edilmiştir. Mezhebin devletleşme tecrübesi yaşamasını sağlayan Yahyâ b. Hüseyin ise imâmete, diğerlerinden daha fazla önem atfederek, imamın yalnızca Allah’ın hükmüyle belirlenebileceği görüşündedir. Yahyâ b. Hüseyin’in bu görüşlerinde Zeydî düşüncenin devlet tecrübesi yaşaması ve imamet düşüncesinin de bu bağlamda değişmesinin rolü büyüktür. Bu nedenle, görüşünü temellendirirken sık sık ayet ve hadislere başvurduğu dikkat çeker. Böylece çalışmamız, mezheplere nispet edilen fikirlerin sabit olmadığı, çeşitli hadiselerle zaman içerisinde değişim ve dönüşüme uğramış olabileceğini göstermektedir.

Keywords

İslam Mezhepleri Tarihi,, Şiilik, Zeydilik, Kasım er-Ressi, Yahya b. Hüseyin

References

• Alevî, Ali b. Muhammed b. Ubeydullah el-Abbasî el-. Sîretü’l-Hâdî ile’l-Hak Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Süheyl Zekkar. Beyrut, 1972.
• Bozan, Metin. İmâmiyye Şîası’nın Oluşumu Mâsum Oniki İmam İnancının Ortaya Çıkışı. Ankara: TDV, 2. Basım, 2018.
• Çetin, Esma. Erken Dönem Zeydîlik’te Nas ve Tayin Düşüncesi. HİTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Doğan, İsa. İmam Zeyd b. Ali. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam Zeyd Hayatı, Fikirleri ve Çağı. çev. Salih Parlak - Ahmet Karababa. İstanbul: Şafak Yayınları, 1993.
• Ekva, İsmail b. Ali. Zeydiyye: Neş’etühâ ve mu’tekadâtühâ. San’a, 3. Basım, 1428/2007.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Gökalp, Yusuf. Şîî Gelenekte Alternatif Bir İktidar Mücadelesi Erken Dönem Zeydîlik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Gökalp, Yusuf. “Zeydiyye Mezhebi’nin Doğuşu, Teşekkül Süreci ve Tarihçesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2007), 55-93.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Cevâbü Mesâili’l-Hüseyin b. Abdillah et-Taberî”. Mecmû‘ resâil el-İmam Hâdî-İlelhak el-Kavîm Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Abdullah b. Muhammed eş-Şazelî. Sa’de: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1421/2001.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Cevâbü Mes’eleti’n-Nübüvve ve’l-İmâme”. Mecmû‘ resâil el-İmam Hâdî-İlelhak el-Kavîm Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Abdullah b. Muhammed eş-Şazelî. Sa’de: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1421/2001.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Fî tesbîti’l-imâme”. Kitâbü’l-müntehab ve yelîhi eydan kitâbu’l-fünûn. San’a: Dârû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1414/1993.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Kitâbü fîhi Ma’rifetullah”. Mecmû‘ resâil el-İmam Hâdî-İlelhak el-Kavîm Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Abdullah b. Muhammed eş-Şazelî. Sa’de: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1421/2001.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Kitâbü Usûlü’d-Din”. Mecmû‘ resâil el-İmam Hâdî-İlelhak el-Kavîm Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Abdullah b. Muhammed eş-Şazelî. Sa’de: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1421/2001.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. Kitâbü’l-müntehab ve yelîhi eydan kitâbü’l-fünûn. San’a: Darû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1414/1993.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Kitâbü’s-Siyer”. Kitâbû’l-ahkâm fî beyâni’l-helal ve’l-haram. nşr. Murtaza b. Zeyd el-Mahatvarî el-Hasenî. San’a: Mektebetü Bedr, 1434/2013.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Mes’eletü fi’l-imâmet”. Mecmû‘ resâil el-İmam Hâdî-İlelhak el-Kavîm Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Abdullah b. Muhammed eş-Şazelî. Sa’de: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1421/2001.
• Hâdî İlelhak, Ebû’l-Hüseyin Yahyâ b. Hüseyin. “Tesbîtü İmâmeti Emiri’l-Mü’minin Ali b. Ebi Talib”. Mecmû‘ resâil el-İmam Hâdî-İlelhak el-Kavîm Yahyâ b. Hüseyin. nşr. Abdullah b. Muhammed eş-Şazelî. Sa’de: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1421/2001.
• Hakyemez, Cemil. İmâmiyye Şîası ve Temel Kavramları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Hatîb, Salih Ahmed. el-İmam Zeyd b. Ali el-müftera aleyh. Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, 1404/1984. Hodgson, Marshall G. S. “Erken Dönem Şîası Nasıl Mezhebe Dönüştü ?” çev. Sıddık Korkmaz. İSTEM 18 (2011), 289-311.
• İbnü’n-Nedim, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. nşr. İbrahim Ramazan. Beyrut: Darû’l-ma’rife, 1415/1994.
• Kâsım b. İbrahim, Ebû Muhammed b. İsmail er-Ressî el-Alevî. “el-İmâme”. Mecmû‘ Kütüb ve resâîli’l-İmam el-Kâsım b. İbrahim er-Ressî. nşr. Abdülkerim Ahmed Cedban. San’a: Dârû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1422/2002.
• Kâsım b. İbrahim, Ebû Muhammed b. İsmail er-Ressî el-Alevî. “er-Reddü ale’r-Revâfıd min Ehl’i-Ğuluvv”. Mecmû‘ Kütüb ve resaili’l-İmam el-Kâsım b. İbrahim er-Ressî. nşr. Abdülkerim Ahmed Cedban. San’a: Dârû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1422/2002.
• Kâsım b. İbrahim, Ebû Muhammed b. İsmâil er-Ressî el-Alevî. “er-Reddü ale’r-Râfıda”. Mecmû‘ Kütüb ve resâîli’l-İmam el-Kâsım b. İbrahim er-Ressî. nşr. Abdülkerîm Ahmed Cedbân. San‘a: Dârû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1422/2002.
• Kâsım b. İbrahim, Ebû Muhammed b. İsmail er-Ressî el-Alevî. “Fusûlu’n fi’t-Tevhid”. Mecmû‘ Kütüb ve resâîli’l-İmam el-Kâsım b. İbrahim er-Ressî. nşr. Abdülkerim Ahmed Cedban. San’a: Dârû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1422/2002.
• Kâsım b. İbrahim, Ebû Muhammed b. İsmail er-Ressî el-Alevî. “Mesâilü’l-Kâsım”. Mecmû‘ Kütüb ve resâîli’l-İmam el-Kâsım b. İbrahim er-Ressî. nşr. Abdülkerim Ahmed Cedban. San’a: Dârû’l Hikmeti’l-Yemaniyye, 1422/2002.
• Korkmaz, Sıddık. Şîa’nın Oluşumu Hz. Ali’nin Vasîliği Düşüncesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Madelung, Wilferd. “İmam Kâsım b. İbrahim ve Mu‘tezillik”. çev. Mehmet Ümit. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2002), 394-406.
• Öz, Mustafa - İlhan, Avni. “İmâmet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22/201-203. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2000.
• Subhi, Ahmed Mahmûd. Fî İlmi’l-kelâm: Zeydiyye. Kahire: ez-Zehra li’l-İ’lami’l-Arabî, 2. Basım, 1404/1984.
• Şami, Abdülemir. Tarihü’l-fırkati’z-zeydiyye beyne’l-karneyni’s-sani ve’s-salise li’l-hicre. Bağdat: Vizaretü’t-Türâs, 1394/1974.
• Şâmî, Cemal. İmam Zeyd b. Ali Hayatihi ve Fıkhîhi ve Te’sîrihi, 2014.
• Şehrestânî, Ebû’l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihâl. nşr. Emîr Ali Mühennâ. Beyrut: Darû’l-ma’rife, 3. Basım, 1414/1993.
• Ümit, Mehmet. “el-Hâdî ile’l-Hak ve Usûlü’d-Din Adlı Risalesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2007), 119-141.
• Ümit, Mehmet. “Kâsım Ressî ve Mecmû‘ Kütüb ve Resâil’i”. İslamî İlimler Dergisi 1-2 (2009), 241-256.
• Ümi̇t, Mehmet. “Zeydiyye Mezhebi’nde Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Kerbelâ”. İlahiyat Akademi Araştırma Dergisi 5 (2007), 129-146.
• Yaşaroğlu, Hasan. “Zeydiyye’nin İmâmet Görüşü ve Diğer Bazı Mezheplerle İlişkileri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2013), 113-132.
• Zeyd b. Ali. “Cevâbü Zeyd b. Ali alâ Vâsıl b. Atâ fi’l-İmâme”. Mecmû‘ kütüb ve resâîl el-İmamü’l-A’zam Emirü’l-mü’minin Zeyd b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebî Talib. nşr. "İbrahim Yahyâ ed-Dersî el-Hamzî ". Sa’de: Merkez-i Ehli’l-Beyt li’d-Dirâsati’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Zeyd b. Ali. “Kitâbû’s- Safve”. Mecmû‘ kütüb ve resâîl el-İmamü’l-A’zam Emirü’l-mü’minin Zeyd b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebî Talib. nşr. "İbrahim Yahyâ ed-Dersî el-Hamzî ". Sa’de: Merkez-i Ehli’l-Beyt li’d-Dirâsati’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Zeyd b. Ali. “Kitâbü Tesbîti’l-imâme”. Mecmû‘ kütüb ve resâîl el-İmamü’l-A’zam Emirü’l-mü’minin Zeyd b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebî Talib. nşr. "İbrahim Yahyâ ed-Dersî el-Hamzî ". Sa’de: Merkez-i Ehli’l-Beyt li’d-Dirâsati’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Zeyd b. Ali. “Kitâbü Tesbîti’l-vasıyye”. Mecmû‘ kütüb ve resâîl el-İmamü’l-A‘zam Emirü’l-mü’minin Zeyd b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebî Talib. nşr. "İbrahim Yahyâ ed-Dersî el-Hamzî ". Sa’de: Merkez-i Ehli’l-Beyt li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Zeyd b. Ali. Mecmû‘ kütüb ve resâîl el-İmamü’l-A‘zam Emirü’l-mü’minin Zeyd b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebî Talib. nşr. İbrahim Yahyâ ed-Dersî el-Hamzî. Sa’de: Merkez-i Ehli’l-Beyt li’d-Dirâsati’l-İslâmiyye, 1422/2002.