Propaganda Amaçlı Yazılmış Dini Metinlerin Mezhepler Arası İlişkilere Etkisi: 'Peşaver Geceleri' Örneği

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 7 - 22, 30.06.2025

Cemil Hakyemez

https://doi.org/10.48203/siader.1683213

Abstract

Makalemizin konusu olan Peşaver Geceleri (Şebhâ-yi Pîşâver) isimli kitabın yazarı Seyyid Muhammed Musevî, adı geçen çalışmasını, bir kısım Hindistanlı basın mensubunun huzurunda birkaç Ehl-i Sünnet âlimiyle birlikte yaptığı tartışmaları kayda geçirerek oluşturduğunu ifade eder. Eser, günümüz İsnaaşerî Şiîliği’nin en önemli propaganda araçlarından biri olarak kabul edilmesine rağmen bununla ilgili yeterli sayıda bilimsel çalışmaya rastlanılmamıştır. Peşaver Geceleri, Şia’ya yönelik eleştirilere kapsamlı bir şekilde cevap vermeye çalışan en meşhur kitaplardan biridir. İlgili eserde tartışmalar, Şiî-Sünnî polemiğinin geçmişteki diğer benzerlerine oranla daha sistematik bir şekilde ele alınmıştır. İmamet, Ehl-i Beyt’in masumiyeti, Fedek, Gadir-i Hum vb. temel Şiî iddialar üzerinde yoğunlaşmıştır. Yakın dönemlerde yazılmış olması da çağdaş mezhep tartışmaları açısından büyük önem arz etmektedir. Fakat âlimler arasındaki münazaraların gerçekleşme şekli ve kitabın yazılma süreciyle ilgili net olmayan bir durum söz konusudur. Eserin içeriği, tartışılan meselelerin abartıldığı, bazı hususlarda da bilgilerin çarpıtıldığı ve bu doğrultuda birtakım senaryoların üretildiği izlenimi vermektedir. Özellikle Sünni yazar olarak tanıtılan kişilerin mezhepsel kimlikleriyle ilgili gerçekle ilgisi olmayan beyanlarda bulunulduğu anlaşılmaktadır. Tartışma yaptığı Sünni âlimlerin kimliklerinin, Sünniliği temsil yetkileri ile müzakerelerde takınmış oldukları tutumun, hatta müzakerelerin sonunda Şiî iddiaları kabul ettiklerinin müellif tarafından beyan edilmesi de gerçeklikten oldukça uzak gözükmektedir. Aslında kitaptaki temel amacın imamet meselesi olduğu, bu sebeple de Ebu Hanife gibi Sünni geleneğin önde gelen âlimlerinin yıpratılmaya çalışıldığı her haliyle bellidir. Yazarın, kendilerine yönelik haksız eleştirilere bir cevap olarak hazırladığını iddia ettiği bu çalışmasının, amacından farklı olarak, tartışmaları gerçekçi zeminden daha da uzaklaştırmış olduğunu ifade edebiliriz.

Keywords

İslam Mezhepleri Tarihi, Propaganda Metinleri, Peşaver Geceleri, Şiilik, Sünnilik, Mezhepler Arası İlişkiler.

The Effect of Religious Texts Written for Propaganda Purposes on Inter-Sect Relations: The Case of “Peshawar Nights”

Abstract

The author of the book Peshawar Nights (Şebhâ-yi Pîşâver), which is the subject of our article, Seyyid Muhammed Musevî, states that he compiled his work by recording discussions he had with several Sunni scholars in the presence of a group of Indian journalists. Although the work is considered one of the most important propaganda tools of contemporary Isna Ashari Shiism, there are not enough scientific studies on it. Peshawar Nights is one of the most famous books that attempts to respond comprehensively to criticisms of Shiism. The discussions in the book are more systematic than other similar works on the Shiite-Sunni polemic in the past. It focused on the main Shiite claims such as the imamate, innocence of Ahl al-Bayt, Fadak, Ghadir al-Hum, etc. The fact that it was written in recent times is also of great importance in terms of contemporary sectarian debates. However, there is some ambiguity regarding the manner in which the debates between scholars took place and the process of writing the book. The content of the work gives the impression that the issues discussed have been exaggerated, that some information has been distorted, and that certain scenarios have been fabricated in this regard. In particular, it appears that statements unrelated to reality have been made regarding the sectarian identities of individuals introduced as Sunni writers. The author's claims regarding the identities of the Sunni scholars involved in the debate, their authority to represent Sunni Islam, the stance they adopted in the discussions, and even their acceptance of Shiite claims at the end of the discussions appear to be far from reality. In fact, it is clear that the main purpose of the book is the issue of imamate, and for this reason, leading scholars of the Sunni tradition, such as Abu Hanifa, are being undermined. We can say that this work, which the author claims to have prepared as a response to unfair criticism directed at them, has, contrary to its purpose, further distanced the discussions from a realistic basis.

Keywords

History of Islamic Sects, Propaganda Texts, Peshawar Nights, Shiism, Sunnism, Inter-Sectarian Relations

References

• Akkoyunlu, İsmail. İbn Teymiyye’nin Şia’ya Reddiyesi. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Amin, Wan Mohd Azam Bin Mohd. “The Influence of Shi’ism on the Malay Muslims of Malaysia Pengaruh Fahaman Shi‘Ah Ke Atas Orang Islam Di Malaysia”. Journal of Islam in Asia 17/4 (December 2020).
• Balamir, Figen. Gelenek ve Modernlik Arasında Şiilik: Türkiye’de Kültürel ve Sosyal Tezahürler Üzerine Etnografik Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2022.
• Bahabadi, Bibi Sadat Razi – Şîrdil, Masume. “Rahberdha ve Rahgârha-yi Munazara Ba Hedef-i Difa’ Ez Harîm-i Teşeyyü (Mütalaa Mûrdî Şebhâ-yı Pîşâver)”. Shi`a Pajoohi (Shiite Studies) 2/8 (2016), 72-94.
• Çınar, Bayram. “Bağlamından Koparılarak İdeolojik Bir Araca Dönüştürülmesi Örneği Olarak: “Menzile” Hadisi”. Turkish Academic Research Review, 5/2 (2020), 219-244.
• Çınar, Bayram. “İdeolojik Bir Araç Olarak Hz. Peygamber’in Mirası “Fedek”. Academic Platform Journal of Islamic Researches, 4/1 (2020), 44‐59.
• Duman, Soner. “Ebu Hanifenin İctihadlarındaki Değişim”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 441-465.
• Feder, Rachel Kantz, “Fatima's Revolutionary Image in Fadak fi al-Ta'rikh (1955): The Inception of Muhammad Baqir al-Sadr's Activism”. British Journal of Middle Eastern Studies 41/1 (2014), 79–96.
• Formichi, Chiara, “From Fluıd Identıtıes To Sectarıan Labels: A Historical Investigation of Indonesia’s Shi‘i Communities”. Al-Jāmi‘ah: Journal of Islamic Studies 52/1 (2014), 101-126.
• Hakyemez, Cemil. “Şia’da Beklenen Kurtarıcı İnancı ve Günümüzdeki Yansımaları”. Beklenen Kurtarıcı İnancı. 89-114. İstanbul: Kuramer Yayınları 2017.
• İbrahimoğlu, Yunus. Ebu’l-Hüseyin el-Hayyât ve Mu’tezilî Düşüncenin Savunusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
• Musavî, Seyyid Muhammed. Peşaver Geceleri (Şebhâ-yi Pîşâver): Şiilik-Sünnilik Üzerine Münazara. Farsçadan çeviren: Komisyon. İstanbul: Kevser Yayınları, 2015.
• Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 6/2 (Güz 2013), 223-256.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “İbn Ebü’l-Hadîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 19: 463-466. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• “Peshawar Nights - The Art of Fictional Narration A Response to Peshawar Nights”, Erişim: 20 Şubat 2025. https://www.islamawareness.net/Deviant/Shia/peshawar.html
• Secûdî, Muhammed Bakır, Reddî Ber Kitab-ı Şebhâ-yı Pîşaver, Aban 1436 h Erişim: 18 Şubat 2025 https://ebnhussein.com/wp-content/uploads/2022/04/roozhaye-pishavar-pdf.pdf
• Sifil, Ebubekir. İstanbul Celseleri-1: Şia’nın Peşâver Geceleri İsimli Kitabına Reddiye. İstanbul: Rıhle Kitap, 2018.
• Toru, Ümit. Olgu ile Kurgu Arasında Eş’arî Geleneğin Şiîlik Algısı. Ankara: Astana Yayınları, 2020.
• Üçok, Nuran. Erken Dönem Mu'tezile- İmâmiyye Etkileşimi (Başlangıçtan Şeyh Sadûk'un Ölümüne Kadar. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. 2022.
• Yurtalan, Betül. Mezhep ve Siyaset: Abbâsî-Fâtımî Çekişmesinin Sünnîliğe Etkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2024.