Eminönü Yeni Cami Hünkâr Kasrı’nın Yıkılmasının 1930’lu Yıllarda Gündeme Gelmesi ve Türk Basınındaki Tartışmalar

Year 2024, Volume: 4 Issue: 2, 187 - 203, 26.12.2024

Serdar Sezer Şimşek

https://doi.org/10.70684/silet.1482096

Abstract

İstanbul’un Eminönü semtinde 1597-1663 yılları arasında inşa edilen Yeni Cami, tarihi değerinin yanı sıra, Eminönü meydanında bulunması sebebiyle şehrin en görünür yapılarından biridir. Camiye bitişik olarak inşa edilen Hünkâr Kasrı ise 17. yüzyıl Türk sivil mimarisini yansıtmaktadır ve kasrın iç mekânı, çinicilik, kalem işi, ahşap işçiliği gibi geleneksel Türk sanatlarının önemli örneklerine sahiptir. 1930’lu yılların ikinci yarısındaki imar hareketleri kapsamında Fransız mimar ve şehir plancısı Henri Prost’un İstanbul ile ilgili hazırladığı planlarda Hünkâr Kasrı’nın yıkılması öngörülmüş ve bu konu 1938 yılı başlarında uzunca bir süre basında tartışılmıştır. İlk kez 19 Ocak 1938 tarihinde basında bu konudan söz edilmiş, kasrın yıkılıp yıkılmayacağına dair alınan karar ise 22 Şubat 1938 tarihinde basında yer almıştır. Bu çalışmada da Cumhuriyet dönemi basınının önde gelen gazetelerinden Akşam, Cumhuriyet, Kurun, Son Posta, Tan ve Ulus’un bu iki tarih arasındaki sayıları örneklem olarak belirlenmiştir. Bu tarihler arasında pek çok habere ve konu hakkında görüş sahibi olan isimlerin açıklamalarına yer verildiği görülmektedir. Bunun yanı sıra İbrahim Hakkı Konyalı, Burhan Felek, Peyami Safa, Zekeriya Sertel, Abidin Daver gibi dönemin önde gelen gazeteci ve yazarlarının, kendi köşelerinde bu konuya dair yazılar kaleme almaları söz konusudur. Basındaki bu tartışmalar, kasrın yıkılmayacağı yönünde haberlerin çıkmasının ardından 1938 yılının Şubat ayı sonlarında nihayete ermiştir. Bu makalede, 1930’lu yılların sonlarında hazırlanan şehir planları kapsamında Eminönü’nde bulunan Hünkâr Kasrı’nın yıkılmasının gündeme gelmesinden ve Türk basınında konuyla ilgili yapılan tartışmalardan bahsedilmiş, bu tartışmalar teorik tematik analiz yöntemiyle ele alınmış ve konuyla ilgili bütünlüklü bir çalışma ortaya konması amaçlanmıştır.

Keywords

Eminönü, Yeni Cami, Hünkâr Kasrı, Henri Prost, Türk Basını

Raising the Issue of the Demolition of Eminönü New Mosque Hunkar Pavilion in the 1930s and the Debates in the Turkish Press

Abstract

The New Mosque, built between 1597-1663 in the Eminönü neighborhood of Istanbul, has a historical value and is one of the most visible buildings in the city due to its location in Eminönü square. The Hünkâr Pavilion, built next to the mosque, reflects 17th-century Turkish civil architecture and features important examples of traditional Turkish arts, such as tiling, pencil work, and woodwork. As part of the 1930s reconstruction efforts, French architect Henri Prost's plans for Istanbul included the demolition of the Hünkâr Pavilion, a proposal that sparked lengthy press discussions in early 1938. The issue was first reported in the press on January 19, 1938, and the decision on the pavilion's demolition was announced on February 22, 1938. This study selected issues from Akşam, Cumhuriyet, Kurun, Son Posta, Tan, and Ulus, leading newspapers of the Republican period, published between these two dates as the sample. Between these dates, many news articles and opinions from those who weighed in on the issue were published. Prominent journalists and writers of the period, including İbrahim Hakkı Konyalı, Burhan Felek, Peyami Safa, Zekeriya Sertel, and Abidin Daver, wrote articles on this issue in their columns. These debates ended in late February 1938 when it was confirmed the pavilion would not be demolished. This article examines the proposed demolition of the Hünkâr Pavilion in Eminönü within the context of 1930s city plans and the related discussions in the Turkish press, using a theoretical thematic analysis to provide a comprehensive study of the issue.

Keywords

Eminönü, New Mosque, Hunkar Pavilion, Henri Prost, Turkish Press

References

• Akşam (1938a, 19 Ocak). Eminönünde yakında istimlâke başlanacak. Akşam Gazetesi, s. 2.
• Akşam (1938b, 23 Ocak). Mazi yadigârları. Akşam Gazetesi, s. 1.
• Akşam (1938c, 24 Ocak). Yenicami kemerindeki kıymetli çiniler. Akşam Gazetesi, s. 1, 6.
• Akşam (1938d, 8 Şubat). Yenicami kemeri: Avan projede değişiklik yapılacak mı? Akşam Gazetesi, s. 3.
• Bilsel, C. (2010). Henri Prost’un İstanbul Planlaması (1936-1951): Nazım Planlar ve Kentsel Operasyonlarla Kentin Yapısal Dönüşümü. C. Bilsel & P. Pinon (Ed.), İmparatorluk Başkentinden Cumhuriyet’in Modern Kentine: Henri Prost’un İstanbul Planlaması (1936-1951). (ss. 101-165) İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Cumhuriyet (1938a, 21 Ocak). Yenicami kemerinin yıktırılması mes’elesi. Cumhuriyet Gazetesi, s. 5.
• Cumhuriyet (1938b, 31 Ocak). Yenicami kemeri yıkılmalı mıdır? Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Cumhuriyet (1938c, 1 Şubat). Yeni radyo istasyonumuz. Cumhuriyet Gazetesi, s. 1, 7.
• Cumhuriyet Devrinde İstanbul. (1949). Millî Eğitim Basımevi.
• Çarıkcı, K., Meral, H., Berkil, S., Çalışır, A., Önala, L., & Arslan, Ö. (2024). Nitel araştırmalarda tematik analiz. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 10(37), 127–140. https://doi.org/10.5281/zenodo.10509707
• Çetintaş, B. (2012). İstanbul: şehri yıkarak tarihe geçenler. NTV Tarih (47), 60-70.
• Çetintaş, S. (2011). İstanbul ve mimarî yazıları. İ. Dervişoğlu (Haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çobanoğlu, A. V. (2013). “Yenicami Külliyesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 43, s. 439-442). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Daver, A. (1938, 5 Şubat). Yıkılmalı mı, Yıkılmamalı mı? Cumhuriyet, s. 3.
• Eldem, H. E. (2019). Camilerimiz. S. Yıldız (Haz.). Büyüyenay Yayınları.
• Evliya Çelebi (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi: İstanbul. S. Ali Kahraman & Y. Dağlı (Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1994). “Dâvud Ağa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, s. 24-26). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1995). “Halil Ethem Eldem.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11, s. 18-21). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Felek, B. (1938, 27 Ocak). Yenicami Kemeri. Tan Gazetesi, s. 3.
• İnalcık, H. (2001). “İstanbul.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 23, s. 220-239). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kılıç, A. (2022). Vâlide Hatice Turhan Sultan’ın Vakfı İstanbul Eminönü Yeni Cami Külliyesi ve Hünkâr Kasrı. İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
• Koloğlu, O. (2023). Osmanlı’dan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınevi.
• Konyalı, İ. H. (1938a, 28 Ocak). Yenicami Kasrı Yıktırılamaz! Tan Gazetesi, s. 5.
• Konyalı, İ. H. (1938b, 4 Şubat). Yenicami Kasrı Niçin Yıktırılmamak Lâzımdır? Tan Gazetesi, s. 5.
• Konyalı, İ. H. (1938c, 19 Şubat). Bir Tarih Yadigârı ve Tarihi. Tan Gazetesi, s. 5.
• Kurun (1938a, 20 Ocak). “Yeni camiin kemeri kaldırılmalı mı?” Kurun Gazetesi, s. 2. Sezer Şimşek 203
• Kurun (1938b, 21 Ocak). “Yenicami kemeri.” Kurun Gazetesi, s. 3.
• Morkaya, B. C. (1938a, 20 Ocak). Yıkalım, efendim! Son Posta Gazetesi, s. 3.
• Morkaya, B.C. (1938b, 26 Ocak). Zavallı İstanbul. Son Posta Gazetesi, s. 3.
• Safa, P. (1938, 27 Ocak). İstanbulu gencleştirmek ameliyesi. Cumhuriyet Gazetesi, s. 3.
• Sertel, M. Z. (1938, 20 Ocak). Yenicamiin Kemeri. Tan Gazetesi, s. 5.
• Son Posta (1938a, 23 Ocak). Yenicami kemeri. Son Posta Gazetesi, s. 4.
• Son Posta (1938b, 1 Şubat). Yenicamiin Güzelliğini Harab etmiyelim! Son Posta Gazetesi, s. 7.
• Soyhan, F. (1938, 6 Şubat). Yenicamide kemer ve mahfel. Cumhuriyet Gazetesi, s. 9.
• Şentürk, M. (2011). Kentsel Müdahaleler Açısından İstanbul [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Şimşek, H. (2014) Ressam Şevket Dağ’ın Hayatı ve Sanatına Genel Bir Bakış. Art-Sanat (2), 319-328.
• Tan (1938a, 19 Ocak). Eminönü Meydanının Açılmasına Başlanıyor. Tan Gazetesi, s. 2.
• Tan (1938b, 25 Ocak). Yenicami Kemeri Meselesi. Tan Gazetesi, s. 2.
• Tan (1938c, 2 Şubat). Evkaf İdaresi İmar İşlerinde Faaliyete Geçiyor. Tan Gazetesi, s. 7.
• Tan (1938d, 4 Şubat). Yenicami Kemeri. Tan Gazetesi, s. 5.
• Tan (1938e, 8 Şubat). Yenicami Kemeri Meselesi. Tan Gazetesi, s. 2.
• Tan (1938f, 16 Şubat). Yenicami Âbidesinin Güzel Kasrını Yıkıp Atmıyalım! Tan Gazetesi.
• Tan (1938g, 22 Şubat). Karar Verildi: Yenicami Kasrı, Bugünkü Haliyle Muhafaza Edilecek. Tan Gazetesi, s. 2.
• Tan, T. (1938, 21 Ocak). Yenicami mahfili. Cumhuriyet Gazetesi, s. 5.
• Tanman, M. B. (2001). “Kasr-ı Hümâyun.”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt. 24, s. 573-575). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ulus (1938, 19 Ocak). Eminönü meydanının açılma hazırlıkları. Ulus Gazetesi, s. 4.
• Uluskan, S. B. (2007). Atatürk Döneminde İstanbul’un İmarı ve Henri Prost Planının Basındaki Yankıları (1936-1939). Erdem (48), 109-155.
• Yıldırım, B. (2009). Belediye Başkanı Cemil Topuzlu’nun İstanbul’u Dönüştürme Uygulamaları [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].
• Yücel, E. (nd). Yeni Cami Hünkâr Kasrı. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.