AZINLIK FİLMLERİ: TARİHİN YENİDEN İNŞASI VE KOLEKTİF BELLEK

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 2, 5 - 29, 15.05.2019

Serhan Mersin

Öz

Bu çalışma, tarih ve sinema ilişkisini temel alarak yakın tarihimizde azınlıkların başından geçen olayların işlendiği Salkım Hanım’ın Taneleri (Tomris Giritlioğlu, 1999), Bulutları Beklerken (Yeşim Ustaoğlu, 2005), 120 (Murat Saraçoğlu ve Özhan Eren, 2008) ve Güz Sancısı (Tomris Giritlioğlu, 2009) filmleri üzerinden azınlık filmlerinin egemen söylemi yeniden kurup kurmadığını ve ulusalcı/milliyetçi yaklaşımlarla nasıl benzerlikler gösterdiğini incelemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, bu filmlere getirilen tarihsel yaklaşımın Schudson’un kolektif bellekteki çarpıtma süreçleriyle (uzaklaştırma, araçsallaştırma, öyküleştirme ve uzlaşımsallaştırma) uyum gösterme biçimleri araştırılmaktadır. Azınlıklarla ilgili filmlerin çoğunluğu, seyirciye sunuluş biçimleri ve olaylara yaklaşımlarıyla resmi tarih tezlerinin yeniden üretilmesini sağladıkları iddialarına maruz kalmıştır. Yükselen milliyetçi dalgaya uyarak bu olaylarda tüm sorumluluğu, bu olayların planlanmasının ilk elden bir devlet politikası olduğu gerçeğini göz ardı ederek birkaç kişiye yüklemekle ve bu anlayış doğrultusunda devlet politikalarını temize çıkarmaya, suçun Türk olmayan unsurlara atılarak yapılanların hakedildiğini savunmaya, sonuç olarak ulusalcı/ milliyetçi politikaları güçlendirmeye çabaladıkları iddialarıyla eleştirilmişlerdir. Bu çerçevede bu filmlerin, tarihi, dizilerden ve/veya filmlerden öğrenen yeni kuşaklara geçmişin saptırılmış veya utangaç biçimleriyle, kısmi bir gerçeklikle sunulmasına neden oldukları; dahası, kolektif belleğin çarpıtılarak resmi tarih tezleri etrafında yeniden inşa edilmesine hizmet ettikleri ileri sürülmüştür. Bu nedenle azınlık filmlerinin irdelenmesi, tarihe eleştirel bakan yaklaşımlar sayesinde toplumsal bir yüzleşme gereğini açığa çıkarmaya yardım edebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Azınlık filmleri, azınlıklar, sinema ve tarih, kolektif bellek, toplumsal yüzleşme

Minority Films: Reconstruction of History and Collective Memory

Öz

Through a critical analysis of the relationship between history and cinema, this article investigates whether minority films contribute to the reconstruction of the dominant discourse about the experiences of minorities and whether they are parallel with nationalist approaches to history. Through an examination of Mrs. Salkim's Diamonds (Tomris Giritlioğlu, 1999), Waiting for the Clouds (Yeşim Ustaoğlu, 2005), 120 (Murat Saraçoğlu and Özhan Eren, 2008) and Pains of Autumn (Tomris Giritlioğlu, 2009), all films about the historical experiences of minorities in Turkey, this article problematizes whether the historical approach of these films is consistent with Schudson’s definition of the distortion of collective memory processes, i.e., distanciation, instrumentalization, narrativization, and conventionalization. Most of the popular films about minorities have been condemned for regenerating official historical theses through their modes of presentation and approaches to the facts. These films have been criticized for depicting those events as individual cases rather than systematic practices or policies of the state, thereby ascribing all the responsibility to individuals. In most cases, non-Turkish factors are blamed, suggesting that what was done to minorities was deserved. In this circumstance, these films contribute to the presentation of the history in a timid format with a partial or distorted version of the reality they represent, thus misleading a new generation who are learning about history from TV series and films. Therefore, evaluating minority films will assist in revealing the need for confronting history through critical approaches to the past.

Anahtar Kelimeler

Minority films, minorities, cinema and history, collective memory, confronting the past

Kaynakça

• Akar, R. (1998). İyi Türk Kriminal Azınlık. Birikim, 107, 90-96.
• Akçam, T. (2008). Ermeni Meselesi Hallolunmuştur. İstanbul: İletişim.
• Aktar, A. (2000). Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları. İstanbul: İletişim.
• Benjamin, W. (2009). Pasajlar (A. Celal, Çev.). İstanbul: YKY.
• Carr, E. H. (2002). Tarih Nedir? (M. G. Gürtürk, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Chopra-Gant, M. (2008). Cinema and History. London: Wallflower Press.
• Connerton, P. (1989). How Societies Remember. Cambridge: Cambridge University Press.
• Doğruöz, H.Ş. (2009). Yakın Dönem Türk Sinemasında 12 Eylül Darbesinin Temsili. D. Bayrakdar (Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 8 (s. 231-250). İstanbul: Bağlam.
• Ferro, M. (1995). Sinema ve Tarih (T. Ilgaz & H. Tufan, Çev.). İstanbul: Kesit.
• Giritlioğlu, T. (Yönetmen). (1999). Salkım Hanım’ın Taneleri [Film]. Türkiye: Avşar Film.
• Giritlioğlu, T. (Yönetmen). (2009). Güz Sancısı [Film]. Türkiye: C Yapım ve Film & Asis Yapım.
• Guynn, W. (2006). Writing History in Film. New York: Routledge.
• Güven, D. (2006). Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Olayları (B. Şahin, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Hughes-Warrington, M. (2007). History Goes to the Movies. London: Routledge.
• Huyssen, A. (1995). Twilight Memories. New York: Routledge.
• Huyssen, A. (2003). Present Pasts. Stanford: Stanford University Press.
• Oran, B. (2004). Türkiye’de Azınlıklar. İstanbul: İletişim.
• Öztürk, S. R. (2010). Hard to Bear: Women’s Burdens in the Cinema of Yeşim Ustaoğlu. F. Laviosa (Ed.), Visions of Struggle in Women’s Filmmaking in the Mediterranean (s. 149-164). New York: Palgrave MacMillan.
• Renan, E. (1882/1996). What is a Nation? G.Eley & R. G. Suny (Ed.), Becoming National: A Reader (s. 42-56). Oxford: Oxford University Press.
• Rosenstone, A.R. (1995). Visions of the Past: The Challenge of Film to Our Understanding of History. Cambridge: Harvard University Press.
• Rosenstone, A. R. (2006). History on Film / Film on History. Harlow: Pearson. Sancar, M. (2007). Geçmişle Hesaplaşma. İstanbul: İletişim.
• Saraçoğlu, M. & Eren, Ö. (Yönetmen). (2008). 120 [Film]. Türkiye: Posta Film.
• Schudson, M. (2007). Kolektif Bellekte Çarpıtma Dinamikleri. Cogito, 50, 179-199.
• Toplin, R.B. (1996). History by Hollywood. Urbana & Chicago: University of Illinois Press.
• Ustaoğlu, Y. (Yönetmen). (2005). Bulutları Beklerken [Film]. Türkiye / Fransa / Almanya / Yunanistan: Ustaoğlu Film Production vd.