Korku Sinemasının Cazibesi Üzerine Felsefi ve Psikolojik Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 9, 540 - 550, 30.06.2020

Ebru A. Çağlıyan

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.735688

Cited By: 2

Öz

Korku sineması sinema tarihinin her döneminde popüler olan bir türdür. Bu çalışmada korkunun çekiciliğinin sebepleri ve sonuçları araştırılmaktadır. Bunun için ilkin korku içerikli eserlerin Antik Yunan’daki örneği olan tragedya konusu ele alınmış ve ardından Aristoteles’in tragedya görüşü anlatılmıştır. Aristoteles Poetika adlı eserinde tragedyanın ve trajik olanın amacının korku ve acıma duygularından hareket ederek ruhu arındırmak -onun kullandığı ifadeyle katharsis- olduğunu söylemektedir. Bu çalışmada onun tragedya hakkındaki düşüncelerinden hareketle günümüzde özellikle korku-gerilim filmleri izleyen seyircilerde bu tür bir arınma gerçekleşip gerçekleşmediği tartışılmıştır. Aristoteles’in tragedyayı incelerken kullandığı katharsis kavramı insanın tutkulardan ve birtakım korkulardan arındırılması, ruhunun temizlenmesi ve saflaştırılması anlamına gelmektedir. Bu yaklaşıma göre sanat eserinin amacı kişide sırf estetik bir haz yaratmak değildir. Sanat eseri aynı zamanda kişinin ruhunu arındırarak onun daha yüksek zihinsel ve ahlaki bir kavrayışa erişmesini sağlamalıdır. Böylece sanat eseri ve özellikle tragedya seyircinin kendine ilişkin bilince (γνῶθι σεαυτόν, gnothi seauton, kendini bil) ulaşmasının bir aracıdır. Aristoteles’e göre tragedya seyircisi başkasının yaşadığı acı, korku ve gerilim üzerinden kendisini oyuncularla özdeştirerek katharsis’e ulaşmaktadır. Aristoteles’in tragedya seyircisi hakkında yaptığı bu tarz saptamalar bizi insan doğasının bir yönü hakkında felsefi bir soruşturma yapmaya yöneltmektedir: antik çağlardan günümüze kadar insanın acı, korku, gerilim ve iğrendirici birtakım öğelerle dolu olan eserlere talep göstermesi onun doğasının hangi özelliğinden kaynaklanmaktadır? Günümüzde çok popüler olan korku-gerilim ve melodram filmlerinin yoğun şekilde izlenmesi Aristoteles’in tragedyanın sağladığını söylediği katharsis’ten mi kaynaklanmaktadır?
Bu çalışmada sözünü ettiğimiz korku sinemasını incelemek için korkunun vücuttaki fizyolojik süreci ele alınarak onun psikolojiyle ve nöropsikolojiyle ilişkisi araştırılmaktadır. Bu araştırmaya göre korku filmlerinin kişide yarattığı korkunun aslında gerçek bir korku olmadığı ortaya çıkmaktadır. Çalışmada korkunun seyircide bir arınma sağlayıp sağlamadığı tartışıldıktan sonra bunlara olan yoğun ilginin temel sebebinin insanın varoluşsal yanının ve toplumsal hayatının bir sonucu olduğu tespit edilmiştir. Buna göre kendi varoluşunun ve günümüzde sürekli “risk toplumu” içinde bulunmanın verdiği kaygı, acı, korku ve gerilimin etkisindeki seyirci başkalarının acısına, korkusuna ve tecrübe ettiği gerilime yönelerek (örneğin sözünü ettiğimiz tarzda filmler veya diziler vb. izleyerek) kendi içinde bulunduğu bunalım yaratan varoluş durumundan bir şekilde arınmaya çalışmaktadır. Bu arınma ise bu tarz filmlerde kişinin kendisiyle yüzleşmek yerine kendini, aslında kendi varoluşunu ve içinde bulunduğu hayatı tamamen unutmasıyla olmaktadır. Burada söz konusu olan arınma Aristoteles’in sözünü ettiği anlamda bir katharsis değil, başkasının acısı ve korkusu aracılığıyla kendini unutmadır.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, katharsis, sinema, dehşet, korku, varoluş, psikoloji

Kaynakça

• KAYNAKÇA Abisel, Nilgün (1999), Popüler Sinema ve Türler, İstanbul, Alan Yayıncılık.
• Aristoteles (1987), Poetika, (İsmail Tunalı, Çev.), İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Buss, Kristin, D. Richard, K. Ned ve Goldsmith H. (2004), Context-Specific Freezing and Associated Physiological Reactivity as a Dysregulated Fear Response, Developmental Psychology by the American Psychological Association, Vol. 40, No. 4 içinde, 583–594.
• Cantor, Joanne (2004), ‘‘I’ll Never Have a Clown in My House’’—Why Movie Horror Lives On, Poetics Today 25:2 içinde, s. 283-304.
• Çağlıyan, Çağdaş Emrah (2016), Gücün Edimselleştiği An: Tüm Yargıların Ötesinde Kıyametin Olumlanması, Sinefilozofi Dergisi, Sayı 2 içinde, s.79-96.
• Dominic, Cheng, K., David, S. Christine, H. Fred (2006), Human Amygdala Activity During the Expression of Fear Responses, Behavioral Neuroscience by the American Psychological Association, Vol. 120, No. 5 içinde, 1187–1195.
• Ferri, Anthony (2007), Willing Suspension of Disbelief: Poetic Faith in Film, New York Lexington Books.
• Freud, Sigmund (1976) The Uncanny (James Strachey, Trans), The Standard Edition of The Complete Psyhological Works of Sigmund Freud Volume VII içinde, London, The Hogarth Press.
• Freud, Sigmund (1993) Kaygı (Anksiyete), (Günsel Koptagel-İlal, Çev.), Psikanalize Giriş-Genel Nevroz Öğretisi içinde, s. 225-250, İstanbul, Yaprak Yayıncılık.
• Freud, Sigmund (2016) Tekinsiz, (Emre Kapkın-Ayşen Tekşen, Çev.), Sanat ve Edebiyat içinde, s.324-359, İstanbul, Payel Yayınevi.
• Kierkegaard, Søren (2020), Ya / Ya da, (Nur Beier, Çev.), İstanbul, Alfa Yayınları.
• Latacz, Joachim. (2006). Antik Yunan Tragedyaları (Yılmaz Onay, Çev.). İstanbul, Mitos-Boyut Yayınları.
• Mannoni, Pierre (1990), Korku, (Işın Gürbüz, Çev.), İstanbul, İletişim Yayınları.
• Martin, Neil, G. (2019), (Why) Do You Like Scary Movies? A Review of the Empirical Research on Psychological Responses to Horror Films, Frontiers in Psychology, Volume 10 içinde, Article 2298, s.1-22.
• Mark, G., Baxter ve Elisabeth A. Murray (2002), The Amgydala and Reward, Neuroscience Volume 3 içinde, s. 563-573.
• Rosen, Jeffrey (2004), The Neurobiology of Conditioned and Unconditioned Fear: A Neurobehavioral System Analysis of the Amygdala, Behavioral and Cognitive Neuroscience Reviews, Volume 3 Number 1 içinde, s. 23-41.
• Thomson, George (2004), Tragedyanın Kökeni, (Mehmet H. Doğan, Çev.) İstanbul, Payel Yayınları.
• Zillmann, Dolf (1971), Excitation Transfer in Communication-Mediated Aggressive Behavior, Journal of Experimental Social Psychology Volume 7 içinde, s.419-434.
• METİNDE ADI GEÇEN FİLMLER Blatty, W. Peter (Yapımcı), & W. Fredkin (Yönetmen). (1973), The Exorcist, [Sinema Filmi]. ABD, Warner Bros.
• Geffen, D. (Yapımcı) & Jordan, N. (Yönetmen). (1994). Interview with the Vampiere, [Sinema Filmi]. ABD, Warner Bros. Hoffman, G. (Yapımcı), & J. Van (Yönetmen). (2004), Saw, [Sinema Filmi]. United States, Twisted Pictures.
• Konrad, C. (Yapımcı), & W. Craven (Yönetmen). (1996). Scream, [Sinema Filmi]. United States, Woods Entertainment.
• Marshall, F. (Yapımcı), & T. Hooper (Yönetmen). (1982), Poltergeist, [Sinema Filmi]. United States, Metro-Goldwyn-Mayer SLM Production Group.