Tarkovski Sinemasında Düşünceye Dönüşen Resim: Deleuze ve Artaud'nun Görüşleri Üzerinden Yeni Bir Analiz

Yıl 2022, Özel Sayı (4) 2022, 87 - 105, 30.09.2022

Ahmet Fatih Yılmaz

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1063157

Öz

Bu çalışmada, Andrey Tarkovski'nin filmlerinde karşılaşılan resimler, Gilles Deleuze'ün “Zaman-İmge” kavramı ile Antonin Artaud’nun “vahşet sineması”, “titreşim” ve “şok etkisi” kavramlarının ışığı altında tartışılmaktadır. Sinema tarihini İkinci Dünya Savaşı öncesi ve sonrası olmak üzere yeni bir taksonomiye tabi tutan Deleuze, savaş sonrası sinemanın Zaman-İmge sineması olduğunu savunur. Sinemanın ilk döneminde zaman harekete bağımlıyken, savaştan sonra hareketin zamana tabi olduğu bir sinema anlayışı gelişmiştir. Deleuze’ün zaman öncelikli sinema düşüncesi, Henri Bergson’dan olduğu kadar Tarkovski’nin fikirlerinden de kaynaklanır. Zaman-İmge dönemi Hareket-İmge Krizi ile başlar ve ardından yeni yönetmenlerin yapımlarıyla sürekli bir dönüşüme uğrar. Tarkovski'nin filmleri Zaman-İmge dönemindedir. Onun sinemasında savaştan söz edilecekse, silahlar değil, savaş karşıtı düşünceler ateşlenmelidir. Bunu İvan'ın Çocukluğu'nda Albrecht Dürer'in “Kıyamet” gravürleriyle yapar. Artaud’nun vahşet sineması da tam olarak böyledir. Resimlerle karşılaşmalar izleyicinin duyu-motor alışkanlıklarını kırma işlevine sahiptir. Tarkovski’ye göre, insan bir başyapıtla karşılaştığında, sanatçıya ilham veren o sesi de duymaya başlar. İzleyicinin derin bir sarsıntı ve şok yaşadığı böylesi anlar, adeta ruhsal bir temizlenme sağlar. Örneğin Leonardo Da Vinci’nin resimleri de böyledir. Onun resmettiği yüzler, yüce düşüncelerin izlerini taşır. Tarkovski, kariyerinin başından sonuna kadar filmlerinde, özellikle Rönesans dönemi Avrupa sanatçıları olmak üzere, farklı sanatçıların resimlerine yer vermeye devam eder. Resimleri sırasıyla Andrey Rublev, Solaris, Mirror, Nostalghia, Stalker ve Kurban filmlerinde, "düşündürücü şok" etkisini yaratmak için kullanır. Resimler, dünyaya inanmayı bırakan insanoğlunun yeniden inanmasını sağlamaktadır. Deleuze’e göre modern sinemanın en belirgin vasıflarından biri de budur.

Anahtar Kelimeler

Tarkovski, Deleuze, Artaud, Düşünce, Resim, Sinema

Kaynakça

• Artaud, A. (2021). Tiyatro ve İkizi. (Çev. Bahadır Gülmez). Yapı Kredi Yayınları
• Bird, R. (2008). Elements of Cinema. Reaktion Books Ltd.
• Botz-Bornstein, T. (2017). Filmler ve Rüyalar. (Çev. Cem Soydemir). Metis Yayınları.
• Bordwell, D. (2012). Film Sanatı. (Çev. Ertan Yılmaz & Emrah Suat Onat). DeKi Yayınları.
• Deleuze, G. (2021c). Bergsonculuk. (Çev. Hakan Yücefer). Alfa Basım Yayım.
• Deleuze, G. (2003). İki Konferans. (Çev. Ulus Baker). Norgunk Yayıncılık.
• Deleuze, G. (2021a). Sinema 1 Hareket-İmge. (Çev. Soner Özdemir). Norgunk Yayınları.
• Deleuze, G. (2021b). Sinema 2 Zaman-İmge. (Çev. Burcu Yalım & Emre Koyuncu). Norgunk Yayınları.
• Deleuze, G. Guattari, F. (2001). Felsefe Nedir? (Çev. Turhan Ilgaz). Yapı Kredi Yayınları.
• Deleuze, G. (2020). Francis Bacon-Duyumsamanın Mantığı. (Çev. Can Batukan & Ece Erbay Nahum). Norgunk Yayıncılık.
• Jones, G. Roffe, J. (2014). Deleuze’ün Felsefi Mirası. (Çev. Öznur Karakaş). Otonom Yayıncılık.
• Hough, A. S. (2019). The Liquid Eye: A Deleuzian Poetics of Water in Film, Amy Suzanne Hough, University of California Riverside, Doctor of Philosophy.
• Leger, F. (2014). Resmin İşlevleri. (Çev. Alp Tümertekin). Janus Yayıncılık.
• Mükerrem, Z. (2012). Sinematografi Üzerine Düşünceler. Ayrıntı Yayınları
• Öztürk, S. (2018). Sinema Felsefesine Giriş. Ütopya Yayınları.
• Powell-Jones, L. (2015). Deleuze and Tarkovsky: The Time Image and Post War Soviet Cinema History. (Dissertation submitted towards the award of Doctor of Philosophy). Cardiff University.
• Rushton, R. (2012). Cinema After Deleuze. London: Continuum International Publishing Group.
• Sütcü, Ö.Y. (2021). Sinematografik İmge ya da Gerçekliğin Dolaysız Sunumu/Bergsoncu Bir Bakış. Norgunk Yayıncılık.
• Sütcü, Ö.Y. (2005). Gilles Deleuze’de İmge Hareketi Olarak Sinemanın Felsefesi. Es Yayınları.
• Tarkovski, A. (2008). Mühürlenmiş Zaman. (Çev. Füsun Ant). Agora Kitaplığı.
• Tarkovski, A. (2009). Şiirsel Sinema. (Der. John Gianvito). Agora Kitaplığı.
• Tarkovski, A. (2011). Zaman Zaman İçinde. (Çev. Seda Kervanoğlu). Agora Kitaplığı.
• Bartosch, B. (Yapımcı). Bartosch, B. (Yönetmen). (1932). L’idee [Sinema Filmi]. Fransa.
• Beauregard, G. (Yapımcı). Godard, J. L. (Yönetmen). (1960). A Bout de Souffle [Sinema Filmi]. Fransa.
• Bolognini, M. (Yapımcı). Tarkovski, A. (Yönetmen). (1983). Nostalghia [Sinema Filmi]. İtalya: Sovinfilm.
• Braunberger, P. (Yapımcı). Resnais, A. (Yönetmen). (1948). Van Gogh [Sinema Filmi]. Fransa.
• Charlot, A. (Yapımcı). Dudley, M. Leger, F. (Yönetmen). (1924). Ballet Mecanique [Sinema Filmi]. Fransa.
• Demidova, A. (Yapımcı). Tarkovski, A. (Yönetmen). (1979). Stalker [Sinema Filmi]. SSCB: Mosfilm.
• Dressler, J. (Yapımcı). Schipper, S. (Yönetmen). (2015). Victoria [Sinema Filmi]. Almanya: Deutschfilm.
• Dulac, G. (Yapımcı). Dulac, G. (Yönetmen). (1928). The Seashell and the Clergyman [Sinema Filmi]. Fransa.
• Gance, A. Pathe, C. (Yapımcı). Gance, A. (Yönetmen) La Roue [Sinema Filmi]. Fransa.
• Heerman, V. (Yönetmen). (1930). Animal Crackers [Sinema Filmi]. Amerika: Paramounts.
• Mosfilm (Yapımcı), & Tarkovski, A. (Yönetmen). (1962). İvan’s Childhood [Sinema Filmi]. SSCB: Mosfilm.
• Noailles, C. (Yapımcı). Cocteau, J. (Yönetmen). (1932). Le Sang D’un Poete [Sinema Filmi]. Fransa.
• Ogorodnikova, T. (Yapımcı), & Tarkovski, A. (Yönetmen). (1966). Andrey Rublev [Sinema Filmi]. SSCB: Mosfilm
• Paulve, A. (Yapımcı). Cocteau, J. (Yönetmen). (1950). Orphee [Sinema Filmi]. Fransa.
• Tarasov, V. (Yapımcı). Tarkovski, A. (Yönetmen). (1972). Solaris [Sinema Filmi]. SSCB: Mosfilm.
• Thuillier, J. (Yapımcı). Cocteau, J. (Yönetmen). (1960). Le Testament d’Orphee [Sinema Filmi]. Fransa.
• Truffaut, F. (Yapımcı). Truffaut, F. (Yönetmen). (1959). Les Quatre Cents Coups [Sinema Filmi]. Fransa.
• Waisberg, E. (Yapımcı), Tarkovski, A. (Yönetmen). (1975). Mirror [Sinema Filmi]. SSCB: Mosfilm.
• Wibom, A. L. (Yapımcı). Tarkovski, A. (Yönetmen). (1986). Sacrifice [Sinema Filmi]. İsveç: Svenskafilm.