Kurban Teorileri ve Psikanalitik Bakış Açısı Bağlamında Sözleşmenin Kuruluşu: Yorgos Lanthimos ve Kutsal Geyiğin Ölümü

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 14, 215 - 235, 28.12.2022

Doğan Aydoğan

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1089526

Öz

Kurban uygulaması birçok disiplin açısından açıklanması gereken ya da açıklaması önemli sorunlar barındıran tarihsel bir uygulamadır. Kutsal kavramının yer aldığı tüm toplumlarda ortaya çıkan kurban uygulamasının işlevsel yönünün açıklanması disiplinlerin bakış açısına göre şekillenmektedir. Aynı zamanda kurban uygulamasının muğlaklığı, kurban uygulamasını bir teorinin ispatı olarak araçsallaştırabilmektedir. Ancak kurban kavramının tüm toplumsal farklılıklara rağmen yemin, hediye ve kefaret gibi kavramlarla kutsal olan ile ilişkiyi ürettiği, onardığı ya da yeniden kurduğu görülmektedir. Bu yönüyle kurban uygulaması toplumsal sözleşmeye dayanak sağlayan kutsal kavramına itaat edildiğinin beyanına dayalı bir feragat uygulaması olarak belirmekte ve toplumsal sözleşmenin üretilmesinde işlevsel bir rol üstlenmektedir.
Yorgos Lanthimos, Kutsal Geyiğin Ölümü filminde kurban ritüelini toplumsal sözleşmenin yeniden üretilmesi bağlamında ele alırken aynı zamanda psikanalitik kodlarla şekillendirerek bireyin özneleşme sürecinin bir metaforuna dönüştürür. Böylece kurban uygulaması hem toplumsal sözleşmenin kurulması hem de bireyin babanın yasası tarafından disiplin altına alınışının bir gösterenine dönüşür. Çalışmada Kutsal Geyiğin Ölümü filmi kurban teorileri ve psikanalitik teori eşliğinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kurban Teorileri, Psikanaliz, Toplumsal Sözleşme, Sinema

Kaynakça

• Akgün, E. (2008). Şamanist Türk Halklarında Kurban Sungusu ve Kendisine Kurban Sunulan Varlıklar. Türk Dünyası Araştırmaları(172), 21-32.
• Alper, E., Teoman, S., Kostepen, E. (Yapımcı) Alper, E. (Yönetmen). (2012). Tepenin Ardı [Sinema Filmi].
• Armutak, A. (2004). Eskiçağ Uygarlıklarında Kurban Edilen Hayvanlar Üzerine Bir İnceleme. İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 30(2), 169-180.
• Bataille, G. (2016). Lanetli Pay. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Bekki, S. (1996). Türk Mitolojisinde Kurban. Akademik Araştırmalar(3), 16-28.
• Bilis, A. E. (2018). Yorgos Lanthimos Filmlerinde Distopyan Temsiller. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(29), 54-72.
• Çetin, Ö. (2009). Kurban Teorileri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 189-221.
• Douglas, M. (2017). Saflık ve Tehlike. (E. Ayhan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Dönmez, S. (2018). Eski Yakındoğu'da Ritüel Şiddet, Kurban Bunalımı ve Toplumsal Düzenin Konsolidasyonu: İnsan Kurbanı ve Toplumsal Etkileri. Tarih Okulu Dergisi(35), 366-395.
• Durkheim, E. (2019). Ensest Yasağı ve Kökenleri. (Z. Bengü, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Erdem, N. (2013). Puro Ne Zaman Purodur? (G. Lanthimos'un filmi Köpekdişi Üzerine) . Ö. Terbaş içinde, Sinema ve Psikanaliz (s. 55-66). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Erkiner, G. (1997). Kurban. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fink, B. (2016). Lacancı Psikanalize Bir Giriş. (Ö. Öğütcen, Çev.) İstanbul: Encore Yayınları.
• Fink, B. (2020). Lacancı Özne. (K. Güleç, Çev.) İstanbul: Encore Yayınları.
• Fischer, E. (2010). Sanatın Gerekliliği. (C. Çapan, Çev.) İstanbul: Payel Yayınları.
• Freud, S. (2019). Totem ve Tabu. (K. Şipal, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• Girard, R. (2003). Şiddet ve Kutsal. (N. Alpay, Çev.) İstanbul: Kanat Kitap.
• Girard, R. (2007). Romantik Yalan ve Romansal Hakikat. (A. E. İldem, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Guiney, E. (Yapımcı), Lanthimos, Y. (Yönetmen). (2015). Istakoz [Sinema Filmi].
• Guiney, E. (Yapımcı), Lanthimos, Y. (Yöneten). (2017). Kutsal Geyiğin Ölümü [Sinema Filmi].
• Han, B.-C. (2015). Şiddetin Topolojisi. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Lasebikan, G. L. (1998). Eski Ahid'de Kurban. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(7), 575-586.
• Leeson, P. T. (2014). Human Sacrifice. Review of Behavioral Economics, 1(1-2), 137-165.
• Maccanel, J. F. (2014). İki Korku Arasında. T. McGowan, & S. Kunkle içinde, Lacan ve Çağdaş Sinema (s. 79-118). İstanbul: Say Yayınları.
• Macionis, J. (2015). Sosyoloji. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Nietzche, F. (2011). Ahlakın Soykütüğü. (Z. Alangoya, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Olgun, H. (2016). İbadet, Ritüel ve Kurban. Milel ve Nihal, 13(2), 82-99.
• Orians, G. H. (2017). Yılanlar, Gündoğumları ve Shakespeare. (A. Babacan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Öztürk, N. (2002). İlahi Dinlerde Yemin, Keffaret ve Kurban. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(13), 167-192.
• Pizzato, M. (2014). Güzelin Gözü; Gözleri Tamamen Kapalı'da Ölüm İtkisinin Erotik Maskları. T. McGowan, & S. Kunkle içinde, Lacan ve Çağdaş Sinema (s. 119-150). İstanbul: Say Yayınları.
• Ritzer, G. (2000). Büyüsü Bozulmuş Dünyayı Büyülemek. (Ş. S. Kaya, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş. (S. Salman, & Ç. Asatekin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Wibom, A. (Yapımcı), Tarkovsky, A. (Yönetmen). (1986). Offret [Sinema Filmi].
• Tsourgiannis, Y. (Yapımcı), Lanthimos, Y. (Yönetmen). (2009). Köpek Dişi [Sinema Filmi].
• Veblen, T. (2005). Aylak sınıfın teorisi. (E. Günsel, Çev.) Ankara: Tutku Yayınevi.
• Weber, M. (2011). Sosyoloji Yazıları. (T. Parla, Çev.) İstanbul: Deniz Yayınları.
• Williamson, J. (2000). Reklamların Dili. (A. Fethi, Çev.) Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Yılmaz, E. (2020). Lanthimos’un Kutsal Geyiğin Ölümü (The Killing of a Sacred Deer, 2017) Filminde Moderniteden Postmoderniteye Düşüncenin Dönüşümünün İzini Sürmek. SineFilozofi, 391-410.
• Zizek, S. (1996). Müstehcen Efendi. Toplum ve Bilim(70), 63-77.
• Zizek, S. (1999). Yamuk Bakmak. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.