Honey Bee and Honey Bee Products

Year 2021, , 202 - 223, 29.12.2021

Mukaddes Arıgül Apan Murat Zorba , Ümit Kayaboynu

https://doi.org/10.33484/sinopfbd.992345

Cited By: 3

Abstract

Turkey is the regional center for various honey bee races because of different climatic and geographical conditions. Anatolian race (Apis mellifera anatolica M.), Caucasian race (Apis mellifera caucasia G.), Syrian race (Apis mellifera syrica), Iranian race (Apis mellifera meda Skorikov, 1929) are common races found in Turkey. The history of the apiculture dates back to the Stone Age and the ancient civilizations. The bee paintings and fossils found in excavations in Spain show that people have been benefiting from the bees in their natural life since the 7000 BC. It is known that the first place for bee cultivation is Egypt and the beekeeping has been firstly started for 7000 years ago in Central Anatolia. It is also stated through the literatures that the apiculture was more developed by Egyptians and that honey was used as an interchanging material in the purchasing of goods and in tax payments 4000 years ago. Today, many developments are being done in the beekeeping industry. The researchers pay attention the importance of other bee products besides honey such as propolis, royal jelly, pollen, bee bread (Perga), bee venom and beeswax. In this study, it is aimed to present the bee products and to emphasize their importance in the aspects of nutrition and human health.

Keywords

Propolis, honey, royal jelly, pollen, bee bread

Bal Arısı ve Bal Arısı Ürünleri

Abstract

Türkiye farklı iklim ve coğrafi şartlara sahip olduğu için çok çeşitli bal arı ırklarının merkezi konumundadır. Türkiye’de yaygın olarak Anadolu arısı (Apis mellifera anatolica M.), Kafkasya arısı (Apis mellifera caucasia G.), Suriye Arısı (Apis mellifera syrica), İran arısı (Apis mellifera meda Skorikov, 1929) ırkları bulunmaktadır. Arıcılığın geçmişi Taş Devri ve eski medeniyet çağlarına kadar dayanmaktadır. İspanya'da yapılan kazılarda ortaya çıkarılan M.Ö. 7000 yıllarına ait arı fosil ve resimleri eski çağ insanlarının doğal yaşamlarında arılardan yararlandığını kanıtlamaktadır. Arının kültüre alındığı ilk yer Mısır olup, arıcılığın ise ilk defa 7000 yıl önce Orta Anadolu’da başladığı bilinmektedir. Literatürde Mısırlılarda arıcılığın daha da geliştiği, 4.000 yıl öncesinde balın malların alım satımında takas malzemesi olduğu ve vergi ödemede kullanıldığı belirtilmektedir. Günümüzde arıcılık sektörü oldukça gelişmiş ve bal dışında diğer arı ürünlerinin önemi de araştırmacılar tarafından keşfedilmiştir. Bal dışındaki diğer arı ürünleri arasında propolis, arı sütü, polen, arı ekmeği (Perga), arı zehiri ve balmumu yer almaktadır. Bu çalışmada arı ürünlerinin tanıtılması, beslenme ve sağlık açısından önemlerinin vurgulanması amaçlanmaktadır.

Keywords

Propolis, bal, arı sütü, polen, arı ekmeği

References

• Sarıöz, P. (2006). Deli bal. Arı Biziz Bal Bizdedir: Dünden Bugüne Türkiye’de Arıcılık. Balparmak Yayınları, İstanbul, 114-115.
• Yaşar, N. (2010). Arı ve insan. Arıcılık Araştırma Dergisi, 2 (3): 9-10.
• Güler, A. (2006). Bal arısı (Apis mellifera L.) Yetiştiriciliği Hastalıkları ve Ürünleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No: 55, Samsun, 574s.
• Ruttner, F. (1988). Biogeography and Taxonomy of Honeybees. Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 284s.
• Smith, D. R. (2002). Genetic diversity in Turkish Honey Bees. Uludağ Arıcılık Dergisi, 2(3), 10-17.
• TUİK. (2021, 15 Aralık). Türkiye İstatistik Kurumu: Hayvansal Üretim İstatistikleri: Arıcılık, İstatistik Veri Portalı. https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=arıcılık
• TGK. (2020). Türk Gıda Kodeksi: Bal Tebliği. Resmi Gazete, 22 Nisan 2020- 31107. Tebliğ No: 2020/7. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/04/20200422-13.htm
• Sunay, A. E., & Samancı, T. (2008). Arı Ürünleri Üretimi. BAL-DER Arı Ürünleri ile Sağlıklı Yaşam Platformu Derneği. http://www.balder.org.tr/sunumlar/Asli_Sunay_sempozyum_(No_17).pdf.
• Karabagias, I. K., Badeka, A.V., Kontakos, S., Karabournioti, S., & Kontominas, M. G. (2014). Botanical discrimination of Greek unifloral honeys with physico-chemical and chemometric analyses. Food Chemistry, 165, 181-190. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.05.033
• Özmen, N., & Alkın, E. (2006). Balın antimikrobiyel özellikleri ve insan sağlığı üzerine etkileri. Uludağ Arıcılık Dergisi, 4, 155-160.
• Spilioti, E., Jaakkola, M., Tolonen, T., Lipponen, M., Virtanen, V., Chinou, I., Kassi, E., Karabournioti, S., & Moutsatsou, P. (2014). Phenolic acid composition, antiatherogenic and anticancer potential of honeys derived from various regions in Greece. Plos One, 9(4), 1-10. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0094860
• Bogdanov, S. (1997). Nature and origin of the antibacterial substances in honey. LWT - Food Science and Technology, 30(7), 748-753. https://doi.org/10.1006/fstl.1997.0259
• Bogdanov, S., Jurendic, T., Sieber, R., & Gallmann, P. (2008). Honey for nutrition and health: A review. Journal of the American College of Nutrition, 27(6), 677-689. http://doi.org/10.1080/07315724.2008.10719745
• Saber, A. (2010). Ancient Egyptian surgical heritage. Journal of Investigative Surgery, 23(6), 327-334. http://doi.org/10.3109/08941939.2010.515289
• Martos, I., Cossentini, M., Ferreres, F., & Tomas-Barberan, F. A. (1997). Flavanoid composition of Tunisian honey and propolis. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 45(8), 2824-2829. https://doi.org/10.1021/jf9609284
• Bayrak, N. (2005). Arı ürünlerinin (bal, arısütü, polen ve propolis) mikrofloralarının ve antimikrobiyal aktivitelerinin incelenmesi. (Tez No. 169266) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi].
• Weston, R. J., Brocklebank, L. K., & Lu, Y. (2000). Identification and quantitative levels of antibacterial components of some New Zealand honeys. Food Chemistry, 70(4), 427-435. http://doi.org/10.1016/S0308-8146(00)00127-8
• Malika, N., Mohamed, F., Chakib, E. A. (2004). Antimicrobial activities of natural honey from aromatic and medicinal plants on antibio-resistant strains of bacteria. International Journal of Agriculture & Biology, 6(2), 289-293.
• Alvarez-Suarez, J. M., Tulipani, S., Diaz D., Estevez, Y., Romadini, S., Giampieri, F., Damiani, E., Astolfi, P., Bompadre, S., & Battino, M. (2010). Antioxidant and antimicrobial capacity of several monofloral Cuban honeys and their correlation with color, polyphenol content and other chemical compounds. Food and Chemical Toxicology. 48(8-9), 2490-2499. http://doi.org/10.1016/j.fct.2010.06.021
• Stephens, J. M., Schlothauer, R. C., Morris, B. D., Yang, D., Fearnley, L., Greenwood, D. R., & Loomes, K. M. (2010). Phenolic compounds and methylglyoxal in some New Zealand manuka and kanuka honeys. Food Chemistry, 120(1), 78-86. http://doi.org/10.1016/j.foodchem.2009.09.074
• Brudzynski, K., & Kim, L. (2011). Storage-induced chemical changes in active components of honey de-regulate its antibacterial activity. Food Chemistry, 126(3), 1155–1163. http://doi.org/10.1016/j.foodchem.2010.11.151
• Silici, S. (2019). Honeybee products and apitherapy. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 7(9), 1249-1262. https://doi.org/10.24925/turjaf.v7i9.1249-1262.2141
• Al Somali, N., Coley, K. E., Molan, P. C., & Hancock, B. M. (1994). Susceptibility of Helicobacter pylori to the antibacterial activity of manuka honey. Journal of the Royal Society of Medicine, 87(1), 9–12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1294271
• Molan, P. C. (1997). Honey as an antimicrobial agent. In A. Mizrahi, Y. Lensky, (Eds), Bee Products: Properties, Applications, and Apitherapy, Springer, Boston MA, 27-37.
• Postmes, Th. J., Bosch, M. M. C., Dutrieux, R., van Baare, J., & Hoekstra, M. J. (1997). Speeding up the healing of burns with honey. In A. Mizrahi, Y. Lensky, (Eds), Bee Products: Properties, Applications, and Apitherapy, Springer, Boston MA, 57-63.
• Schmidt, J. O. (1997). Bee Products. In A. Mizrahi, Y. Lensky, (Eds), Bee Products: Properties, Applications, and Apitherapy, Springer, Boston MA, 15-26.
• Molan, P. C. (2000). Balın modern tıpta kullanımı. Çeviren: M. Civan. Teknik Arıcılık, 67, 25-31.
• Nemoseck, T., Cholish, D., Petrisko, Y., & Kern, M. (2010). Effects of consumption of honey, sucrose and glucose on satiety and postprandial metabolism in healthy subjects. The FASEB Journal, 24, 553-4. https://doi.org/10.1096/fasebj.24.1_supplement.553.4
• Abdulrhman, M., El-Hefnawy, M., Hussein, R., & Abou El-Goud, A. (2011). The glycemic and peak incremental indices of honey, sucrose and glucose in patients with type 1 diabetes mellitus: effects on C-peptide level – a pilot study. Acta Diabetologica, 48(2), 89-94. http://doi.org/10.1007/s00592-009-0167-7
• El Denshary, E. S., Al-Gahazali, M. A., Mannaa, F. A., Salem, H. A., Hassan, N. S., & Abdel-Wahhab, M. A. (2011). Dietary honey and ginseng protect against carbon tetrachloride-induced hepatonephrotoxicity in rats. Experimental and Toxicologic Pathology, 64(7-8), 753-760. http://doi.org/10.1016/j.etp.2011.01.012
• Badet, C., & Quero, F. (2011). The in vitro effect of manuka honeys on growth and adherence of oral bacteria. Anaerobe, 17(1), 19-22. http://doi.org/10.1016/j.anaerobe.2010.12.007
• Samarghandian, S., Afshari, J. T., & Davoodi, S. (2011a). Chrysin reduces proliferation and induces apoptosis in the human prostate cancer cell line pc-3. Clinics, 66(6), 1073-1079. http://doi.org/10.1590/s1807-59322011000600026
• Samarghandian, S., Afshari, J. T., & Davoodi S. (2011b). Honey induces apoptosis in renal cell carcinoma. Pharmacognosy Magazine, 7(25), 46-52. http://doi.org/10.4103/0973-1296.75901
• Fauzi, A. N., Norazmi, M. N., & Yaacob, N. S. (2011). Tualang honey ınduces apoptosis and disrupts the mitochondrial membrane potential of human breast and cervical cancer cell lines. Food and Chemical Toxicology, 49(4), 871-878. http://doi.org/10.1016/j.fct.2010.12.010
• Othman, N. H. (2012). Honey and cancer: Sustainable inverse relationship particularly for developing nations-a review. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2012, A 410406, 10p. http://doi.org/10.1155/2012/410406
• Saha, A., & Mandal, S. (2015). In vitro assessment of two commercial honey samples for antibacterial and antioxidant activities. Austin Journal of Tropical Medicine & Hygiene, 1(1), 1002.
• Pasupuleti, V. R., Sammugam, L., Ramesh, N., & Gan, S. H. (2017). Honey, propolis, and royal jelly: A comprehensive review of their biological actions and health benefits. Oxidative Medicine and Cellular Longevity, 2017, 1259510, 21s. https://doi.org/10.1155/2017/1259510
• Sorkun, K., Özkök, A., & Süer, B. (2001). Arılar tarafından toplanan polenin işlenmesi ve kullanım alanları. Teknik Arıcılık, 74, 9-15.
• Süer, B., & Sorkun, K. (2006). Arılar tarafından toplanan polenin kimyasal, fiziksel özellikleri ve kovandan toplanması. Teknik Arıcılık, 73, 16-21.
• Çankaya, N., & Korkmaz, A. (2008). Polen. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü Çiftçi Eğitimi ve Yayım Şubesi Yayını, Samsun, 19s.
• Tutkun, E. (2011). Arıcılık Tekniği. Genişletilmiş 2. Baskı. Önder Matbaacılık Ltd.Şti., 364s.
• Szczêsna, T. (2006). Protein content and amino acid composition of bee-collected pollen from selected botanical origins. Journal of Apicultural Science, 50(2), 81-90.
• Campos, M. G. R., Bogdanov, S., de Almeida Muradian, L. B., Szczesna, T., Mancebo, Y., Frigerio, C., & Ferreira, F. (2008). Pollen composition and standardisation of analytical methods. Journal of Apicultural Research, 47(2), 154-161. https://doi.org/10.1080/00218839.2008.11101443
• Bogdanov, S. (2016a). Pollen: collection, harvest, composition, quality. The Bee Pollen Book, Chapter 1, 13s.
• Bogdanov, S. (2016b). Pollen: nutrition, functional properties, health. The Bee Pollen Book, Chapter 2, 30s.
• Öztürk, A. İ. & Akçiçek, E. 2015. Polen ve Polenin Tıbbi Özellikleri. In F. Akçiçek, E. ve Yücel, B. (Eds) Arı Ürünleri ve Sağlık (Apiterapi), Sidas Yayıncılık. 256s.
• Bleha, R., Shevtsova, T., Kružík, V., Brindza, J., & Sinica, A. (2019). Morphology, physicochemical properties and antioxidant capacity of bee pollens. Czech Journal of Food Sciences, 37(1), 1-8. https://doi.org/10.17221/139/2018-CJFS
• Ulusoy, E. (2010). Anzer balı ve poleninin yüksek performanslı sıvı kromatografisi ile fenolik bileşiminin belirlenmesi ve antioksidan özellikleri. (Tez No. 276134) [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi].
• Doğaroğlu, M., & Doğaroğlu O. K. (2012). Modern Arıcılık Teknikleri. 4.Baskı, Tekirdağ, 304s.
• Korkmaz, A., & Akyol, E. (2015). Arı Sütü Üretimi. 1. Baskı, Ceylan Ofset Matbaacılık, Samsun, 58s.
• Arslan, A., & Bayraktar, A. (1988). Arı sütü ve kimyasal bileşimi. Teknik Arıcılık Dergisi, 8, 27-30. (Alınmıştır: Akyol, E., & Baran, Y. (2015). Arı sütünün yapısı, insanlar ve arılar için önemi. Uludağ Arıcılık Dergisi, 15(1), 16-21. https://doi.org/10.31467/uluaricilik.377563)
• Sabatini A. G., Marcazzan, G., Caboni, M. F., Bogdanov, S., & de Almeida-Muradian, L. B. (2009). Quality and standardisation of royal jelly. Journal of ApiProduct and ApiMedical Science, 1(1), 16-21. http://doi.org/10.3896/IBRA.4.01.1.04
• Bogdanov, S. (2016c). Royal jelly and bee brood: Harvest, composition, quality. The Royal Jelly Book, Chapter 1, 14s.
• Akyol, E. (2015). Arı sütünün yapısı, insanlar ve arılar için önemi. Uludağ Arıcılık Dergisi, 15(1), 1-16. https://doi.org/10.31467/uluaricilik.377563
• Bogdanov, S. (2016d). Royal jelly, bee brood: Composition, nutrition, health. The Royal Jelly Book, Chapter 2, 35s.
• TSE. (2000). Türk Standartları Enstitüsü: Arı Sütü Standardı, TS 6666, Ankara.
• Yatsunami, K., & Echigo, T. (1985). Antibacterial action of royal jelly. Bulletin of the Faculty of Agriculture, The Tamagawa University, 25, 13-22. (Alınmıştır: Ramadan, M. F., & Al-Ghamdi A. (2012). Bioactive compounds and health-promoting propertiesof royal jelly: A review. Journal of Functıonal Foods, 4(1), 39–52. https://doi.org/10.1016/j.jff.2011.12.007
• Ramadan, M. F., & Al-Ghamdi A. (2012). Bioactive compounds and health-promoting properties of royal jelly: A review. Journal of Functional Foods, 4(1), 39–52. https://doi.org/10.1016/j.jff.2011.12.007
• Nagai, T., & Inoue, R. (2004). Preparation and functional properties of water extract and alkaline extract from royal jelly. Food Chemistry, 84(2), 181-186. http://doi.org/10.1016/S0308-8146(03)00198-5
• Meydanoğlu, F. (1988). Arı sütünün bilesimi, diyetetik terapötik özellikleri. Diabet Yıllığı. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Prof. Dr. Nazım Terzioğlu Basın Atölyesi, İstanbul.
• Mert, G. (2007, 17-18 Mayıs). Apiterapi, Arı Ürünleri ve Tıpta Kullanımı [Konferans sunumu] 3. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Çakıcı, N., Atmaca, H., & Ustaoğlu, E. (2019). Apiterapi. Olay Gazetecilik Matbaacılık ve Tic. Ltd. Şti., Ordu.
• Çelik, K., & Aşgun, H. F. (2016). Arılarla Gelen Sağlık “Apiterapi”, 104s. http://apitherapy-project.eu/pdf/20160920/apitherapy-handbook-tr.pdf
• Kutluca, S., Genç, F., & Korkmaz, A. (2008). Propolis. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü Çiftçi Eğitimi ve Yayım Şubesi Yayını, Samsun, 57s. https://samsun.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Yayinlar/Kitaplarimiz/propolis.pdf
• Oruç, H. H., Sorucu, A., & Aydın, L. (2014). Propolisin sağlık açısından önemi, kalitesinin belirlenmesi ve Türkiye açısından irdelenmesi. Uludağ Arıcılık Dergisi, 14(1), 35-43.
• Bogdanov, S., & Bankova, V. (2016). Propolis: Origine, production, composition. The Propolis Book, Chapter 1, 21s.
• Bankova, V., Popova, M., & Trusheva, B. (2014). Propolis volatile compounds: chemical diversity and biological activity: A Review. Chemistry Central Journal, 8(28), 1-8. http://doi.org/10.1186/1752-153X-8-28
• Cvek, J., Medıi-Saric, M., Vitali, D., Mornar, A., Vedrina-Dragojevic, I., Smit, Z., & Tomic, S. (2008). The content of essential and toxic elements in Croatian propolis samples and their tinctures. Journal of Apicultureal Research and Bee World, 47(1), 35-45. https://doi.org/10.1080/00218839.2008.11101421
• Popova, M., Bankova, V., Butovska, D., Petkov, V., Nikolova-Damyanova, B., Sabatini, A. G., Marcazzan, G. L., & Bogdanov, S. (2004). Validated methods for the quantification of biologically active constituents of poplar-type propolis. Phytochemical Analysis, 15(4), 235-240. http://doi.org/10.1002/pca.777
• Qian, W. L., Khan, Z., Watson, D. G., & Fearnley, J. (2008). Analysis of sugars in bee pollen and propolis by ligand exchange chromatography in combination with pulsed amperometric detection and mass spectrometry. Journal of Food Composition and Analysis, 21(1), 78-83. https://doi.org/10.1016/j.jfca.2007.07.001
• Chang, R., Pilo-Veloso, D.; Morais, S. A. L, & Nascimento, E. A. (2008). Analysis of a Brazilian green propolis from Baccharis dracunculifolia by HPLC-APCI-MS and GC-MS. Brazilian Journal of Pharmacognosy, 18(4), 549-556. http://doi.org/10.1590/S0102-695X2008000400009
• Cunha, I. B. S, Sawaya, A. C. H. F., Caetano, F. M., Shimizu, M. T., Marcucci, M. C., Drezza, F. T., Povia, G. S., & Carvalho, P. O. (2004). Factors that influence the yield and composition of Brazilian propolis extracts. Journal of the Brazilian Chemical Society, 15(6), 964-970. https://doi.org/10.1590/S0103-50532004000600026
• Pereira, A. S., Bicalho, B., & Aquino Neto, F. R. (2003). Comparison of propolis from Apis mellifera and Tetragonisca angustula. Apidologie, 34(3), 291-298. https://doi.org/10.1051/apido:2003023
• Pereira, A. S, Norsell, M., Cardoso, J. N., Aquino Neto, F. R., & Ramos, M. F. S. (2000). Rapid screening of polar compounds in Brazilian propolis by high-temperature high-resolution gas chromatography-mass spectrometry. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 48(11), 5226-5230. http://doi.org/10.1021/jf000594p
• Graikou, K., Popova, M., Gortzi, O., Bankova, V., & Chinou, I. (2016). Characterization and biological evaluation of selected Mediterranean propolis Samples. Is it a new type? LWT - Food Science and Technology, 65, 261-267. http://dx.doi.org/10.1016/j.lwt.2015.08.025
• Yıldırım, A., Duran, G. G., Duran, N., Jenedi, K., Bolgül, B. S., Miraloğlu, M., & Muz, M. (2016). Antiviral activity of Hatay propolis against replication of herpes simplex virus type 1 and type 2. Medical Science Monitor, 22, 422-430. http://doi.org/10.12659/MSM.897282
• Dezmirean, D. S., Marghitaş, L. A., Chirila, F., Copaciu, F., Simonca, V., Bobiş, O., & Erler, S. (2017). Influence of geographic origin, plant source and polyphenolic substances on antimicrobial properties of propolis against human and honey bee pathogens. Journal of Apicultural Research, 56(5), 588–597. https://doi.org/10.1080/00218839.2017.1356205
• Karaman, M. R., Artık, N., & Küçükersan, K. (2016, 26-30 Ekim). Perga (Bee Bread) Composition and Health Benefıt. [Konferans sunumu]. The 2nd International Turkic World Conference on Chemical Sciences and Technologies, Skopje, Macedonia.
• Karaman, M. R., Artık, N., Küçükersan, K., Halıcı, Z., & Çelik, M. (2017). Sağlıklı beslenme ve apiterapi için değerli bir arı ürünü: Perga (bee bread). Gıda 2000 Gıda Teknoloji ve Tarım Dergisi, 8s. https://www.gida2000.com/saglikli-beslenme-ve-apiterapi-icin-degerli-bir-ari-urunu-perga-bee-bread-2.html
• Silici, S. (2015). Arı poleni ve arı ekmeği. Uludağ Arıcılık Dergisi, 14(2), 99-105. https://doi.org/10.31467/uluaricilik.376901
• Özkök, A. (2016). Arı ürünleri arı ekmeği ve apilarnil. Eğlenceli Bilim, Atılım Üniversitesi Popüler Bilim Dergisi, 19, 3-6.
• Čeksterytė, V., Račys, J., Kaškonienė, V., & Venskutonis, P. R. (2008). Fatty acid composition in beebread. Biologija, 54,(4), 253-257. http://doi.org/10.2478/v10054-008-0052-2
• Vásquez, A., & Olofsson, T. C. (2009). The lactic acid bacteria involved in the production of bee pollen and bee bread. Journal of Apicultural Research, 48(3), 189-95. https://doi.org/10.3896/IBRA.1.48.3.07
• Haydak, M. H., & Vivino, A. E. (1950). The changes in thiamine, riboflavin, niacin and pantothenic acid content in the food of female honeybees during growth with a note on the vitamin K activity of royal jelly and bee bread. Annnals of the Entomological Society of America, 43, 361-367. (Alınmıştır: Silici, S. (2015). Arı poleni ve arı ekmeği. Uludağ Arıcılık Dergisi, 14(2), 99-105. https://doi.org/10.31467/uluaricilik.376901
• Kaplan, M., Karaoğlu, Ö., & Silici, S. (2015, 23-28 Ağustos). Farklı Botanik ve Coğrafi Orijinlere Sahip Arı Ekmeği Örneklerinin Kimyasal ve Palinolojik Analizi. [Konferans sunumu]. 27. Ulusal Kimya Kongresi, Çanakkale.
• Haydak, M. H. (1958). Pollen substitutes. Proceedings of the Tenth International Congress of Entomology, Montreal, 4, 1053-1056. (Alınmıştır: Silici, S. (2015). Arı poleni ve arı ekmeği. Uludağ Arıcılık Dergisi, 14(2), 99-105. https://doi.org/10.31467/uluaricilik.376901
• Pascoal, A., Rodrigues, S., Teixeira, A., Feás X., & Estevinho, L. M. (2014). Biological activities of commercial bee pollens: Antimicrobial, antimutagenic, antioxidant and anti-inflammatory. Food and Chemical Toxicology, 63, 233–239. http://doi.org/10.1016/j.fct.2013.11.010
• Abouda, Z., Zerdani, I., Kalalou, I., Faid, M., & Ahami, M. T. (2011). The Antibacterial activity of Moroccan bee bread and bee-pollen (fresh and dried) against pathogenic bacteria. Research Journal of Microbiology, 6(4), 376-384. http://doi.org/10.3923/jm.2011.376.384
• Yücel, B., & Kösoğlu, M. (2015). Apiterapi’de Apilarnil. In F. Akçiçek, E. ve Yücel, B. (Eds) Arı Ürünleri ve Sağlık (Apiterapi), Sidas Yayıncılık. 256s.
• Şahin, P., Arıgül Apan, M., & Mehmetoğlu, M. (2019). Arı Ürünleri. Olay Gazetecilik ve Matbaacılık ve Tic. Ltd. Şti., Ordu.
• Bărnuţiu, L. I., Mărghitaş, L. Al., Dezmirean, D., Bobiş, O., Mihai, C., & Pavel, C. (2013). Physico-chemical composition of apilarnil (bee drone larvae). Lucrări Ştiinţifice-Seria Zootehnie, 59, 199-202.
• TSE. (1989). Türk Standartları Enstitüsü Standard Tasarısı: Ari Zehiri Toplayacısı, Ankara.
• Habermann, E. (1972). Bee and wasp wenome. Science, 177(117), 314-322.
• Korkmaz, A. (2013). Anlaşılabilir Arıcılık. Samsun Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Yayını, Samsun. 331s.
• Bogdanov, S. (2016e). Bee venom: Production, composition, quality. The Bee Venom Book, Chapter 1, 9s.
• Şahinler, N. (2000). Arı ürünleri ve insan sağlığı açısından önemi. MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(1-2), 139-148.
• Callow, R. K. (1963). Chemical and Biochemical problems of beeswax. Bee World, 44(3), 95-101. https://doi.org/10.1080/0005772X.1963.11096997
• Bogdanov, S. (2016f). Beeswax: History, uses, trade. Online Beeswax Book, Chapter 2, 18s.