ROUSSEAU’NUN AYDINLANMACI AKIL ELEŞTİRİSİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 117 - 141, 31.05.2023

Gülümser Durhan

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1232957

Öz

Aydınlanma Dönemi düşünürü olan Jean-Jacques Rousseau, kendi döneminin düşünce anlayışına karşı olan negatif tutumuyla, aydınlanmaya, kendi döneminin filozoflarına, düşünce zincirine karşı olan ağır eleştirileriyle karşımıza çıkmaktadır. Aydınlanmayla birlikte, doğal halde bulunan insanın bozulduğuna, yozlaştığına, duygularını göz ardı etti-ğine, tutsaklığına bilim sanat veya eğitim gibi kurumlarının etkisi nedeniyle kendine ya-bancılaştığına vurgu yapan Rousseau, bu tutum ve sert eleştiriyle dönemin aykırı sesi olarak dikkat çekmektedir.
Aklın ön plana çıktığı aydınlanma dönemi, aklını dayanak alan, kendi akıl gücünün far-kındalığına varan, kendi davranışlarının sorumluluğunu üstelenen, başkasının kendisini yönlendirmesine olanak tanımayan ve aklını kiraya vermemiş bir insan modelini salık vermektedir. İnsanın hayatına anlam katan ve yapıp etmelerini düzene koyan evrensel bir akıl gücüdür. Eğer insan aklı, bağıl düşüncelerden, bağnazlıktan, makul veya mantıklı temeli olmayan gelenek görenek, töre gibi örf ve adetlerden kurtulursa o insanın kendisi de kurtuluşa ermiş demektir. Dolayısıyla aydınlanma düşüncesinde akıl, insanı düşmüş oldu-ğu kötü durumlardan kurtaracak, hata yapmasını engelleyecek temel bir yol göstericidir.
Rousseau’ya göre böylesi bir insan anlayışı öne sürmek, insanın bencilleşmesine, doğal haldeki insanın bozulmasına, insanın tabiatı gereği olan yapısına yabancılaşmasına se-bebiyet vermektedir. Bu durumda yabancılaşan insanın yapıp etmelerinde ve hayatında bozulmalar olmaktadır. Zira böyle bir durumda özgürlük ortadan kalkmış ve eşitsizlikler doğmuştur. Bu şekildeki bir toplumda mülkiyet fikri ve iş bölümü ayrımı gibi hususlar da ortaya çıkmıştır. Tüm bu sebeplerin esas temeli, duygulardan ziyade akla verilen önemden kaynaklanmaktadır. Bu sebeple Rousseau, aklın yüceltilmesi ve duyguların bir kenara bırakılmasıyla insanın özünden kopuş yaşadığını savunmakta ve aydınlanmayı; özelinde aklı eleştirmektedir. Dolayısıyla çalışmamızın amacı, Rousseau’nun insan aklına olan insani ve toplumsal boyuttaki olumsuz tavrına dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Rousseau, Aydınlanma, Akıl, İnsan

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A. (1986). Siyasi Düşünceler Tarihi Ders Notları II, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Altunya, N. (2003). Vatandaşlık Bilgisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Can, N. (2005). Siyaset Felsefesi Problemleri, Ankara: Elis Yay.
• Çaha, Ö. (2013), Siyasi Düşüncelere Giriş. İstanbul: Değerler Merkezi Yayınları.
• Çelik, S. (2012). Modern Felsefe I, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Duman, F. (2006). Akılcılık Bağlamında İki Aydınlanma Geleneği: Fransız Aydınlanması versus İskoç Aydınlanması. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61 (1), 118-151.
• Goldmann, L. (1973). The Philosophy of the Enlightenment The Christian Burgess and the Enlightenment (H. Maas, Trans.). Routledge & Kegan Paul London.
• Gökberk, M. (1997). Aydınlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatürk, İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.
• Göze, A. (1998). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, İstanbul: Beta Yayınları.
• Hocutt, M. (2003). Compassion Without Charity, Freedom Without Liberty: The Political Fantasies of Jean-Jacques Rousseau. The Independent Review, VIII (2), 165 – 191.
• Hocutt, M. (2013). Hayırseverliksiz Merhamet, Hürriyetsiz Özgürlük Jean-Jacques Rousseau’nun Siyasal Fantezileri (A. Yayla, Çev.). Liberal Düşünce Dergisi, Yıl 18, Sayı 69-70, 157-189.
• Karakaya, C. (2016). Jean Jacques Rousseau-Toplumsal Sözleşme veya Siyasal Hukukun Prensipleri, 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kızılçelik, S. (2005). Batı Barbarlığı 1: Rousseau, Marx ve Nietzsche Üzerine, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Peckover, C. (2012). Realızıng The Natural Self: Rousseau And The Current System Of Educatıon, Ohio Valley Philosophy of Education Society, Philosophical Studies in Education 43, 84-94.
• Rosenow, E. (1980). Rousseau’s Emile, an Anti-Utopia, British Journal of Educational Studies, 28 (3), 212-224.
• Rouessau, J. J. (2021). Julie ya da Yeni Heloise (A. Kadir Paksoy, Çev.). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Rouessau, J. J. (2002). İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri Üzerine Konuşma (R. N. İleri, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Rousseau, J. J. (1995). Yalnız Gezenin Düşleri (E. Yanarocak, Çev.). İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınları.
• Rousseau, J. J. (1999). Toplum Sözleşmesi (A. Erenuluğ, Çev.). Ankara: Öteki Yayınevi.
• Rousseau, J. J. (1987). Bilimler ve Sanatlar Üstüne Söylev (S. Eyüboğlu, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Rousseau, J.-J. (2009). Rousseau, Emile ya da Eğitim Üzerine, (İ. Yerguz, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Rousseau, J. J. (2007). Emile or On Education, (B. Foxley, Trans.). Sioux Falls, SD: NuVision Publications. Russell, B. (2004). Batı Felsefesi Tarihi III, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Timuçin, A., Timuçin, A. ve Helvacıoğlu, E. (2008). Aydınlanma Nedir?, Bilim ve Gelecek Dergisi Arşivi, sayı 50. Weischedel, W. (1993). Felsefenin Arka Merdiveni. (S. Umran, Çev.) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Zeıtlın, I. M. (2002). Aydınlanma: Felsefi Temeller, (M. Tekin, Çev). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,13 (13), 229- 235.