Ahmed b. Hanbel Müsnedi’nde İç Düzen Problemi

Year 2021, Issue: 26, 5 - 24, 15.06.2021

Ahmed Ürkmez

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.854320

Abstract

Müsnedler hadis tarihinde belirleyici konumu olan kapsamlı ve özgün eserlerdir. Bir tasnif tarzı olarak müsnedin, hadislerin konusuna veya sıhhatine dayalı bir bölümleme içermediği bilinmektedir. Senedin sonunda yer alan sahabi ravinin esas alındığı ve her bir isim için ayrılan bölümde o ismin rivayetlerine topluca yer verildiği görülmektedir. Bu bağlamda, sahabilerin kendi içinde sıralanmasında alfabetik diziliş gözetilmemekte olup, önce fazilete dayalı, ardından bölgelere göre bir dağılım ile karşılaşılmaktadır. Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ini yazdıktan sonra dönemin sosyal ve politik şartlarından ötürü düzenli olarak okutmaya ve tashih etmeye fırsat bulamadığı bilinmektedir. Eserin ana ravisi konumundaki oğlu Abdullah’ın çalışmaları ve ziyadeleri de metnin tam bir düzene kavuşmasını sağlayamamıştır. Yapılan araştırmalar ve eseri tahkik edenlerin ifadeleri, başta bir sahabinin hadislerinin birden fazla yerde zikredilmesi ve herhangi bir ek yarar olmaksızın bir rivayetin senediyle ve metniyle aynen tekrar edilmesi olmak üzere, iç düzensizlikten kaynaklanan birden fazla sorunu ortaya koymaktadır. Farklı bölgelere mensup sahabilerin hadislerinin birbiriyle karışık hâlde sunulması da bu listeye eklenebilir. Makalenin giriş kısmında bu ve benzeri meselelere değinildikten sonra, başlıktaki konu iki alt başlıkta irdelenmiştir: İç düzen/düzensizlik ve mükerrer rivayetler. İlk başlıkta, Ahmed b. Hanbel’in eserindeki müsnedlerin hacme veya isme göre tasnifinde yaşanan kimi aksamalara dikkat çekilmiş ve 31. cildin muhtevası örnek olarak sunulmuştur. Yine bu ilk bölümde, başta eseri tahkik edenler olmak üzere müsned hakkında daha önce çalışanların tespitlerine yer verilmiştir. Ayrıca parçalı müsned kavramı üzerinde durulmuş ve eserde ismi verilen 745 sahabiye ait müsnedler “standart olanlar” ve “parçalı olanlar” şeklinde ikiye ayrılarak incelenmiştir. Standart müsnedlerden kasıt, adına bir defa başlık açılıp bütün hadisleri tek bir yerde nakledilen sahabilere ait müsnedlerdir. Parçalı müsned ise bir sahabinin müsnedinin birden fazla parçaya bölünmesi ve her bir parçanın farklı bir ciltte konumlandırılmasıdır. Genel olarak bakıldığında, eserdeki müsnedlerden üçte ikisinin standart yapıda olduğu, parçalı müsnedlerin büyük bölümünün ise iki parçaya ayrılmış örneklerden oluştuğu ifade edilebilir. İncelemeye dair detaylı rakamsal veriler tablolar hâlinde sunulmuş ve yorumlanmıştır. Müsnedleri iki parçadan oluşan sahabiler bu araştırma kapsamında üç ana kategoriye ayrılmıştır. Toplam rivayet sayısı 50’nin üzerinde olanlar birinci kategoride (K1) ele alınmıştır. Ebü’d-Derdâ, Zeyd b. Hâlid el-Cühenî ve Adiy b. Hâtim gibi sahabiler bu bağlamda zikredilebilir. İkinci kategoride (K2) ise rivayet sayısı 10-50 arasında olanlar yer almaktadır. Tespit edilen isimlerden seçilen ve Ukbe ibnü’l-Hâris, Amr ibnü’l-Âs ve Ammâr b. Yâsir’in de içinde bulunduğu 15 maddelik bir liste bu kategoriye örnek olarak sunulmuştur. Bu noktada dikkat çeken bir diğer husus, tespit edilen 100’ü aşkın örnekte, toplam hadis sayısı 10’dan az olan sahabilere ait müsnedlerin ikiye bölünerek verilmiş olmasıdır. Itbân b. Mâlik, Zeynep bint Cahş ve Ümmü Harâm bint Milhân’ın da aralarında bulunduğu on sahabiden müteşekkil bir tabloya bu boyuta örnek olarak yer verilmiştir. Makale çerçevesinde yer alan ve üçüncü kategori (K3) olarak adlandırılan bu kategoriye ilave edilebilecek 40’a yakın örnekte ise, bir sahabinin Müsned’de sadece iki rivayeti olduğu hâlde müsnedi iki parça şeklinde ve (1+1) düzeninde sunulmuştur. Mükerrer rivayetler başlıklı ikinci bölümde ise öncelikle Müsned’deki tekrar oranlarına dair genel veriler paylaşılmıştır. Müsned’in üçte ikisinden fazlasının tekrarlardan oluştuğu, gerek tarafımızdan yapılan incelemelerde, gerekse diğer araştırmacıların çalışmalarında tespit edilmiş bir gerçekliktir. Ayrıca bu bölümde, parçalı müsnedlerle tekrar olgusu arasındaki ilişki de ele alınmıştır. (1+1) müsned yapıları özelindeki inceleme, ikinci parçada verilen hadisin çok büyük oranda birinci parçada verilen hadisin isnad ve metin bakımından tekrarı olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmada ulaşılan bir diğer bulgu ise hadis sayısı daha az olan sahabilerin rivayetlerine ait mükerrerlerde sened ve metin bakımından aynen tekrar edilme oranının diğerlerine göre daha yüksek olduğudur.

Keywords

Hadis, Sünnet, Müsned, Ahmed b. Hanbel, Mükerrer Rivayetler

The Internal Layout Problem in Ahmad b. Hanbal’s Musnad

Abstract

Musnads are comprehensive and original works that have a decisive position in hadith history. As a classification style, musnad does not categorize the hadiths according to their subject or soundness. It is seen that the sahabi narrator at the end of the isnad is taken as the basis and that the narrations of that name are included collectively in the section reserved for each name. In this context, the alphabetical order is ignored in ordering the sahaba within themselves and a distribution is made, first, according to the virtue of the narrator, and then by their regions. The subject in the title is examined under two sub-headings: Internal order/disorder and repeated narrations. In this first section, the determinations of those who previously studied the work are included. In addition, the concept of fragmented musnad was emphasized and the musnads belonging to 745 sahaba named in the work were divided into two as "the standard ones" and "the fragmented ones". The standard musnads are musnads belonging to the sahaba whose hadiths were mentioned once, and all hadiths were recorded in one place. And the fragmented musnad is the division of a sahabi's musnad into more than one piece and each part is positioned in a different volume. In general, it can be stated that two-thirds of the works in the book are in standard structure, and most of the fragmented musnads consist of two-part samples. Detailed numerical data regarding the analysis were presented in tables and interpreted. Sahaba whose musnads consist of two parts are divided into three main categories within the scope of this research. Those whose total number of narrations is over 50 are considered in the first category (K1). Sahaba like Abu Darda, Zayd b. Khalid al-Juhani and Adi b. Hatim can be mentioned in this context. In the second category (K2), there are those who have between 10-50 narrations. A list of 15 items including Ukbah b. al-Harith, Amr b. al-As, and Ammar b. Yasir is presented as an example for this category. Another point that draws attention at this point is that in more than 100 examples determined, musnads belonging to the sahaba, whose total number of hadiths are less than 10, were divided into two. A table consisting of ten sahaba including Utban b. Malik, Zaynab bint Jahsh and Umm Haram bint Milhan is given as an example of this dimension. This third category (K3) within the framework of the article includes nearly 40 examples of sahaba who two narrations in Musnad have only, which are presented in two parts and (1+1) order. In the second chapter titled repeated narrations, general data on the repetition rates in Musnad are primarily shared. It is a reality that more than two-thirds of Musnad consists of repetitions, which has been determined both in my investigations and in the studies of other researchers. In addition, the relationship between fragmented musnads and repetition phenomena is also discussed in this section. The examination of the (1+1) musnad structures reveals that the hadith given in the second part is mostly a repetition of the hadith given in the first part in terms of isnad and text. Another finding of the study is that the rate of exact repetition in terms of isnad and text of the narrations of the sahaba with a lower number of hadiths is higher than the others.

Keywords

Hadith, Sunnah, Musnad, Ahmad b. Hanbal, Repeated Narrations

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Ak, Hayati. “Türkiye’de Müsnedler Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Bibliyografik Bir İnceleme”. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 1/2 (2018), 66-80.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2009.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail. İhtisâru Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Riyad: Vizâratü’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin. el-Mas’adü’l-Ahmed fî Hatmi Müsnedi’l-İmâm Ahmed. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Ömer b. Abdurrahmân. Ulûmü’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Kandemir, Yaşar. “el-Müsned”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/104-105. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kaya, Ali. “Mihne Hadisesi ve Hadis İlmine Etkileri Bakımından Mihne’nin Sonuçları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1/19 (2015), 7-32.
• Kuzudişli, Bekir. “Müsnedleri Dışında Zikredilen Sahâbîler Bağlamında Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i -Ebû Hüreyre Örneği-”. Hadis Tetkikleri Dergisi 8/2 (2010), 69-95.
• Medînî, Ebû Musa. Hasâisu’l-Müsned. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• Naim, Ahmed. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1976.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Ürkmez, Ahmed. Mülteka’l-Ashâbi’l-Emced fî İntikâi Mesânîdi Ahmed. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28, 2006.