Content Analysis of AI’s Responses to Family-Related Religious Questions: A Comparative Study with the Fatwas of the Supreme Council of Religious Affairs

Year 2025, Issue: 37, 58 - 73, 15.10.2025

Yasin Yiğit , Vahdeddin Şimşek

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1695901

Abstract

This study aims to put forward a content analysis of the responses provided by artificial intelligence (AI) to family-themed religious questions and examine the extent to which these responses align with the fatwas issued by the Supreme Council of Religious Affairs of the Presidency of Religious Affairs. The family plays a central role in the transmission of religious values, and Islam offers comprehensive principles concerning both the pre- and post-marital periods. In this context, individuals may encounter various religious issues related to family life. In addition to the Supreme Council of Religious Affairs—recognized as the highest religious authority—AI tools such as ChatGPT have emerged as easily accessible sources of information. However, current literature lacks systematic studies that examine the content alignment between AI-generated religious responses and institutional fatwas. This study seeks to fill this gap by revealing the capabilities and limitations of AI in delivering religious information. The research evaluates 84 AI-generated responses on family-related religious issues through a comparative content analysis in qualitative research design with the Council’s fatwas. This method identifies both textual overlaps and the positioning of AI responses in terms of jurisprudential and sectarian sensitivity. The results indicate that 63% of the responses fully align with the fatwas, 20.2% show partial alignment, and 16.7% do not align. While the AI-generated responses are fast and accessible, it has revealed shortcomings, particularly on issues involving sectarian differences. The study assesses the potential and risks of ChatGPT through criteria such as jurisprudential grounding, sectarian sensitivity, clarity of expression, topical relevance, and moral emphasis. It also offers recommendations concerning the ethical barriers, reliability, and limitations of using AI in religious contexts.

Keywords

Religious Education , Family Education , ChatGPT , Supreme Council of Religious Affairs , Comparative Analysis

Yapay Zekânın Aile Temalı Dinî Sorulara Verdiği Yanıtların İçerik Analizi: Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalarıyla Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme

Abstract

Bu çalışma, yapay zekânın (YZ) aile temalı dinî sorulara verdiği yanıtların içerik analizini yaparak bu yanıtların, Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulunun fetvalarıyla ne ölçüde örtüştüğünü incelemeyi amaçlamaktadır. Aile, dinî değerlerin aktarımında merkezi bir rol oynamakta olup İslam, evlilik öncesi ve sonrası dönemlere dair kapsamlı ilkeler sunmaktadır. Bu bağlamda bireyler, aile yapısıyla ilgili çeşitli dinî sorunlarla karşılaşabilmektedir. Dinî meselelerde en yetkili otorite olan Din İşleri Yüksek Kurulunun yanı sıra ChatGPT gibi YZ araçları da bireylere kolay erişilebilir bilgiler sağlamaktadır. Ancak mevcut literatürde, YZ’nın verdiği dinî yanıtların kurumsal fetvalarla içeriksel örtüşmesini sistematik biçimde inceleyen çalışmalar sınırlıdır. Bu çalışma, söz konusu boşluğu doldurarak YZ’nın dinî bilgi sunumundaki yeterliliğini ve sınırlılıklarını ortaya koymayı hedeflemektedir. Araştırmada, ChatGPT tarafından verilen 84 aile temalı dinî yanıt, Kurul fetvaları ile nitel araştırma deseninde karşılaştırmalı içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Bu yöntem hem metinsel örtüşme düzeylerini belirlemekte hem de YZ yanıtlarının fıkhî ve mezhepsel duyarlılık bağlamında nasıl konumlandığını analiz etmektedir. Sonuçlar, yanıtların %63’ünün tam, %20,2’sinin kısmi örtüşme sağladığını, %16,7’sinin ise örtüşmediğini göstermektedir. YZ’nın sağladığı yanıtlar hızlı ve erişilebilir olsa da özellikle mezhepsel farklılıkların bulunduğu konularda eksiklikler barındırmaktadır. Çalışma, fıkhî temellendirme, mezhep duyarlılığı, ifade açıklığı, güncellik ve ahlâkî vurgu gibi kriterler açısından ChatGPT’nin potansiyelini ve risklerini değerlendirerek etik, güvenilirlik ve kullanım sınırlarına dair öneriler sunmaktadır.

Keywords

Din Eğitimi , Aile Eğitimi , ChatGPT , Din İşleri Yüksek Kurulu , Karşılaştırmalı Analiz

References

• Ayhan, Mehmet - Kılıç, Zülal. “Yapay Zekâ Modellerinin Hadis Tarihi Sorularına Verdiği Yanıtların Karşılaştırmalı Analizi: Chatgpt ve Gemini Örneği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (December 2024), 137-159. https://doi.org/10.33415/daad.1586164.
• Aykul, Abdulmuid-Alam, Mohammed Nurul. “ChatGPT’nin İslâm Ceza Hukuku Özelinde Değerlendirilmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (December 2024), 193-212. https://doi.org/10.33415/daad.1582902.
• Aytaçlı, Berrak. “Durum Çalışmasına Ayrıntılı Bir Bakış”. Eğitim Bilimleri Dergisi 3/1 (June 2012),1-9.
• Cançelik, Ali - Şen, İhsan - Yakut, Emrullah. “ChatGPT 4.0’ın Türk İslam Edebiyatı Metin Şerhinde Doğruluk Değerlendirmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (December 2024), 69-91. https://doi.org/10.33415/daad.1582602.
• Canpolat, Murat. “Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlikte Yapay Zekâ Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma”. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1/1 (2021), 1-25.
• Çakmak, Ahmet et al. “Din Eğitimi Biliminin Temel Konularında ChatGPT Yapay Zekâ Uygulama Verilerinin Güvenirliliği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (December 2024), 325-357. https://doi.org/10.33415/daad.1590460.
• Çelik, Ahmet Faruk. “Yapay Zekâ Teknolojilerinin Fetva Hizmetlerine Potansiyel Katkıları: DİB Fetva Hizmetleri Özelinde Bir İnceleme”. Dergiabant 13/1 (May 2025), 85-96. https://doi.org/10.33931/dergiabant.1652601.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. trans. ed. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap Yayınları, 3. Edition, 2017.
• Çınar, Yusuf-Ekinci, Ahmet. “Yapay Zekâ Tabanlı Uygulamaların Dini Soruları Cevaplama Yetenekleri: ChatGPT ve Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvaları Bağlamında Bir Karşılaştırma”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/23 (January 2025), 62-97. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1568536.
• Demir, Abdullah. “İslam Hukukuna Göre Yapay Zekânın Hukuki Kişiliği, Sorumluluğu ve Etik Yönü”, Journal of Quranic Studies and Modern Science 5/ 9, (2024), 31-41.
• Hökelekli, Hayati. “Aile Psikolojisi ve Aile İçi İletişim”. Diyanet İlmî Dergi 40/2 (2004), 41-60.
• Kaya, Yakup-Eliyatkın, Elif. “Din Eğitiminde İçerik Oluşturma ve Kişiselleştirilmiş Öğrenme Aracı Olarak ChatGPT”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (December 2024),615-646. https://doi.org/10.33415/daad.1582922.
• Kublay, Deniz-Oktan, Vesile. “Evlilik Uyumu: Değer Tercihleri ve Öznel Mutluluk Açısından İncelenmesi”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 5/44 (September 2015), 25-35.
• Murat, Bilal et al. “İş Sağlığı ve Güvenliği Faaliyetlerinde Yapay Zekâ ve Uzman Sistem Uygulamalarının Değerlendirilmesi”. 5. Uluslararası Mühendislik ve Teknoloji Yönetimi Kongresi. ed. Gökşen Aras et al. 240-248. İstanbul: Güven Plus Grup Danışmanlık, 2021.
• Obschonka, Martin-Audretsch, David B. “AIand Big Data in Entrepreneurship: A New Era Has Begun”. Small Business Economics 55 (2020), 529-539.
• Okur, Hüseyin-Ekşi, Ahmet. “Yapay Zekâ (AI) Teknolojilerinin İslam Eşya Hukuku Bilgisi Üzerine Bir Değerlendirme: ChatGPT ve Google Gemini Karşılaştırması”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (December 2024), 29-54. https://doi.org/10.33415/daad.1582059.
• Özbay, Yaşar - Aydoğan, Didem. “Aile Yılmazlığı: Bir Engele Rağmen Birlikte Güçlenen Aile”. Sosyal Politika Çalışmaları 31 (2013), 129-146.
• Özcan, Muhammed Aydınalp. Yapay Zekâ ile KOAH Hastalarının Durum Analizi ve IoT ile Solunum Verilerinin Takibi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2024.
• Özdoğan, Hatice Kübra-Özdemir, Nurten Karacan “21. Yüzyılda Kariyer Psikolojik Danışmanlığı ve Yapay Zekâ Uygulamaları”. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 57 (2023), 2127-2152. https://doi.org/10.53444/deubefd.1326692
• Öztürk Dilek, Gizem. “Yapay Zekânın Etik Gerçekliği”. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 2/4 (December 2019), 47-59.
• Rauer, Amy-Volling, Brenda. “The Role of Relational Spirituality in Happily-Married Couples’ Observed Problem-Solving.” Psychology of Religion and Spirituality 7/3 (August 2015), 239-249. https://doi.org/10.1037/rel0000022.
• Stahl, Bernd Carsten. “Ethical Issues of AI”, AI for a Better Future. ed. Doris Schroeder and Konstantinos Iatridis. 35- 53. Switzerland: Springer Nature, 2021.
• Seçkiner, Mehmet Hicabi. “Yapay Zekâ Tabanlı İctihad Faaliyeti Üzerine Yeni Bir Keşif: Dijital İctihad”. Yapay Zekâ, Transhümanizm, Posthümanizm ve Din Uluslararası Sempozyum Bildiri Özet ve Tam Metin Kitabı. ed. Muhammed Kızılgeçit et al. 434-443. Erzurum: Atatürk Üniv. Yayınları, 2021.
• Xiong, Y., Gao et al. Accuracy af Artificial Intelligence Algorithms in Predicting Acute Respiratory Distress Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. BMC Med Inform Decis Mak 25/44 (2025), 1-20. https://doi.org/10.1186/s12911-025-02869-0
• Tekdemir, Volkan-Gürses, İ̇brahim. “Aile Krizleri Karşısında Aile Yılmazlığı Üzerinde Dinin Etkisi: Dindar Aileler Örneği”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 4/2 (2020), 253-295.
• Tirmidhi, Abu Isa Muhammad ibn Isa ibn Sevre ibn Musa ibn Dahhak. Sunan al-Tirmidhi. Critical ed. Bashar Awwad Marouf. Beirut: Dar al-Gharbi al-Islami, 1998.
• Türk, İbrahim. “Türk İşleri Komisyonu Ara Raporuna İslam Aile Hukuku Açısından Eleştirel Bir Bakış”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 10/1 (June 2024), 237-263. https://doi.org/10.32955/neu.istem.2024.10.1.10.
• Yağcı Çınar, Şule-Aydın Yıldız, Tuğba. "ChatGPT, Yabancı Dil Öğrencisinin Güvenilir Yapay Zekâ Sohbet Arkadaşı Mıdır?". Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 37 (2023), 1315-1333. https://doi.org/10.29000/rumelide.1407539
• Yılmaz, Atınç. Yapay Zekâ. İstanbul: Kodlab, 14. Edition, 2024.
• Yücel, Fatih. “Türkiye’de Aile Hayatına Dair Güncel Fıkhî Meseleler-Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği”. İslam ve Yorum VII. ed. Mehmet Kubat et al. Vol. II/189-210. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023. Yurtseven, Muhammet. “İslâmî Finans Alanında Yapay Zekâ ile Tasarlanmış Fetva Uygulamaları: Robo Shariah Advisor ve Smart Mufti Örneği”. İslam Hukuku Araştırmalarına Zemin Oluşturması Açısından Yapay Zeka, ed. Yıldıray Sipahi et al. 171-189. Burdur: Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Yayınları, 2022. DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı”. Accessed 21 Nisan 2025. https://kurul.diyanet.gov.tr
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı Sıkça Sorulan Sorular”. Accessed 21, 23 April 2025. https://kurul.diyanet.gov.tr/DiyanetSikcaTiklananlarSorular/1/Dini-Fetva-Sikca-Sorulan-Sorular
• Kur’an Yolu. Accessed 16 April 2025. https://kuran.diyanet.gov.tr