“İle Olma”nın Yeni Hali: Mahremiyetin Dönüşümü, İslam ve Aile

Year 2025, Issue: 37, 23 - 40, 15.10.2025

Mustafa Macit , Semanur Gürbüz Tepeler

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1704793

Abstract

Mahremiyetin dönüşümü, çağdaş toplumda din ve aile kurumları arasındaki sınırların, rollerin ve anlam dünyalarının yeniden müzakereye açıldığı, normatif düzenin çözülmesine neden olan temel bir sosyokültürel kırılma alanı olarak belirginleşmektedir. Bu çalışma, toplumsal değişim süreçleri bağlamında mahremiyetin dönüşümünü, aile yapısı, dini-normatif çerçeve ve din-aile arasındaki mahremiyet temelli ilişki ekseninde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Literatüre genel olarak bakıldığında, mahremiyetin dönüşümüne ilişkin çalışmaların çoğunlukla din ve aile kurumlarını birbirinden bağımsız biçimde ele aldığı, ancak bu iki kurumun mahremiyet ekseninde nasıl karşılıklı etkileşim içinde olduğu, birbirlerini nasıl dönüştürdüğü ya da sınırlarını nasıl yeniden tanımladığı konusunda derinlemesine analizlerin sınırlı kaldığı görülmektedir. Literatürdeki bu boşluğu doldurmayı amaçlayan bu çalışma, Schütz’ün fenomenolojik yaklaşımı ile yorumlayıcı sosyoloji kapsamında tipleştirme kavramına ilişkin metodolojik önerilerine dayanan bir araştırma deseniyle yapılandırılmıştır. Araştırmanın odak fenomeni, modern ve Batılı anlamda “mahremiyetin dönüşümü” olarak belirlenmiştir. Mahremiyetin dönüşümünün öncelikle evlilik ve aile kurumlarıyla, ardından ise din ve din-aile ilişkisiyle kesişen boyutları analiz edilmiştir. Araştırma sonuçları, mahremiyetin dönüşümünün bir söylemsel düzenek olarak aile kurumunun verili yapısını ve ilgili dini-normatif çerçeveyi zorladığını ortaya koymaktadır. Mahremiyetin sınırlarının bulanıklaştığı bir toplumsal zeminde, din ve aile ilişkisi bu çerçevede yeniden müzakereye açılan bir sorunsal haline gelmiştir. Bu yönüyle çalışma, çağdaş toplumsal dönüşümleri din, aile ve mahremiyet ekseninde ele alan özgün ve bütüncül bir sosyolojik yaklaşım sunması bakımından önem taşımaktadır.

Keywords

Din Sosyolojisi , Mahremiyetin Dönüşümü , İslam , Aile , Aşk , Cinsellik , Toplumsal Cinsiyet , Akrabalık

The New Form Of Being-with: Islam, Family, and the Transformation of Privacy.

Abstract

The transformation of privacy has emerged as a fundamental socio-cultural rupture in contemporary societies, wherein the boundaries, roles, and symbolic meanings between the institutions of religion and family are being renegotiated, leading to a broader dissolution of normative structures. This study aims to analyze the transformation of privacy within the context of social change, focusing on three interrelated axes: the structure of the family, the religious-normative framework, and the privacy-based relationship between religion and the family. A general review of the literature reveals that most studies on the transformation of privacy tend to examine religion and the family as separate domains. However, in-depth analyses exploring how these two institutions interact, influence each other, and renegotiate their respective boundaries through the lens of privacy remain limited. Addressing this gap, the present study is designed within a research framework grounded in Alfred Schütz’s phenomenological approach and his methodological proposals on typification within interpretive sociology. The central phenomenon of the research is defined as the "transformation of privacy" in its modern and Western sense. The analysis begins by examining the intersection of this transformation with the institutions of marriage and family. It examines its implications for religion and the interrelationship between religion and the family. The findings of the study indicate that the transformation of privacy, as a discursive formation, challenges the given structure of the family and the associated religious-normative framework. In a social context where the boundaries of privacy are increasingly blurred, the relationship between religion and the family has become a contested domain subject to ongoing negotiation. In this regard, the study offers a unique and integrative sociological perspective on contemporary social transformations through the intersecting lenses of religion, family, and privacy.

Keywords

Sociology of Religion , Transformation of Privacy , Islam , Family , Love , Sexuality , Gender , Kinship.

References

• Akça, Haşim- Ela, Mehmet. “Türkiye’de Eğitim, Doğurganlık ve İşsizlik İlişkisinin Analizi.” Maliye Dergisi 163 (2012), 223-242.
• Akın, Mahmut Hakkı. “Ailede Mahremiyet”, Tüm Yönleriyle Mahremiyet. ed. Şule Albayrak. 389-405. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• Alfred Schutz, Fenomenoloji ve Toplumsal İlişkiler. Trans. Adnan Akan-Seyda Kesikoğlu. İstanbul: HeretikYayınları, 2018.
• Altunsu Sönmez, Özlem. “Bireyin Siyasal Sosyalizasyonunda Ailenin Rolü.” Aile Sosyolojisi Yazıları. ed. Mustafa Aydın. 119-139. İstanbul: Açılım Kitap, 2014.
• Bauman, Zygmunt. Akışkan Aşk İnsan İlişkilerinin Kırılganlığına Dair. Trans. Işık Ergüden. İstanbul: Versus Kitap, 2nd Ed., 2012.
• Butler, Judith. Cinsiyet Belası Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. Trans. Başak Ertür. İstanbul: Metis Yayınları, 2nd Ed., 2014.
• Çelebi, Nilgün. Sosyoloji Notları. Ankara: Anı Yayıncılık, 2007.
• Çelik, Celalattin. “Değişim Sürecinde Türk Aile Yapısı ve Din: Paradigmatik Anlam ve İşlev Farklılaşması” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 08 (2010), 25–35.
• Dikeçligil, F. Beylü. “Aileye Dair Kabullerin Ezber Bozumu.” Muhafazakâr Düşünce Dergisi 8/31, 21–52.
• Elliott, Anthony. Çağdaş Sosyal Teoriye Giriş. Trans. İbrahim Yıldız- Aylin Görgün Baran. Ankara: Dipnot Yayınları, 2016.
• Fichter, Joseph. Sosyoloji Nedir. Trans. Nilgün Çelebi. Ankara: Anı Yayıncılık, 7th Ed., 2016.
• Foucault, Michel. Cinselliğin Tarihi. Trans. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Ayrıntı, 2003.
• Giddens, Anthony. Mahremiyetin Dönüşümü. Trans. İdris Şahin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4th Ed., 2018.
• Göle, Nilüfer. Melez Desenler / İslam ve Modernlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
• Göle, Nilüfer. Modern Mahrem. İstanbul: Metis Yayınları, 13th Ed., 2016.
• Güç, Ayşe. “İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (June 1, 2008), 649–673.
• Heidegger, Martin. The Question of Being. Trans. William Klubak - Jean T. Wilde. New York: Twayne Publishers, 1958.
• Hidayet, Tuksal Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemlerin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Kahraman, Hasan Bülent. Kitle Kültürü Kitlelerin Afyonudur. İstanbul: Agora Kitaplığı, 1st Ed., 2003.
• Kaplan, Cemile. Türkiye’de Mahremiyetin Dönüşümünün Aileye Etkileri. Istanbul: Marmara University, Institute of Social Sciences Master's Thesis, 2019.
• Kılıç, Enes. “Aile ve Din Bağlamında Kur’an’da Mahremiyet Tasavvuru.” Journal of Analytic Divinity 2/1 (2018), 54–81.
• Luckmann, Thomas. Görünmeyen Din: Modern Toplumda Din Problemi. Trans. Ali Coşkun- Fuat Aydın. İstanbul: Rağbet, 2016.
• Macit, Mustafa. “‘Romantik İslam’dan İslami Romantizme: İslamcı Popüler Kültürün Değişen Panoraması.” İlahiyat Tetkikleri Dergisi 51 (2019), 457–478.
• Macit, Mustafa. “Türkiye’de Toplumsal Değişim ve Aile ‘Tahta Çanaklar’ Öyküsü Üzerinden Bir Değerlendirme.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18/1 (May 21, 2014), 13–24.
• Malinowski, Bronislaw. Bilimsel Bir Kültür Teorisi. Trans. İsmail Türkmen. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1992.
• Nancy, Jean-Luc. Being Singular Plural. California: Stanford University Press, 2000.
• Öğüt, Salim. “Mahrem.” İslam Ansiklopedisi. 27/388–389. İstanbul: T.D.V. Yayınları, 2003.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. Trans. Mesut Bütün- Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi, 2nd Ed., 2018.
• Sayın, Önal. Aile Sosyolojisi: Ailenin Toplumdaki Yeri. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1990.
• Silverstein, Louise B.- Auerbach, Carl F. “Deconstructing the Essential Father.” American Psychologist 54/6 (1999), 397–407.
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler. Trans. Ümit Tatlıcan- Gülhan Demiriz. Bursa: Sentez Yayınları, 2017.
• Tekin, Arif. İslamda Cinsellik. İstanbul: Berfin, 2014.
• Terzioğlu, Hülya. “Mahremiyetten Mahrumiyet Mi Mahremiyetle İstikamet Mi? Aile Nereye? –Kuran’dan Referanslarla Çözümlemeler.” Peygamberimiz ve Aile. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi. Trans. Hülya Tufan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3rd Ed., 2018.
• Turner, Bryan S. Klasik Sosyoloji. Trans. İdil Çetin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Turner, Bryan S. Max Weber ve İslam. Trans. Yasin Aktay. İstanbul: Vadi Yayınları, 1997.
• Voloşinov, Valentin Nikolayeviç. Freudculuk Eleştirel Bir Taslak. Trans. Cem Soydemir. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Weber, Max. Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Trans. Zeynep Gürata. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Yin, Robert K. Durum Çalışması Araştırması Uygulamaları. Trans. İlhan Günbayı. Ankara: Nobel Yayınevi, 3rd Ed., 2017.
• Yılmaz, Sinan. Türk Ailesinin Dönüşümü ve Din. Istanbul: Marmara University, Institute of Social Sciences, Doctoral Dissertation, 2008.
• Yaşar, Nurullah. “İslam’da Ön Sevişmesiz Cinsellik Yasaktır- Cinselliği Bir de Kadınlardan Dinleyin-İslam’da Evlilik.” Youtube. Accessed December 14, 2024. https://www.youtube.com/watch?v=Lqy61VhaW_0
• Yusuf al-Qaradawi. The Lawful and the Prohibited in Islam, Kuala Lumpur: Islamic Book Trust, 2009.