Öz
Bu
çalışmada, günümüze ulaşabilmiş örnekler ışığında, Abbâsîler Dönemine ait
sikkelerin tasarım, kompozisyon ve uygulama anlamında kronolojik olarak
sergiledikleri temel değişim/gelişim aşamalarının belirlenmesi ve sonuçta
ilgili dönemin sikke basımı seyrinin somut olarak algılanabilmesi
amaçlanmıştır. İlaveten, sikkelerin siyasi, içtimai olayların aynası olduğu
gerçeğinden hareketle, üzerlerindeki verilerle ulaşılabilinecek bilgilere
değinilip, kaynaklar vasıtasıyla desteklenmeye çalışılmıştır. İslam sikkelerinin
mebzulen bulunması nedeniyle bu konuda başvurulan başlıca kaynak Kahramanmaraş
Müzesi örnekleri olmakla birlikte, diğer yayın ve web sitelerinde verilen
koleksiyonlardaki örnekler de dikkate alınmıştır.
Emevîler döneminde Abdülmelik b.
Mervan’ın saltanatında 697 yılında yaşanan sikke reformu neticesinde basılan ve
üzerinde hiçbir figür bulunmayan, İslami ibare ve ayet içerikli yazı
kompozisyonlu sikke geleneği, Abbâsîler döneminde de devam etmiştir. Bununla
birlikte Abbâsî dönemine özgü belirgin farklar da göze çarpmaktadır. Abbâsî
döneminin başlangıç ve ilerleyen zamanlarındaki sikke uygulamaları değişiklik
gösterdiğinden, iki dönem halinde ele almak, süreci daha algılanabilir hale
getirecektir. Değişim/gelişim seyrini, başlangıcından Halife Me‘mûn’a kadar
olan dönem ve ilerleyen yıllarda kimi belirgin yenilikler nedeniyle Halife
Me‘mûn’dan itibaren olan dönem olarak incelemek, en azından takibin
anlaşılabilirliği bağlamında yanlış olmayacaktır. Ayrıca altın dinar ve gümüş
dirhemler üzerindeki yazı kompozisyonları da birbirinin aynı olmayıp bazı
değişiklikler göstermektedir.
Günümüze
ulaşabilmiş Abbâsî dönemi sikke örnekleri kronolojik olarak incelendiğinde,
değişim/gelişim seyri açıkça ortaya konabildiği gibi, sikkelerde rastlanılan
ipuçları sayesinde, tarihi bilgilerle de bağlantı kurulabilmektedir. Bu da
birer tarihi vesika niteliğindeki sikkelere olan ilgiyi artırmaktadır. Bu anlamda, bilgi
teyidinin ötesinde yeni bilgi ve açıklamalara da ulaşılabilmesi daima mümkün
olduğundan, konuyla ilgili yapılacak çalışmalar pek çok bakımdan oldukça önem
arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağırakça, Ahmet, Abbâsî Devri Türk Kumandanlarından Emîru’l-Umera Tüzün, TTK Basımevi, Ankara 1994.
- Ağırakça, Ahmet, Ebu Bekir Muhammed İbn Râik ve Emîru’l-Umeralığı, Edebiyat Fakültesi Basımevi, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi sayı: 35, 19844-94’den Ayrı Basım) İstanbul 1994.
- Ağırakça, Ahmet, “Emirul-Umera Ebu'l-Hüseyin Beckem Et-Türki”, MUFEF, Prof. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, Ankara 1995, ss.48-63
- Artuk, İbrahim, Abbâsîler Devrinde Sikke, Ayrıbasım (Belleten C. XXIV, S. 93, 1960’dan ayrıbasım), Ankara1960.
- Aydoğdu, Günnur, İslam Sikkeleri, Türkiye Alim Yayınları, Saarbrücken 2015.
- Bacharach, Jere L., “Mısır ve Suriye İslami Sikkelerini Okumak”, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı-Kredi Para Koleksiyonu Altın Sikke Sergisi, İstanbul 2005, s. 69-77. Bozkurt, Nahide, Abbâsîler, İsâm Yayınları, İstanbul 2013.
- Can, Mesut, Fazl Bin Sehl’in Hayatı Ve Şahsiyeti, Yayımlanmamış Yüksek Lİsâns Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2010.
- Clot, Andre, Harun Reşid ve Abbâsîler Dönemi, Çev. Nedim Demirtaş, İstanbul 2007.
- Damalı, Atom, 150 Devlet 1500 Sultan İslam Sikkeleri, Nilüfer Damalı Eğitim Kültür ve Çevre vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
- Heideman, Stefan, “Numismatics”, The New Cambrıdge History Of Islam (Volume 1 The Formation Of The Islamic World, Sixth To Eleventh Centuries) (Edited By Chase Robinson), Cambrıdge University Press, 2010, s. 648-663.
- Hatîb el-Bağdâdî (Ebu Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit), Târîhu Medîneti’s-Selâm ve Ahbâru Muhaddisihâ ve Zikru Kuttâniha el-Ulemâi min Gayri Ehlihâ ve Vâridihâ, (Thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf), C. 14, Beyrut 2001(1422).
- İbn Kesîr, El Bidâye ve’n-Nihaye Büyük İslam Tarihi, C. 10, (Çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
- İbnü’l-Esîr, İslam tarihi El Kamil Fi’t-Tarih Tercümesi, C. 5, 6, (Çev. M. Beşir Eryarsoy), Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
- Makrizî, Takiyuddin Ahmed b. Abdülkadir, Kitâbu’n-Nukûdi’l-Kadîmeti ve’l-İslâmiyye, Konstantiniyye 1298 (188/81). Erişim Tarihi: 11.06.2018 (Erişim: https://ar.wikisource.org/w/index.php?title=ملف:النقود_القديمة_والإسلامية.pdf&page=9
- Yıldız, Hakkı Dursun, “Bermekîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul 1992, s.517-520.
- Yıldız, Hakkı Dursun, “Fazl b. Sehl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, İstanbul 1995, s. 275-276.
- Coin Archives : Erişim: https://www.coinarchives.com/ 1-10.06.2018
Öz
In
this study, it was aimed to determine the basic stages of chronological
development of the coins belonging to the Abbasid period in terms of their
design, composition and practice and consequently to be able to perceive the
coin printing process of the relevant period concretely. In addition,
considering the fact that the coins reflect political, and social events , the
information that can be reached due to the data on the coins is mentioned and
tried to be supported by sources. Due to
the abundance of Islamic coinage, the main sources being referred to in this
regard are the examples from Kahramanmaras Museum, as well as the examples in
the collections provided in other publications and web sites.
The
tradition of the coinage, which was published in the reign of Abdulmelik b.
Mervan in 697 during the Umayyad Period as a result of the coinage reform, and
which contained Islamic inscription and verse with no figures on them,
continued in the Abbasids period as well. Moreover, distinct differences
peculiar to the Abbasid period are also striking. Since the coinage practices
in the early and late period of Abbasids vary, handling this process in two
stages will make it more perceptible. Due to some distinct differences in the
following years, examining the process of change / development, in two stages
as the period from the beginning to the Caliph Me'mûn, and the period beginning
from the Caliph Me'mûn will be more accurate in terms of clarity. In addition,
conserning some changes, the compositions of the inscriptions on the golden
dinar and silver dirhems are not exactly the same.
When
the coinage samples of the Abbasid period which reached to the day are analyzed
chronologically, the change / development process can be clearly revealed, and the clues
found in the coins can be linked to historical information. This in turn
increases the interest in the coins which are historical documents. In this context, since it is always possible
to reach new information and explanations, studies to be carried out on this
topic is very important in many respects.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağırakça, Ahmet, Abbâsî Devri Türk Kumandanlarından Emîru’l-Umera Tüzün, TTK Basımevi, Ankara 1994.
- Ağırakça, Ahmet, Ebu Bekir Muhammed İbn Râik ve Emîru’l-Umeralığı, Edebiyat Fakültesi Basımevi, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi sayı: 35, 19844-94’den Ayrı Basım) İstanbul 1994.
- Ağırakça, Ahmet, “Emirul-Umera Ebu'l-Hüseyin Beckem Et-Türki”, MUFEF, Prof. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, Ankara 1995, ss.48-63
- Artuk, İbrahim, Abbâsîler Devrinde Sikke, Ayrıbasım (Belleten C. XXIV, S. 93, 1960’dan ayrıbasım), Ankara1960.
- Aydoğdu, Günnur, İslam Sikkeleri, Türkiye Alim Yayınları, Saarbrücken 2015.
- Bacharach, Jere L., “Mısır ve Suriye İslami Sikkelerini Okumak”, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı-Kredi Para Koleksiyonu Altın Sikke Sergisi, İstanbul 2005, s. 69-77. Bozkurt, Nahide, Abbâsîler, İsâm Yayınları, İstanbul 2013.
- Can, Mesut, Fazl Bin Sehl’in Hayatı Ve Şahsiyeti, Yayımlanmamış Yüksek Lİsâns Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2010.
- Clot, Andre, Harun Reşid ve Abbâsîler Dönemi, Çev. Nedim Demirtaş, İstanbul 2007.
- Damalı, Atom, 150 Devlet 1500 Sultan İslam Sikkeleri, Nilüfer Damalı Eğitim Kültür ve Çevre vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
- Heideman, Stefan, “Numismatics”, The New Cambrıdge History Of Islam (Volume 1 The Formation Of The Islamic World, Sixth To Eleventh Centuries) (Edited By Chase Robinson), Cambrıdge University Press, 2010, s. 648-663.
- Hatîb el-Bağdâdî (Ebu Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit), Târîhu Medîneti’s-Selâm ve Ahbâru Muhaddisihâ ve Zikru Kuttâniha el-Ulemâi min Gayri Ehlihâ ve Vâridihâ, (Thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf), C. 14, Beyrut 2001(1422).
- İbn Kesîr, El Bidâye ve’n-Nihaye Büyük İslam Tarihi, C. 10, (Çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
- İbnü’l-Esîr, İslam tarihi El Kamil Fi’t-Tarih Tercümesi, C. 5, 6, (Çev. M. Beşir Eryarsoy), Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
- Makrizî, Takiyuddin Ahmed b. Abdülkadir, Kitâbu’n-Nukûdi’l-Kadîmeti ve’l-İslâmiyye, Konstantiniyye 1298 (188/81). Erişim Tarihi: 11.06.2018 (Erişim: https://ar.wikisource.org/w/index.php?title=ملف:النقود_القديمة_والإسلامية.pdf&page=9
- Yıldız, Hakkı Dursun, “Bermekîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul 1992, s.517-520.
- Yıldız, Hakkı Dursun, “Fazl b. Sehl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, İstanbul 1995, s. 275-276.
- Coin Archives : Erişim: https://www.coinarchives.com/ 1-10.06.2018
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | SANAT TARİHİ |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 6 Ağustos 2018 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Temmuz 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 |