CUMHURİYETİN İLANININ AKBABA GAZETESİNE YANSIMALARI

Year 2023, Volume: 7 Issue: Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılı Özel Sayısı, 1 - 23, 29.10.2023

Uğur Üçüncü

https://doi.org/10.30692/sisad.1317587

Abstract

Akbaba, Türk Milli Mücadelesi yıllarından 1977’lere kadar dönemine ayna tutmayı başarabilmiş bir mizah gazetesidir. Gazetenin uzun yıllar varlığını sürdürebilmesinin en önemli sırrı yetenekli ve tecrübeli yayın kadrosu ile sahibi Yusuf Ziya Bey’in farklı dönemlerde siyasal erklerle iyi ilişkiler kurabilmesi ve onlardan destek bulmayı başarabilmesidir.
Akbaba, Türkiye’de cumhuriyetin ilanı sürecini yakından takip etmiştir. Başyazılar, köşe yazıları, kurgu diyalogları, mülakatlar ve şiirler ile mizahi perspektiften cumhuriyetin ilanı sürecini kamuoyuna taşımıştır. Akbaba, cumhuriyetin ilanını desteklemiştir ve cumhuriyetin o an için uygulanacak en iyi rejim olduğunu ve içselleştirilmesi gerektiği fikrini savunmuştur. Cumhuriyetin ilan usulüne karşı çıkanları başlangıçta önemsememişse de bir süre sonra eleştirmiştir. Cumhuriyeti hararetle destekleyen İttihatçıları ise samimi bulmamış, onları kendi çıkarları için cumhuriyeti kullanmaya çalışmakla suçlamıştır. Meşrutiyet denemesinin İttihatçıların keyfi uygulamalarıyla başarısız olduğunu sıklıkla vurgulayarak aynı hataların tekrar edilmemesi gerektiğine dikkat çekmiştir. Cumhuriyet’in en güçlü dayanağının Mustafa Kemal Paşa önderliğinde, vatan ve millet olduğu ve yeni rejimin güçlendirilerek, yaşatılarak geleceğe taşınması halinde Türkiye Cumhuriyeti’nin istikbalinden herkesin emin olabileceği düşüncesini savunmuştur.
Bu çalışmada öncelikle Akbaba gazetesinin kuruluşundan kapanışına kadarki gelişim evresi ortaya konmuştur. Ardından cumhuriyetin ilanının Akbaba’daki yansımaları dönemin genel ruhu etrafında incelenmiştir.

Keywords

Akbaba, Cumhuriyet, Yusuf Ziya Ortaç, İsmet İnönü, Adnan Menderes.

REFLECTIONS OF THE REPUBLIC'S PROCLAMATION ON AKBABA MAGAZİNE

Abstract

Akbaba was a humor magazine that managed to mirror its period from the years of the Turkish National Struggle to 1977. The most important secret of the magazine’s existence for many years is that Yusuf Ziya, the owner of the newspaper, with his talented and experienced editorial staff, was able to maintain good relations with the political powers and to find support from them.
Akbaba closely followed the proclamation of the republic in Turkey. The magazine brought the proclamation process of the republic to the public from a humorous perspective with editorials, columns, fictional dialogues, interviews and poems. Akbaba supported the proclamation of the republic and defended the idea that the republic was the best regime to be implemented for the moment and should be internalized. Although the magazine initially ignored those who opposed the proclamation procedure of the Republic, it criticized them after a while. On the other hand, it did not find the Unionists, who enthusiastically supported the Republic, sincere and accused them of trying to use the republic for their own interests. Akbaba emphasized that the constitutional test failed with the arbitrary practices of the Unionists, and drew attention to the fact that the same mistakes should not be repeated. The magazine defended the idea that the strongest support of the republic was the homeland and nation under the leadership of Mustafa Kemal Pasha and that everyone can be sure of the future of the Republic of Turkey, if the Republic is strengthened, kept alive and carried to the future.
In this study, first of all, the development phase of Akbaba magazine from its foundation to its closure was revealed. Then, the reflections of the proclamation of the republic on Akbaba were examined.

Keywords

Akbaba, Republic, Yusuf Ziya Ortaç, İsmet İnönü, Adnan Menderes.

References

• Akbaba (1922, 11 Aralık). s.1.
• Akbaba (1923, 1 Kasım). s.1,4.
• Akbaba (1923, 5 Kasım). s.1.
• Akbaba (1924, 25 Ağustos). s.4.
• Akbaba (1924, 24 Temmuz). İlanat Şirketinde, s.1.
• Akbaba (1924, 24 Temmuz). Tanin İdarehanesinde , s.1.
• Akbaba, (1935, 23 Kasım). s.1.
• Akbaba, (1936, 30 Mayıs). s.1.
• Akbaba (1956, 16 Ağustos). s.1.
• ALKAN. M.Ö. (1994). En Doğru Bildiğimizden Kuşkulanmak-8: Cumhur’dan Habersiz Cumhuriyetin İlânı ve İlk Reis-i Cumhur Seçimi. Toplumsal Tarih, S.248, s.48-58.
• ATATÜRK, M.K. (1997). Nutuk (1919-1927). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1997). C.I, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• DABCA, Fon: 10.0.0.0, Kutu: 176, Gömlek: 532, Sıra: 1, lef. 12-13, 58-79, 87-92.
• DABCA, Fon: 30.1.0.0, Kutu: 131, Gömlek: 851, Sıra: 5, lef. 2-3.
• DABCA, Fon: 30.1.0.0, Kutu: 19, Gömlek: 108, Sıra: 31, lef. 1-7.
• DABCA, Fon: 30.10.0.0, Kutu: 83, Gömlek: 550, Sıra: 10, lef. 2-6.
• DABCA, Fon: 30.18.1.1, Kutu: 10, Gömlek: 32, Sıra: 3, lef. 1-2.
• DABCA, Fon: 30.18.1.1, Kutu: 14, Gömlek: 34, Sıra: 4, lef. 1-2.
• DABCA, Fon: 30.18.1.1, Kutu: 16, Gömlek: 70, Sıra: 16, lef. 2-3.
• DABCA, Fon: 30.18.1.1, Kutu: 8, Gömlek: 45, Sıra: 18, lef. 1-2.
• DABCA, Fon: 30.18.1.2, Kutu: 151, Gömlek: 75, Sıra: 5, lef. 13.
• DABCA, Fon: 30.18.1.2, Kutu: 57, Gömlek: 69, Sıra: 19, lef. 1.
• DABCA, Fon: 30.18.1.2, Kutu: 58, Gömlek: 72, Sıra: 15, lef. 1.
• DABCA, Fon: 30.18.1.2, Kutu: 60, Gömlek: 92, Sıra: 12, lef. 1.
• DABCA, Fon: 30.18.1.2, Kutu: 65, Gömlek: 46, Sıra: 14, lef. 1.
• DABCA, Fon: 30-10-0-0/Kutu: 3, Gömlek: 14, Sıra: 5, lef.2-3.
• DABCA, Fon: 490.1.0.0, Kutu: 12, Gömlek: 65, Sıra: 11, lef. 1.
• DABCA, Fon: 490.1.0.0, Kutu: 1325, Gömlek: 401, Sıra: 1, lef. 1-207.
• DABCA, Fon: 490.1.0.0, Kutu: 16, Gömlek: 83, Sıra: 4, lef. 1-97.
• DABCA , Fon: 490.1.0.0, Kutu: 1325, Gömlek: 401, Sıra: 1, lef. 153, 156, 162.
• DABCA, Fon: 10.0.0.0, Kutu: 176, Gömlek: 532, Sıra: 1, lef. 37.
• DEMİRCİ, C. (2005). Mizah Dergimizdeki Yazının Serüveni. İmge Öyküler, S.5, s.76-81.
• Hüseyin Dâniş maddesi. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/huseyin-danis, e.t.13.06.2023.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 10.0.0.0, Kutu: 176, Gömlek: 532, Sıra: 1, lef. 83.
• KANBER. (1923, 15 Kasım). Cumhuriyet Hakkında Hüseyin Daniş Bey’in Fikri. Akbaba, s. 98, s.2.
• KARABEKİR, K. (1993). Paşaların Kavgası. İstanbul: Emre Yayınları.
• KILIÇER, G. S. (2012). Türkiye’de Modernleşme ve Gündelik Yaşam: Akbaba Üzerine Bir İnceleme (1929-1938) (Basılmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• NESİN, A. (1973). Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı. İstanbul: Akbaba Yayınları.
• ORBAY, R. (1993). Cehennem Değirmeni, Siyasî Hatıralarım, C.2. İstanbul: Emre Yayınları.
• ORHON, O. S./Fiske. (1923, 1 Kasım). Yaşasın Cumhuriyet. Akbaba, S.95, s.1.
• ORTAÇ Y. Z./Akbaba. (1923, 24 Temmuz). Ankara’ya Mektup. Akbaba, S.103, s.1.
• ORTAÇ Y. Z./Akbaba. (1923, 27 Eylül). Cumhuriyet. Akbaba, S.85, s.1.
• ORTAÇ Y. Z./Akbaba. (1923, 8 Kasım). Memleketimizin İsmi. Akbaba, S.97, s.1.
• ORTAÇ Y. Z./Akbaba. (1923, 15 Kasım). Sayesiz Olsun. Akbaba, S.98, s.1.
• ORTAÇ Y. Z./Akbaba. (1923, 3 Aralık). Hükümeti Tenkit. Akbaba, S.104, s.1.
• ORTAÇ. Y.Z. (1996). Bizim Yokuş. İstanbul: Akbaba Yayınları.
• ÖNAL, M. (1986). Yusuf Ziya Ortaç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• SAYGILI, H.-KONAR E. (2021) Türkiye’nin 1950’li Yıllarına Mizah Gözüyle Bakmak: Akbaba Dergisi(1952-1960). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.8, S.2, s.589-626.
• SİPAHİOĞLU, A. (1999). Türk Grafik Mizahı. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1968). Devre: 2, C.7, Ankara: TBMM Matbaası.
• TONGA. N. (2008). Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922-1977). Turkish Studies, C.3, S.2, s. 665-679.
• TONGA. N. (2012). İki Bacanağın İki Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı. Değirmen Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı, S.29-30-31, s. 62-75.
• ÜÇÜNCÜ. U. (2011). İkinci Dönem TBMM’de Bir Muhalifin Portresi Kadirbeyzade Zeki Bey. Konya: Çizgi Kitapevi.
• Vatan (1923, 5 Kasım). Meclis’teki Yegâne Müstakil Me’bus, s.4.