ملامح الجودة في رواية الصحابةِ للحديث النبوي

Year 2023, Issue: 15, 35 - 58, 01.07.2023

Musab Hamod

https://doi.org/10.56288/siyer.1176562

Abstract

لا تخفى أهمية الجودة في المجال التعليمي والتربوي، وهذا البحث يوجه منظار الجودة الشاملة إلى رواية الصحابةِ للحديث النبوي الشريف، فهو نافذة معاصرة نطل من خلالها على عمل تاريخي أصيلٍ دائم الاتصال بحياتنا. ومشكلة البحث أن النظر في رواية الصحابة من خلال فلسفة الجودة الشاملة ومعاييرها يتيح الفرصةَ لفهمٍ أشمل لمنهجهم في الرواية وإدراكِ مقاصدهم فيها، حيث كان للصحابة أهداف دعوية من روايتهم وأحوال، وتفاعل مع المتلقين من جيل التابعين، فالنظر إلى روايتهم باعتبارها مُنتَجاً قابلاً لمعايير الجودة الشاملة يلقي الضوء على أبعاد اجتماعية أوسع من بُعدي العدالة والضبط. ويهدف البحث إلى تلمُّس أصول الجودة الشاملة المعاصرة وتتبع ملامحها في رواية الصحابة للحديث، وتجديد النظر في جهودهم، واتخذ البحث منهجاً وصفيّاً تطبيقياً، وانتهى إلى نتائج من أهمها أن ملامح نظام الجوده الشامله والذي تسعى اليه حاليا كل المجالات ويصلح للتطبيق فيها كان موجودًا عند الصحابه في نظام روايتهم للحديث النبوي من جهة الضبط والاتقان والسعي إلى صفرية الخطأ والمذاكرة والرقابة والاقتصاد ومنع الهدر، وكذلك مراعاه حال المتلقين ورضى المستفيدين، والانفتاح على العصر، والتفكير التأملي الناقد، واستشراف المستقبل.

Keywords

الحديث, الرواية, الصحابة, الجودة, الشاملة

Quality Attributes Of The Companions İn The Hadith Narration

Abstract

The importance of quality in the educational field is not hidden. This research looks at the Companions’ narration of the Prophetic hadith through the total quality approach. It is a present-day approach through which we view an ageless historical work that is constantly connected to our lives. The problem of the research is to study the Companions’ narration of the Hadith through the philosophy of total quality. Its criteria provide an opportunity for a more comprehensive understanding of their approach to the narration and to realize their intentions in it. So, in the narrations, they had goals such as calling (to Islam) and interacting with the successors. Looking at their narrative as a product capable of total quality standards sheds light on broader social dimensions of justice and control. The research aims at touching on the origins of present-day total quality and trace its features in the companions’ narration of hadith, and to review their efforts. The research takes a descriptive and applied approach. This study concludes that the characteristics of the total quality system, which is currently sought in every field and suitable for practice, are available to the Companions who narrated the hadith: Record, control, excellence, striving for zero mistakes; work, competition, economy and waste prevention; also considering the situation of the recipients and the satisfaction of the beneficiaries; openness to the time in it; critical thinking and predicting the future…

Keywords

Hadith, Narration, Companions, Quality, Total

Sahabenin Hadis Rivayetinde Kalite Nitelikleri

Abstract

Eğitim alanında kalitenin önemi gizli değildir. Bu araştırma, sahabilerin hadis rivayetine toplam kalite bakış açısı ile bakmaktadır. Bu bakış açısı, hayatımızla sürekli bağlantılı olan kadim bir esere baktığımız çağdaş bir penceredir. Araştırmanın problemi, sahabe anlatımına toplam kalite felsefesi üzerinden bakmaktır. Ölçütleri, rivayetteki yaklaşımlarını daha kapsamlı bir şekilde anlamaları ve rivayetteki niyetlerini gerçekleştirmeleri için bir fırsat sağlar. Zira sahabilerin rivâyetlerinde İslâm’a davet etme ve tâbiîn kuşağıyla etkileşime girme hedefleri vardı. Rivâyetlerine toplam kalite standartlarına sahip bir ürün olarak bakmak, adalet ve zabt boyutlarından daha geniş sosyal boyutlarına ışık tutar. Araştırma, çağdaş toplam kalitenin kökenlerine değinmeyi ve sahabenin hadis rivayetlerindeki özelliklerinin izini sürmeyi ve çabalarını yeniden gözden geçirmeyi amaçlamaktadır. Araştırma betimsel ve uygulamalı bir yaklaşım benimsemiştir. Şu anda her alanda aranan ve uygulama için uygun olan toplam kalite sisteminin özellikleri, Hz. Peygamber'in hadislerini rivayet etme sisteminde bütün bu vasıflar çerçevesinde sahabeler arasında mevcuttur: Zabt, kontrol, mükemmellik, sıfır hata için çaba sarf etme; çalışma, rekabet, ekonomi ve atık önleme; aynı şekilde alıcıların durumu ve yararlanıcıların memnuniyetini dikkate alma, içerisinde bulunan zamana açıklık, eleştirel düşünme ve geleceği öngörme…

Keywords

Hadis, Rivâyet, Sahabe, Kalite, Kapsamlılık

References

• ‘Atiyyah, Muhsin. el-Cevdetu’ş-şâmile ve’l-menhec. Amman: Dâru’l-Menâhic, 2007.
• ‘Uleymât, Ṣâliḥ. İdâretu’l-cevdeti’ş-şâmile fî müessesât et-terbeviyyeti. Amman: Daru’ş-Şurûk, 2004.
• Aşık, Nevzat. Sahabe ve Hadis Rivayeti. İzmir: İlahiyat Vakfı Yayınları, 3.Basım, 2010.
• Bâdî, Nevvâf. el-Cevdetu’ş-şâmiletu fî’t-ta‘lîm ve’taṭbîḳ el-eyzû. Amman: Daru’l-Yâzûrî’l-‘ilmî li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2010.
• Beyhaḳî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn. el-Medḫal ilâ Kitâbi’s-Süneni’l-Kübrâ. thk. Muhammed Ziyâüddin el-A’ẕamî. Kuveyt: Dâru’l-Hulefâ li’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. Beyrut: Dâru Tavḳ’'n-Necât, 1422/2001.
• Bûṣîrî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. Miṣbâhu’z-zücâce fî zevâʾidi İbn Mâce. thk. Muhammed el-Müntakâ el-Keşnâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 2. Baskı, 1403/1982.
• Câhıẕ, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Resâilu’l-Câhıẕ. thk. Abdusselam Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1384/1964.
• Da‘mıs, Mustafa Nemr. İdâratu’l-cevdeti’ş-şâmileti fî’t-terbiyye ve’t-ta‘lîm. Ürdün: Dâru Ġayda li’n-Neşrve’t-Tevzî‘, 2014.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl ed-Dârimî. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Arabistan: Dâru'l-Muġnî, 1412/2000.
• Dâvud, Muhammed. İdaretu’l-temyiz ve’l-ibdâ‘ el-idârî. Amman: Dâru İbni’n-Nefîs, 2020.
• Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Ebu Nasr, Mithat. İdaretu’l-Cevdeti’ş-şâmile fî mecâli’l-ḫademâti’l-ictimâ‘iyye ve’t-ta‘lîmiyye ve’s-sıhhıyye. Kahire: Mecmuatu’n-Nîl el-Arabiyye, 2008.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Ḥadis̱ ve'l-muḥaddis̱un. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1378/1958.
• Erol, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 1999.
• Evvad, İbrahim. “Esbabu istidrâk eṣ-ṣahâbe ‘alâ ba‘ḍihim fî rivâyeti metni’l-hadîs̱ en-nebevî.” Mecelletu Dirâsâti ‘Ulûmi’ş-Şerî‘âti ve’l-Ḳânûn fi’l-Câmi‘ati’l-Ürdüniyye. 41/2 (2014), 1229-1253. http://eservices.ju.edu.jo/SLS/Article/FullText/5241?volume=41&issue=3
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’s-Saḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Maʿrifetü ʿulûmi’l-hadîs̱. thk. es-Seyyid Mu’ẕam Hüseyn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1397/1977.
• Hamdan, Halid ez-Zebûn, ‘Atallah. İdaretu’l-cevdeti’ş-şâmile: mefâhîm vetaṭbîkât. Amman: Daru’l-Yâzûrî’l-‘ilmî li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2015.
• Hatîb el-Baġdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Câmi‘ li aḫlâḳi’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. thk. Mahmûd Taḥḥân. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1403/1989.
• Hatîb el-Baġdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî ‘ilmi’r-rivâye. thk. Ebu Abdurrahman es-Surki- İbrâhim Ḥamedî, Medine: el-Mektebe’ül-‘İlmiye, ts.
• Hatîb el-Baġdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. er-Rıhle fî ṭalebi’l-ḥadîs. thk. Nureddîn ‘İtr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1395/1975.
• Hatîb el-Baġdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. İḳtiẕâʾu’l-ʿilmi’l-ʿamel. Nâsırüddin el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslami, 4. Baskı, 1397/1977.
• Huş, Ebu Bekir Mahmud. İdaretul-cevdeti’ş-şâmileti fi’l-mecâleyni’t-ta‘îmî ve’l-ḫademî. Mısır: Dâru Humeys̱era li’n-Neşri ve’t-Terceme, 2018.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillâh en-Nemerî. Câmiʿu beyâni'l-ʿilm ve fazlihî. thk. Ebu'l-Aşbâl ez-Züheyrî, Arabistan: Dâru İbnu'l-Cevzî, 1414/1994.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İst‘îâb fî ma‘rifeti’l-aṣhâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn el-Mübârek, Ebû Abdirrahmân Abdullāh b. el-Mübârek b. Vâzıh el-Hanẓalî el-Mervezî. Kitâbü’z-zühd ve’r-reḳâiḳ. thk. Habiburrahman el-A’zamî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemu Mekāyîsi’l-Luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, 1979.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Taḳrîbu’t-tehẕîb. thk. Muhammed Avvâme. Halep: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethul-bâri şerhu Ṣahîhî’l-Buḫârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379/1959.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaûṭ ve diğerleri. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-İḥkâm fi usuli’l-aḥkâm. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Daru’l-Afaki’l-Cedide, 2. Baskı, 1403/1983.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. Saḥîḥu ibn Hibbân bi tertîbî İbn Belban. thk. Şuayb el-Arnaud. 18 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 1408/1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Faḍl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-Arab. 6 Cilt. Beyrut: Daru Sâdr, 1414/1993.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed. Şerhu ʿileli’t-Tirmizî. thk. Hemmam Abdurrahim Said. 2 Cilt. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1407/1987.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta', thk: Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-‘Arabiyye, 1406/1985.
• Medînî, Ebû Mûsâ Muhammed b. Ömer b. Ahmed. el-Leṭâʾif min dekāʾikı’l-maʿârif fî ʿulûmi’l-ḥuffâẕi’l-eʿârif . thk. Muhammed Ali Semek. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye. 1420/1999.
• Mu‘allimî, Abdurrahman b. Yahya b. Ali el-Yemânî. el-Envâru’l-kâşife limâ fi kitâbi eḍvâi ‘ale’s-sünne mine’z-zülel ve’t-taḍlîl ve’l-mücâzefe. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1406/1986.
• Muhammed, Hâni Muhammed. İdâretü’l-mevâridi’l-beşeriyye. Amman: Dâru’l-Mu‘tâz li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2014.
• Muhammed, Muhammed Zuheyr. “Hadis okulları: Anlam ve içerik”. Şam Üniversitesi İktisadi ve Hukuki Bilimler Dergisi. 24/2 (2008) 639-666.
• http://www.damascusuniversity.edu.sy/mag/law/images/stories/2-2008/a/639-666.pdf
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. Haccac. Ṣaḥiḥu Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâs̱i’l-Arabî, ts.
• Müslim, İbdullah Hasan. İdaretu’l-cevdeti’ş-şâmile. Amman: Dâru’l-Mu‘tâz li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2015.
• Nebevî, Emin. el-İ‘timâd el-akâdimî ve idâretu’l-cevde eş-şâmile fi’t-tâ‘lîm el-câmi‘î. Kahire: Dâru’l- Mısriyye el-Lübnaniyye. 2007.
• Râmehürmüzî, Hasan b. Abdurrahman. el-Muhaddis̱u’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 3. Baskı, 1404/1983.
• Rıdvan, Mahmud. İdâratu’l-cevdeti’ş-şâmileti fî’t-tedrîb mine’l-bidâye ile’n-nihâye. Mısır: Merkezu’l-Ḫibrât e-l-Meheniyye Li’l-İdâra. 2014.
• Seḫâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed, Fethu’l-muġīs bi-şerhi elfiyyeti’l-hadîs. thk. Ali Hüseyn Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2. Baskı, 1424/2003.
• Sibâ‘î, Mustafa. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebetu'l-İslâmî. 3. Baskı, 1982.
• Ṭâhir, Mehdî. Nizâmu damani’l-cevdeti’t-tâ‘lîmiyyeti vetenmiyyeti kaderâtü’t-tefkîr el-ibtikârî. Amman: Dîbunu li’ṭ-Ṭibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzi‘ ,2011.