Reflections on the Animistic Thought Among Turks: The Scapulimancy and The Astragalus (Knuckle-bone) Fortunes

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 1 - 25, 29.04.2016

Recep Yaşa

Öz

Fortune-telling is one of the main elements of Shamanism. It is a technique used to facilitate similar themes addressing the scapulimancy and the astragalus (knuckle-bone) fortunes in order to find out the spiritual truths or in contact with them. Turks, who try to predict the future events by using these two techniques. They have always kept the scapulimancy and the astragalus (knuckle-bone) in a small bag for the learning future events. These two technical tracks have been found on the homeland of the Turkish society’s different eras in various regions. This phenomenon has been evaluated in the light of data obtained from historical sources.

Anahtar Kelimeler

Fortune, The Scapulimancy, The Astragalus, Shamanism, Turks, Drum

Türklerde Animist Düşüncenin Yansımaları: Kürek Kemiği ve Aşık Kemiği Falı

Öz

Falcılık Şamanizm’in başlıca unsurlarından biridir. Benzer temaları ele alan kürek kemiği ve aşık kemiği falı ise manevi gerçekleri dışa vurma ya da onlarla teması kolaylaştırmaya yarayan bir tekniktir. Türkler, bu iki tekniğe bakarak gelecekle ilgili hadiseleri öngörmeye çalışırlardı. Hatta gelecek olaylardan yoksun kalmamak için küçük bir çanta içerisinde kürek kemiği ve aşık kemiğini daima yanlarında bulundururlardı. Bu iki tekniğin izlerine Türk toplumunun yurt edindiği çeşitli coğrafyalarda her devirde rastlanmıştır. Bu olgu da tarihi kaynaklardan elde edilen veriler ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fal, Kürek Kemiği, Aşık Kemiği, Şamanizm, Türkler, Davul

Kaynakça

• Abu Bakr-i Tihrani (1993), Kitab-i Diyarbakriyya- Ak-Koyunlular Tarihi, Yayınlayanlar, Necati Lugal- Faruk Sümer, Giriş ve Notlar Faruk Sümer, I. Cüz, TTK, Ankara.
• Abu Bakr-i Tihrani (2001), Kitab-i Diyarbakriyya, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara.
• Altay, Halife (1984), “Kazak Türklerinde Aşık kemiği ve Aşık Oyunları”, TDA, Sayı 28, İstanbul.
• And, Metin (1974), Oyun ve Bügü, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Baştav, Şerif (2002), “Avrupa Hunları” Türkler, I, Yeni Türkiye Yayınları,
• Boratav, Pertev Naili (2012), Türk Mitolojisi- Oğuzların- Anadolu, Azerbay- can ve Türkmenistan Mitolojisi, Çev. Recep Özbay, İstanbul.
• Campbell, Joseph (1995), İlkel Mitoloji, Çev. Kudret Emiroğlu, İmge Ki- tabevi, İstanbul.
• Çay, Abdulhaluk M (1990), Türk milli Kültüründe Hayvan Motifleri - I- ( Koyun ve Keçi Etrafında Oluşan Gelenekler ), TKA Yayınları Ankara.
• Deguignes, Joseph (1923), Tarih-i Umumi, Çev. Hüseyin Cahit, C. II, Ta- nin Matbaası, İstanbul.
• Drury, Nevill (1996), Şamanizm, Çev. Erkan Şimşek, Okyanus Yayınları, İstanbul.
• Duvarcı, Ayşe (1993), Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser: “ Risâle-i Falnâme lî Ca’fer-i Sâdık ” ve “ Tefe’ülnâme ”, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
• Eberhard, Wolfram (1942), “Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbi Asya Hunlarının Medeniyeti”, İ. Ü. Türkiyat Mecmuası, C. VII- VIII, Cüz. I, İstanbul, s. 125-186.
• Eberhard, Wolfram (1986), Çin’in Şimal Komşuları, TTK, Ankara.
• Eliade, Mircea (1974), Ebedi Dönüş Mitosu, Çev. Ümit Altuğ, İmge, İstan- bul.
• Eliade, Mircea, Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İmge Yayınları, İstanbul 1999.
• Eliade, Mircea, (2003), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, C. III, Çev. Ali Berktay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Emiroğlu, Kudret- Aydın, Suavi (2009), Antropoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat, Ankara.
• Ergin, Muharrem (1964), Dede Korkut Kitabı, Metin – Sözlük, Ankara Üni- versitesi Basımevi, Ankara.
• Eröz, Mehmet (1990), Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Esin, Emel (1978), İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, Edebiyet Fakültesi Matbaası, İstanbul.
• Esin, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı, İstanbul.
• Gerçel, Alim (2003), “Develi Çocuk Oyunları ve Tekerlemeleri”, Bütün Yönleriyle Develi I. Bilgi Şöleni, 26 – 28 Ekim 2002, Develi.
• Göde, Kemal (1990), Sultan Alaeddin Eratna, Kültür Bakanlığı Yayınları,
• Gökalp, Ziya (1976), Türk Medeniyeti Tarihi, Haz. İsmail Aka- K. Y. Kop- raman, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Gökyay, Orhan Şaik (1973), Dedem Korkut’un Kitabı, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Ankara.
• Gülensoy, Tuncer (2002), Manas Destanı ( Türkiye Türkçesi ), Akçağ Yayın- ları, Ankara.
• Günaltay, M. Şemseddin (2006), Dinler Tarihi, Sadeleştiren. Sevdiye Yıl- dız, Kesit Yayıncılık, İstanbul.
• Günay, Ünver (2012), Din Sosyolojisi, İnsan Yayınlar, İstanbul.
• Hasan_ı Rumlu (2006), Ahsenü’t _ Tevârîh, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, An- kara.
• Herodotos (1973), Herodot Tarihi, Çev. Perihan Kuturman, Hürriyet Ya- yınları, İstanbul.
• Hoppal, Mihaly (2010), Asya’da Şamanlar, Çev. Bülent Bayram- H. Şevket Çağatay, Yapı Kiredi Yayınları, İstanbul.
• İbni Arabşah (2012), Acaibu’l Makdur (Bozkırdan Gelen Bela), Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• İbn Battûta Tancî (2014), İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kıredi Yayınları, İstanbul.
• İnan, Abdulkadir (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK, Ankara.
• İnan, Abdulkadir (1987), Makaleler ve İncelemeler, TTK, Ankara.
• İnan, Abdulkadir (1985), Manas Destanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Ya- yınları, Ankara.
• İnan, Abdulkadir (1976), Eski Türk Dini Tarihi, Kültür Bakanlığı, İstanbul.
• James, Wendy, Törensel Hayvan, Çev. Sevda Çalışkan, Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kafesoğlu, İbrahim (1997), Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Kaşgarlı Mahmud (1986), Divanü Lugat – İt – Türk Tercümesi, Çev. Besim Atalay, C. I – III, TDK, Ankara.
• Kelly, Christopher (2011), Attila Hunlar ve Roma İmparatorluğunun Çökü- şü, Çev. Turhan Kaçar, Turkuvas Yayınları, İstanbul.
• Koca, Salim (2010), Türk Kültürünün Temelleri 2, Pelin Ofset Tipo Matba- acılık, Ankara.
• Korkmaz, Esat (2003), Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimler Sözlüğü, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• Kottak, Conrad Phıllıp (2002), Antropoloji, Çev. Serpil N. Altuntek- Aydın Şafak ve diğerleri, Ütopya yayınları, Ankara.
• Kültüral, Zuhal – Koç, Aylin (2011), “Bir Kürek Kemiği Falı Metni: Risale – i İlm – i Keft”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 06, İstanbul.
• Lewis, Bernard (1958), “İslam Devlet Müessese ve Telakkileri Üzerine Bozkır Ahalisinin Tesiri”, Çev. Salih Tuğ, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Cilt. II, Cüz: 2 – 4, İstanbul, s. 209-230.
• Man, John (2004), Cengiz Han, Çev. İsmail Tulçalı, Nokta Kitap, İstanbul.
• Moğolların Gizli Tarihi (Manghol –un Niuça Tobça’an) (Yazılışı: 1240), I, Çev. Ahmet Temir, TTK, Ankara 1986.
• Nemeth, Gyula (1996), Hunların ve Tanrının Kırbacı Attila, Çev. Tarık De- mirkan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Nemeth, Gyula (2002), é Atilla ve Hunlar ”, Türkler, I, Yeni Türkiye Ya- yınları, Ankara.
• Orkun, Hüseyin Namık (1946), Türk Tarihi, I, Akba Kitapevi, Ankara.
• Orkun, Hüseyn Namık (1986), Eski Türk Yazıtları, TDK, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1988), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin (1984), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, TTK, Anka- ra 1984
• Özulu, Yunus Emre (1973), Dili, Deyimleri, Mahalli Oyunları, Manzum Bil- meceleri ve Turizmi ile Kayseri, İş Matbaacılık, Ankara.
• Pallas, Peter Simon, Voyages Etnrepris dans les Gouvernemens Méridionaux de L’empi- re de Russie dans les Années 1793 et 1794, C. 2, Almanca’dan çev., M. M. Delaboulaye-Ton- nelier, Paris 1805.
• Radloff, W (1994), Sibiryadan, 2, Çev. Ahmet Temir, MEB, İstanbul.
• Rasonyı, Laszlo, (2002), “Tarihte Türklük”, Türkler, I, Yeni Türkiye Yayın- ları, Ankara.
• Roux, Jean Paul (1999), Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı, İstanbul.
• Roux, Jean Paul (2005) Orta Asya ‘da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Çev. Ay- kut Kazancıgil – Lale Arslan, Kabalcı, İstanbul.
• Roux, Jean Paul (1994), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Ka- zancıgil, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Rudenko, Sergey İvanoviç (2001), Başkurtlar, Çev. Roza – İklil Kurban, Kömen Yayınları, Konya.
• Schmiede, H. Achmed (2009), “Kitab- ı Dedem Korkut” Destanlarının Dres- den Nüshası, TDV. Yayınları Ankara.
• Schuyler, Eugene (2007), Türkistan, Çev. Firdevs Çetin – Halil Çetin, Pa- radigma Yayıncılık, İstanbul.
• Tanyu, Hikmet (1978), Türklerin Dini Tarihçesi, Türk Kültürü Yayınları, İstanbul.
• Tavkul, Ufuk (2007), “Kıpçak Kökenli Türk Boylarında “Kürek Kemiği” ve “Kumalak- Taş “falı”, C. 2, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempoz- yumu Bildirileri 2003, Ankara.
• Toğan, Zeki Velidi (1982), Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Webwr, Max (2012), Din Sosyolojisi, Terc. Latif Boyacı, Yarın Yayınları, İstanbul.
• Wilhelm Von Rubruck (2001), Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253 – 1255, Çev. Engin Ayan, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Woods, John. E (1976), The Aqquyunlu Clan, Confederation, Empire, Bıblıot- heca Islamıca, Chicago.
• Yazıcızade Ali (2009), Tevarih-i Al-i Selçuk (Selçuklu Tarihi), Haz. Abdullah Bakır, Çamlıca Yayınları, İstanbul.
• Yıldız, Naciye (1995), Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller, TDK, Ankara.