Batı Anadolu Beyliklerinin Menşei Meselesi

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 55 - 89, 29.04.2016

Vedat Turgut

Öz

Batı Anadolu beyliklerinin menşei üzerinde bugüne kadar yapılan tetkiklerden farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlardan biri onların Moğol İstilasıyla inkıraza uğrayan Harzemşahların bakıyeleri olduğu yönündedir. Evkaf tahrir defterlerinde ve kitâbelerde tesbit edilen bazı kayıtlar, bu görüşü diğerlerinin önüne taşımaktadır. Muasır kaynaklardan Pachymeres, İbn Bibi ve Yazıcızâde’nin eserleri de tesbit edilen kayıtları desteklemektedir. Elinizdeki çalışma, arşiv vesikaları, muasır ve kitâbelere dayalı telif edilen eserler üzerinden “Beylikler Dünyası” ve “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu” ile ilgili yeni kuramsal yaklaşımların başlangıcını teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osman Gazi, Kır Bey (Kayır Han), Menteşe Bey, Sasan

The Issue of Provenance of West Anatolian Principalities

Öz

It emerged different conclusions from the studies about the provenance of Western Anatolian Principalities until this time. They are Khorezm remainders who undergo extinction with Mongol Invasion that one of these conclusions. Some records identified in foundation tahrir books and inscriptions, allows priority this view to others. Contemporary sources, forexample Pachymeres, İbn Bibi and Yazıcızade’s Works endorses that identified records, too. Studuy in your hands, represents the beginning of a new theoretical approach. about the “Foundation of Ottoman Empire” and “Principalities World”over copyrighted works based on the archive records, contemporary works and inscriptions.

Anahtar Kelimeler

Osman Gazi, Kir Bey (Kayir Khan), Menteshe Beg, Sasan Beg, Seyfeddin Hamid Bey, Seyfeddin Alişir, Seyfeddin Tuğrul

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri/Archive Documents BOA. TTD. 23. BOA. TTD. 26.
• BOA. TTD. EV. 387. TADB. TTD. 26. TADB. TTD. 80. TADB. TTD. EV. 544. TADB. TTD. EV. 547. TADB. TTD. EV. 568. TADB. TTD. EV. 569. TADB. TTD. EV. 571. TADB. TTD. EV. 578. TADB. TTD. EV. 579. TADB. TTD. EV. 583.
• Yayınlanmış Eserler/Published Works
• Ahmed Tevhid, “Kütahya’da Germiyan Beyleri”, TOEM, I, (İstanbul 1327/1911), s./pp. 505-506.
• Ahmed Tevhid, “Saruhan ve Aydınoğulları”, TOEM, II/10, (İstanbul 1329/1913), s./pp. 615-625.
• Akalın, Şebnem, Hacı Kılıç Camii ve Medresesi”, TDV İslam Ansik- lopedisi, 14, (İstanbul 1996), s./p. 488-489.
• Akın, Himmet, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Anka- ra: Ankara Üniversitesi Basımevi 1968.
• Aksarayî, Müsameretü’l-Ahbar, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınevi 2000.
• Altun, Ara, “Ebu’l-Kasım-ı Tûsi Türbesi”, TDV İslam Ansiklopedi- si,10, (İstanbul 1994), s./p. 335.
• Ayönü, Yusuf, Katalanların Anadolu ve Trakya’daki Faaliyetleri, (1302-1311), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları 2009.
• Barber, Malcolm, Tapınak Şövalyelerinin Yargılanışı, (Çev. Nuri Plümer), Ankara: Phenix Yayınevi 2008.
• Barber, Malcolm, Yeni Şövalyelik: Tapınak Şövalyelerinin Tarihi, (Çev. Berna Ünler), İstanbul: Kabalcı Yayınevi 2006.
• Barkan, Ö. Lütfi - Meriçli, E., Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defterleri, I, Ankara: TTK Yay. 1988.
• Baybars Mansûrî, Baypars Tarihi, II, (Çev. M. Ş. Yaltkaya), İstanbul: TTK Yay. 1941.
• Cahen, C., Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (Terc. Yıldız Moran), İstanbul: E Yayınevi 1994.
• Çayırdağ, Mehmet, “Ebu’l-Kasım b. Ali Et-Tûsi”, Kayseri Ansiklo- pedisi, II, (Kayseri 2010), s./p. 545-546.
• Danişmend Gazi Destanı, (Haz. Necati Demir), Ankara: Hece Ya- yınları 2009.
• Danişmend, İ. Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I, İstanbul: Türkiye Yayınevi 1971.
• Daş, Abdurrahman, “Ankara Savaşı Öncesi Timur İle Yıldırım Bayezid’in Mektuplaşmaları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XV, (Konya 2004), s./p. 140- 167.
• Defter-i Evkâf-ı Livâ-i Saruhan, (Haz. M. Akif Erdoğru-Ö. Bıyık), An- kara: Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Arşiv Dairesi Başkanlığı, Yayın No: 7, 2014.
• Emecen, Feridun M., “Saruhanoğulları”, TDV İslam Ansiklopedisi, 36, (İstanbul 2008), s./p. 170-173.
• Emecen, Feridun M., “Saruhanoğulları ve Uç Dünyası”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Ti- maş Yayınları 2012, s./p. 157-169.
• Emecen, Feridun M., “Kökenler ve Kimlik Tartışmaları”, İlk Os- manlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Tmaş Ya- yınları 2012, s./p. 19-35.
• Emecen, Feridun M., Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükse- liş Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları 2015.
• Emecen, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: TTK Ya- yınları 1989.
• Enverî, Düsturnâme, (Haz. M. Halil Yinanç), İstanbul: Devlet Mat- baası 1928.
• Enverî, Düsturnâme, Medhal, (Haz. Mükrimin Halil Yınanç), İstan- bul: Devlet Matbaası 1932.
• Ersan, Mehmet, “Katalanların Anadolu’daki Faaliyetleri: 1304”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Sempozyumu Bildirileri, (18- 20 Ekim 2004), s./p. 76-84.
• Erzi, H. Adnan, “Osmanlı Devleti’nin Kurucusunun İsmi Mesele- si”, TM, VI-VII, (İstanbul 1940-42), s./p. 323-325.
• Giese, Friederich, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Mese- lesi”, TM, I,(İstanbul 1925), s./p. 155-171; krş. için bkz. Gie- se, Friedrich, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Mese- lesi”, Söğüt’ten İstanbul’a, Ankara: İmge Kitabevi 2000, s./p. 149-175.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlana Celaleddin, İstanbul: İnkılap Kitabevi 1959.
• Gürbüz, Adnan, Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: An- kara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Hacıgökmen, M. Ali, “I. Alaeddin Keykubat Dönemi Emirlerin- den Atabey Bedreddin Gühertaş (Gevhertaş) (D?-Ö. 1262), Ankara Üniversitesi, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXX/50, (Ankara Eylül 2011), s./p. 126.
• Halil Edhem, Düvel-i İslamiye, İstanbul: Devlet Matbaası 1927.
• İbn Batuta, Seyahatnâme, I, (Haz. A. Sait Aykut), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2000.
• İbn Bibi, El-Evâmirü’l-âlaiye fi’l-umurü’l-Âlâiye, (Nşr. N. Lugal-Ad- nan S. Erzi), Ankara: TTK Yayınları 1956; krş. için bkz. İBN BİBİ, El-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alaiyye, Selçuknâme, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 2014.
• İbn Haldun, Mukaddime, I, (Haz. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları 2009.
• İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, I. Defter, (Haz. Şerafettin Turan), Ankara: TTK Yayınları 1991.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I-V, (Çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul: Yeditepe Yayınevi 2005.
• Kafesoğlu, İbrahim, Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara: TTK Ya- yınları 2000.
• Kaymaz, Nejat, Pervane Muinüddin Süleyman, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları 1970.
• Khoniates, Niketas, Historia: İoannes ve Manuel Komnenos Devirleri, (Çev. Fikret Işıltan), Ankara: TTK Yayınları 1995.
• Kılıç, Mustafa, “Celaleddin Harizmşah’tan Sonra Anadolu ve Suriye’de Harizmliler”, Eyyübiler, (Yönetim, Diplomasi, Kültü- rel Hayat), (Ed. Önder Kaya), (İstanbul 2012), s./p. 231-247.
• Koç, Mustafa, “Harezm Türkçesinden Eski Anadolu Türkçe- sine Geçiş ve Anadolu’da Yazılan İlk Türkçe Eser Mesele- si”, Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu, Bildiriler, (Kırşehir 1-2 Kasım), 2013, s./p. 293- 302.
• Koç, Mustafa, “Anadolu’da İlk Türkçe Telif Eser”, Bilig, S. 57, (Ba- har 2011), s./p. 159-174.
• Kofoğlu, Sait, Hamidoğulları Beyliği, Ankara: TTK Yayınları 2006.
• Kofoğlu, Sait, “Hamidoğulları”, TDV İslam Ansiklopedisi, 15, (İs- tanbul 1997), s./p. 471-476.
• Köprülü, M. Fuad, “Harzemşahlar”, İslam Ansiklopedisi (İA), V/I, (İstanbul 1977), s./p. 264-295.
• Köprülü, M. Fuad, “Osmanlı İmparatorluğunun Etnik Menşei Meseleleri”, Belleten, VII/28, (Ankara 1943), s./p. 219-313.
• Köprülü, M. Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara: TTK Ya- yınları 1991.
• Kramers, J. H., “Sasan”, İslam Ansiklopedisi (İA), X, s./p. 244.
• Kurat, A. Nimet, Çaka, İstanbul: Devlet Basımevi 1936.
• Mehmed Arif, “Anadolu Tarihinden: Hamidoğulları”, TOEM, III, S. 15, (İstanbul 1328), s./p. 939-940.
• Mehmed Neşri, Cihannüma, I, (F. R. Unat-M. A. Köymen), Ankara: TTK Yayınları 1995.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede, Sahaifü’l-Ahbar fi Vekâyiü’l-Âsar, III, İstanbul 1285.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede, Camiü’d-Düvel, II, Nuruosmaniye Ktp., No: 3171.
• Oikonomidis, Nikolas, “Avrupa’da Türkler (1305-1313) ve Küçük Asya’da Sırplar (1313), Osmanlı Beyliği (1300-1389),Ed. E. Zac- hariadou, Çev. Gül Ç. Güven-İ. Yerguz-T. Altınova, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1997, s./p. 173-182.
• Öden, Z. Günal, “Bizans İmparatorluğu’nun Türklere Karşı Alan ve Katalanlar ile İttifakı”, İÜEFTD, 35, (İstanbul 1994), s./p. 123-129.
• Öden, Z. Günal, Karası Beyliği, Ankara: TTK Yayınları 1999.
• Öden, Z. Günal, “Karesi Bey”, DİA, 24, s./p. 488.
• Öden, Z. Günal, “Karesioğulları”, DİA, 24, s./p. 488-489.
• Pachymeres, Georges, Bizanslı Gözüyle Türkler, (Çev. İlcan Bihter Barlas), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık 2009.
• Pitcher, Donald Edgar, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğ- rafyası, (Çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul: Yapı Kredi yayınları 1999.
• Ruhi Çelebi, Ruhî Tarihi, (Haz. Y. Yücel-H. E. Cengiz), Tıpkı Ba- sım, Ankara: TTK Yayınları 1992.
• Runciman, Steve, “Anadolu’nun Ortaçağlardaki Rolü”, Belleten, VII, S. 27, (Ankara 1943), s./p. 549-556.
• Sümer, Faruk, Oğuzlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi 1967.
• Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, Mesâlikü’l-Ahbar, (Çev. D. Ahsen Batur), İs- tanbul: Selenge Yayınları 2014; krş. için bkz. İbn Fadlullah el-Ömeri, Mesâliküıl-Ebsâr fî Memâlikiıl-Emsâr, (Thk. Kâmil Süleyman el-Cubûrî), C. III, I. baskı, Beyrut: Dar Al-Kutub Al-İlmiyah 2010.
• Şikâri, Karamanoğulları Tarihi, (Ed. M. Mesud Koman), Konya: Ye- nikitap Yayınevi 1946.
• Tekindağ, M. C. Şehabeddin, Anadolu’da Türk Tarihi ve Kültürü, Trabzon: KTÜ Yayınevi 1967.
• Togan, Zeki V., Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Ki- tabevi 1981.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Boğaziçi Yayınları 1998.
• Turgut, Vedat, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Coğrafyası’nda Vakıflar ve Şehirleşme (16. yy. Bilecik ve Çevresi),Bilecik: Bilecik Şeyh Edebâli Üniversitesi Yayınları 2015.
• Turgut, Vedat, “XVI. Yüzyılın Sonlarında Kocaeli Sancağı’nda Demografik ve İktisadi Vaziyet”, Uluslararası Gaziakçakoca ve Kocaeli tarihi Sempozyumu Bildirileri, I, Kocaeli: Büyük Şehir Belediyesi Yayınları 2015, s./p. 315-416.
• Uluçay, Çağatay, “Saruhanoğulları”, İslam Ansiklopedisi (İA), X, s./p. 239-245.
• Urfalı Mateos, Vekâyinâme, (Trc. Hrant Andreasyan), Ankara: TTK Yayınları 1962.
• Usta, Aydın, “Moğol İstilası Dönemi’ne Kadar Kıpçaklar ve Har- zemşahlar Devleti”, Türkler, C. 4, (Ankara 2002), s./p. 1421- 1430.
• Uzunçarşılı, İ. HAKKI, “Çelebi Sultan Mehmed Zamanında Veril- miş Bir Temliknâme ve Sasa Bey Ailesi”, Belleten, III, S. 11-12, (Ankara 1939), s./p. 388-389.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Germiyanoğulları”, İslam Ansiklopedisi (İA), IV, s./p. 767-770.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Hamidoğulları”, İslam Ansiklopedisi (İA), C. V/1, s./p. 189-191.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Karesioğulları”, İslam Ansiklopedisi (İA), VI, s./p. 331-334.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Menteşeoğulları”, İslam Ansiklopedisi (İA), VII, s./p. 724-731.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Karesi Vilâyeti Tarihçesi, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yay. 2000.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: TTK Yayınları 2011.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Anadolu Türk Tarihi Vesikalarından, Kitabeler, I-II, İstanbul: Devlet Matbaası 1347-1929.
• Varlık, M. Çetin, Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429), Ankara: Se- vinç Matbaası 1974.
• Varlık, M. Çetin, “Germiyanoğulları”, TDV İslam Ansiklopedisi, 14, (İstanbul 1996), s./p. 33-35.
• Vertot, Rene Aubert, Historie de Chevaliers Hospitaliers, II, Paris: 1737.
• Wittek, Paul, Menteşe Beyliği,(Çev. O. Ş. Gökyay), Ankara: TTK Ya- yınları 1999.
• Yazıcızâde Ali, Tevârih-i Âl-i Selçuk, (Haz. Abdullah Bakır), İstan- bul: Çamlıca Yayınları 2009.
• Yılmaz, Hakan, “Orhan Gazi’yi Sarayında Ziyaret Etmiş Bir Seyyah/ Sufi: Seyyid Kasım El-Bağdadi ve Seyahatnâmesinin Kuruluş Devri Osmanlı Tarihi Açısından Önemi”, Uluslararası Osman- lı Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, (Ekim 2015), OSARK, Sakarya.
• Yinanç, M. Halil, “Danişmenliler”, İslam Ansiklopedisi (İA), III, s./p. 468-479.
• Yinanç, M. Halil, “Celaleddin Harzemşah”, İslam Ansiklopedisi (İA), III, s./p. 42-55.
• Yinanç, M. Halil, “Aydın, Tarih Kısmı”, İslam Ansiklopedisi (İA), II, İstanbul, 1942, s./p. 63-64.
• Zachariadou, E. “The Catalans os Athens and the Beginning of the Turkish Expansion in the Aegean Area”, SM, XXI/2, 1980, s./p. 821-838; krş için bkz. Çev. Serdar Çavuşdere, “Atina Katalan- ları ve Ege Bölgesinde Türk Yayılmasının Başlaması”, TAD, 45, 2009, s./p. 235-254.
• Zachariadou, E., “Pachymeres’e Göre Kastamonu’da “Amouroi” Ailesi” (Çev. Zerrin Günal Öden), Ege Ün. Tarih İncelemele- ri Dergisi, XVI, (İzmir 2001), s./p. 225-237; makalenin orjinali için bkz. Zachariadou, “Pachymeres on the “Amourioi” of Kastamonu”, Byzantine and Modern Grek Studies, 3, Oxford 1977, s./p. 57-70.