Türkiye’de Laiklik ve İnanç Özgürlüğü Bağlamında Çokkültürcülük Yaklaşımının Sınırları

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 13, 95 - 132, 31.12.2020

Handan Akyiğit , Osman Aydoğan

https://doi.org/10.25306/skad.816318

Öz

Modernleşme süreciyle birlikte heterojen ve homojen olmak üzere iki temel toplum tasavvuru açığa çıkmıştır. Bu toplum tasavvuru “ulus-devlet” adı altında siyasi bir yapılaşmayı da beraberinde getirmiştir. İmparatorlukların dağılarak ulus devletlerin kurulması sürecinde ise toplum farklı etno-kültürel, dini grupların yok sayılarak homojen bir bütünlük içinde olduğu veya olması gerektiğine yönelik varsayım hakim gelmiştir. Ulus devletlerin homojen toplum tasavvuru hukuk sistemiyle birlikte kamusal düzenlemelerde farklılıklarının görmezden gelinmesine ve insan hakları ihlalinin doğmasına neden olmuştur. Bu hakim görüş kendisini Türkiye’nin ulus devletleşme sürecinde radikal bir biçimde göstermiştir. 20. yüzyıldan itibaren homojen ulus devlet tasavvuru “çokkültürcülük” söylemiyle birlikte sorgulanmaya başlanmıştır. Bu bağlamda Türkiye’de ağırlıklı olarak tartışılan konular arasında laiklik ve inanç özgürlüğü, dini grupların kamusal alana intibak talepleri yer almıştır. Bu makalede Avrupa toplumları ekseninde farklılıkların yönetilmesi adına ortaya çıkan çokkültürcülük paradigmasının dini grupların inanç özgürlüğü taleplerine çözüm üretmekte ne derece uygun olduğu Türkiye özelinde tartışılmaktadır. Bu bağlamda ilk önce Türkiye’de uygulanan radikal laiklik ideolojisi ve sekülerleşme konusu tartışılmıştır. Daha sonra Türkiye’de din ve inanç özgürlüğü ekseninde “çokkültürcülük” söyleminin içeriği ve sınırlılıkları tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çokkültürcülük, Ulus Devlet, Sekülerleşme, Laiklik, Farklılık

The Limits of Multiculturalism Paradigm within the Context of Secularism and Freedom of Faith in Turkey

Öz

The process of modernization has unfolded two basic imaginations of society: heterogeneous and homogeneous. Such an imagination considering society brought about a political structure that today we call "nation state". During the process of the collapsing of empires and replaced by nation states, ignoring different ehno-cultural and religious groups and claiming in fact they were or should be one single unity prevailed. The imagery of a homogeneous society of nation states has led to the ignoring of their differences in public regulations and the violation of human rights as a result of their judicial system. Such an idea has revealed itself in Turkey during the nation state process in a radical manner. Beginning in 20th century this imagination of a homogeneous nation state started to be questioned in concept of "multiculturalism". As a result of this, main topics that have been discussed in Turkey have become secularism, freedom of religion and demands of participation of religious groups in public space. In this article, the suitability of the paradigm of multiculturalism that has emerged in Europe with the aim of conducting the diversity of European societies in terms of finding solutions to demands of religious groups in Turkey. Turkey's ideology of secularism and the secularization process will be studied in this context. In addition to that, the content and limitation of "multiculturalism" will be studied in context of the freedom of religion in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Multiculturalism, Nation state, Secularization, Difference

Kaynakça

• Aktay, Y. (2002). Birleşen Dünyada Çoğalan Kültürler? Euroagenda / Avrupa Günlüğü, 1(2).
• Akyiğit, H. (2017). Türkiye’de Ulus Devletin Dönüşüm Sürecinde Etnik Kimlikler: Sakarya İli Örneği. Yayınlanmamış doktora tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akyiğit, H. (2020) “Metodolojik Milliyetçiliğin Eleştirisi”, İnsan ve Toplum Dergisi, https://insanvetoplum.org/online-first, Erişim Tarihi: 20.10.2020.
• Amman, M. T. (2010). Ailenin Açık ve Örtük Sekülerleşmesinin Sosyolojik Analizi. Içinde M. F. Bayraktar (Ed.), Aile ve Eğitim (ss. 41–70). Ensar Neşriyat.
• Arshi, K. (2001). Osmanlı İmparatorluğu: Çokkültürlülüğün Doğulu Mimarı. Içinde H. C. Güzel (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Ermeni Sorunu (ss. 367–379). Yeni Türkiye Yayınları.
• Atalay, O. (2018). Türk’e Tapmak; Seküler Din ve İki Savaş Arasında Kemalizm. İletişim Yayınları.
• Aydın, A. İ. (2008). Pierre Jean Luizard ile Söyleşi. Türkiye’de sömürge modeli laiklik uygulanıyor, Turkiyede-somurge-modeli-laiklik-uygulaniyor-4244.html, Erişim Tarihi: 24.08.2020.
• Bağlı, M., & Özensel, E. (2013). Çokkültürlü Vatandaşlık. Çizgi Kitabevi.
• Bayart, J.-F. (1999). Kimlik Yanılsaması. Metis Yayınları.
• Berger, P. L. (2000). Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları (A. Coşkun (ed.)). Rağbet Yayınları.
• Bilgin, N. (2001). Teoriden Pratiğe, Modelden Temsile, Yurttaşlık. Türkiye Günlüğü, 67.
• Bourdieu, P. (1988). Vive la Crise!: For Heterodoxy in Social Science. Theory and Society, 17(5), 773–787.
• Darende, Ö. F. (2019). "Sekülerleşme Teorisine Metaforik Yaklaşımlar", İçinde: çinde: M. Ali Kirman & Volkan Ertit (Ed.), Sekülerleşme Tartışmaları (ss.49-70). Kadim Yayınları:Ankara.
• Dellaloğlu, B. (2019). Laik ve Sekülerin Politik Teolojisi. Içinde: M. A. Kirman & V. Ertit (Ed.), Sekülerleşme Tartışmaları (ss. 31–47). Kadim Yayınları:Ankara.
• Doytcheva, M. (2009). Çokkültürlülük. İletişim Yayınları.
• Erdoğan, M. (1998). Liberal Toplum Liberal Siyaset. Siyasal Kitapevi.
• Gellner, E. (2000). Religion and the Profane. Eurozine. https://www.eurozine.com/religion-and-the-profane-2/#:~:text=Ernest Gellner looks for the,and total collapse of Marxism., Erişim tarihi: 23.10.2020.
• Giddens, A. (2000). Üçüncü Yol, Sosyal Demokrasinin Yeniden Dirilişi. Birey Yayıncılık.
• Göle, N. (2012). Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. Metis Yayınları.
• Gray, J. (2003). Liberalizmin İki Yüzü. Dost Kitabevi Yayınları.
• Habermas, J. (1992). Droit et Democratie: Entre Faits et Normes. Gallimard.
• İnsel, A. (2006). Çokkültürlülük, Milliyetçilik, Özgürlük. https://www.birikimdergisi.com/guncel/96/cokkulturluluk-milliyetcilik-ozgurluk., Erişim tarihi: 24.08.2020.
• Kaya, A. (2006). Yurttaşlık Azınlıklar ve Çokkültürcülük. Içinde T. H. Marshall & T. Bottomore (Ed.), Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar (ss. 95–136). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Keyman, E. F. (2007). Türkiye’de Kimlik Sorunları ve Demokratikleşme. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 41.
• Köker, L. (1996). Kimlik Krizinden Meşruluk Krizine. Toplum ve Bilim Dergisi, 71, 150–167.
• Köker, L. (2006). Seçim Sistemleri ve Siyasal Çoğulculuk. Anayasa Yargısı, 23.
• Kuru, A. T. (2011). Pasif ve Dışlayıcı Laiklik: ABD, Fransa ve Türkiye. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kymlicka, W. (1998). Çokkültürlü Yurttaşlık: Azınlık Haklarının Liberal Teorisi (A. Yılmaz (ed.)). Ayrıntı Yayınları.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Arkadaş Yayıncılık.
• Maclure, J., & Taylor, C. (2015). Laiklik ve İnanç Özgürlüğü. İskenderiye Yayınları.
• Mardin, Ş. (2014). Türkiye’de Din ve Siyaset. İletişim Yayınları.
• Modood, T. (2014). Çokkültürcülük: Bir Yurttaşlık Tasarımı. Phoenix Yayınevi.
• Parekh, B. (2002). Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek: Kültürel Çeşitlilik ve Siyasi Teori (B. Tanrıseven (ed.)). Phoenix Yayınevi.
• Şahin, İ. (2019). Sosyolojik Bir Bilginin Soy Kütüğü: Sekülerleşme Teorileri. Içinde M. A. Kirman & V. Ertit (Ed.), Sekülerleşme Tartışmaları (ss. 71–116). Kadim Yayınları.
• Şan, M. K. (2005). Farklılık ve Çokkültürlülük Siyasetleri Üstüne Bir Deneme. Mihel ve Nihal, 3(1–2), 6–114.
• Şan, M. K. (2012). Baskıcı Bir Laiklik Modeli Olarak Türk Laikliğinin Anatomisi. Sakarya Üniversitesi Akademik İncelemeler Dergisi, 7(2), 3–26.
• Sarıbay, A. Y. (2000). Küreselleşme, Postmodern Uluslaşma ve İslam. Içinde E. F. Keyman (Ed.), Global Yerel Eksende Türkiye. Alfa Yayınları.
• Şerif, M., & Derrida, J. (2016). İslam ve Batı Üzerine Bir Konuşma. Timaş Yayınları.
• Somersan, S. (2004). Sosyal Bilimlerde Etnisite ve Irk. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Taylor, C. (2005). Tanınma Politikası”, Çokkültürcülük; Tanınma Politikası (Y. Salman (ed.)). Yapı Kredi Yayınları.
• Tok, N. (2003). Kültür, Kimlik ve Siyaset. Ayrıntı Yayınları.
• Touraine, A. (1997). Demokrasi Nedir. Yapı Kredi Yayınları.
• Vatandaş, C. (2002). Küreselleşme Sürecinde Toplumsal Kimlikler ve Çokkültürlülük. Değişim Yayınları.
• Weber, M. (2013). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Yarın Yayıncılık.
• Wilson, B. R. (2017). Seküler Toplumlarda Din: 50 Yıl Sonra (S. Bruce (ed.)). Pegem Akademi.
• Yıldız, A. (2016). Ne Mutlu Türküm Diyebilene - Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938). İletişim Yayınları.
• Young, I. M. (1999). İletişim ve Öteki: Müzakereci Demokrasinin Ötesinde. Içinde S. Benhabib (Ed.), Demokrasi ve Farklılık. Demokrasi Ki-taplığı, Dünya Yerel Yönetimler ve Demokrasi Akademisi (WALD).
• Zizek, S. (2001). Çokkültürcülük Ya da Çokuluslu Kapitalizmin Kültürel Mantığı. Defter Dergisi, 44.