Oryantalizm Perspektifinden Bir Türk Aydını: Mahmut Esat Bozkurt

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 15, 165 - 202, 20.11.2021

Turgay Kahveci

https://doi.org/10.25306/skad.952024

Öz

Modern dönemin en etkili siyasal düşüncelerinden biri olan milliyetçiliğin geç ulus devlet olarak tanımlanabilecek Türkiye Cumhuriyeti üzerindeki etkileri, Batılılaşma ile kurulan ilişkinin boyutuyla sıkı şekilde ilişkilidir. Cumhuriyetin Batı ile kurduğu ilişki, Osmanlı Devleti’nin son yüzyılını yönlendiren köklü bir modernleşme geleneğinin bakiyesini devralmıştır. Osmanlı modernleşmesinin 19. yüzyıl boyunca İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük gibi akımlar ile etkileşime girdiği görülmektedir. Bu bağlamda milliyetçiliğin Batı ile ilişkiler üzerinden konum alması noktasında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e bir süreklilik görülür. Geç dönem Osmanlı’da modernleşmenin genel görünümü kimi zaman Batı’ya karşı toprak bütünlüğü kaygısının yarattığı korumacı reflekslere, kimi zaman ise Batı rotasında daha köktenci bir değişimin gerekliliği düşüncesine doğru kayar. Söz konusu durum hem Türklüğün biricikliğinin vurgulanması hem de gelişime muhtaç bir toplum olmanın kabulüyle tasarlanan Batı uygarlığı düşüncesi üzerinden milliyetçilik ve oryantalizmin ortaklaştığı bir eksen oluşturur. Bozkurt, düşünceleriyle dönemin önemli figürleri arasında Oryantalist kritiğin en belirgin örneklerinden biri olarak öne çıkan bir eylem adamıdır. Bozkurt’un milliyetçilik düşüncesi ve Batı ile kurduğu ilişki onu oryantalist bağlamda ele almayı mümkün kılmaktadır. Makale boyunca Türk milliyetçiliğinin oryantalizmle teması açısından Mahmut Esat Bozkurt incelenmiştir. Oryantalizmin düşünsel arka planı göz önünde bulundurularak Bozkurt’ta oryantalist temalar deşifre edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oryantalizm, Milliyetçilik, Kemalizm, Aydınlar, Mahmut Esat Bozkurt

Kaynakça

• Abu-Manneh, B. (1994). “The Islamic Roots of the Gülhane Rescript”. Die Welt des Islams. 34(2): 173-203.
• Alkan, F. ve Erdem R. (2021). “Etnosentrizm ve Meslek Merkezcilik: Kavramsal Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 12(30): 635-651.
• Anderson, B. (2006). Imagined Communities: Reflection on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso.
• Aslan, S. ve Dündar T. (2014). “Cumhuriyet Döneminde İstiklal Mahkemeleri”. Mukaddime 5(1): 27-44.
• Bora, T. (1998). Türk Sağının Üç Hali. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Bourdieu, P. (1990). Photography: A Middle Brow-Art. Stanford: Stanford University Press Bourdieu.
• Bozkurt, Mahmut E. (2000a). Atatürk İhtilâli I. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Bozkurt, Mahmut E. (2000b). Atatürk İhtilâli II. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Bozkurt, Mahmut E. (2000c). Atatürk İhtilâli III. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Bozkurt, Mahmut E. (2008a). Osmanlı Kapitülasyonları Rejimi Üzerine. Ahmet Öylek (Çev.). Ankara: Türk Hukuk Kurumu Yayınları.
• Bozkurt, Mahmut E. (2008b). Liberalizm Masalı. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Bozkurt, Mahmut E. (2017). Aksak Demir’in Devlet Politikası Timurlenk Üzerine İnceleme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Bulut, Y. (2012). “Orientalism’in Ardından”. Sosyoloji Dergisi. 3(24): 1-57.
• Coakley, J. (2012). “Primordialism” and The Study of Nationalism/The Multicultural Dilemma: Migration, Ethnic Politics and State Intermediation. Michelle Williams (Ed.). London: Routledge.
• Çaylak, A. ve Çelik A. (2008). “Cumhuriyet Modernleş(tir)mesinde Tarih, Din ve Etnisite Algısı”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 18: 71-108.
• Çırakman, A. (2002). “Oryantalizm I”. Doğu Batı Düşünce Dergisi 20: 181-199.
• Durkehim, E. (2020). Toplumsal İşbölümü. Özer Ozankaya (Çev.). İzmir: Cem Yayınevi.
• Foucault, M. (1972). The Archaelogy of Knowladge and The Discourse on Language. Alan Mark Sheridan Smith (Trans.). New York: Pantheon Books.
• Foucault, M. (1999). Bilginin Arkeolojisi. Veli Urhan (Çev.). İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk. Büşra E. Bahar& Günay G. Özkan (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Gramsci, A. (1971). Selections From The Prison Notebooks. Quintin Hoare & Geoffrey Nowell Smith (Ed.). New York: International Publishers.
• Grosby, S. (1995). “Territory: The Transcendental, Primordial Feature of Modern Societies”. Nation and Nationalism 1(2): 143-62.
• Habermas, J. (2010). “Öteki” Olmak, “Öteki”yle Yaşamak. İlknur Aka (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Haldun, İ. (1997). Mukaddime I. Zakir Kadirî Ugan (Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2006). Tarih Felsefesi. Aziz Yardımlı (Çev.). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Heywood, A. (2013). Siyasi İdeolojiler: Bir Giriş. Şeyma Akın (Çev.). Ahmet K. Bayram vd., Ankara: Adres Yayınları.
• Hobsbawn, E. ve Terence R. (2006). Geleneğin İcadı. Mehmet M. Şahin (Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Horowitz, D. (2004). The Primordialists. Daniele Conversi (Ed.). London: Routledge.
• Kahraman, Hasan B. (2002). “İçselleştirilmiş, Açık ve Gizli Oryantalizm ve Kemalizm”. Doğu Batı Düşünce Dergisi 20: 153-178.
• Kohn, H. (1982). Nationalism: It’s Meaning and History. Malabar: Krieger Publishing.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Metin Kıratlı (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Loewenstein, K. (1937). “Militan Democracy and Fundemental Rights, I”, The American Political Science Review. 31(3): 417-432.
• Mardin, Ş. (1983). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marx, K. ve Friedrich E. (1977). Kapitalizm Öncesi Ekonomi Biçimleri. Mihri Belli (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1937). “3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları” https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/5d3yy.htm. (Erişim Tarihi: 22.09.2020).
• Mutman, M. (1993). “Under the Sign of Orientalism: The West vs. Islam”. Culturel Critique 23: 165-197.
• Mutman, M. (1996). Oryantalizmin Gölgesi Altında: Batı’ya Karşı İslam. Oryantalizm, Hegemonya ve Kültürel Fark (Der.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oral, Ö. (2003). “Bernard Lewis ve Oryantalist Gelenek”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1(2): 601-619.
• Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları.
• Özkırımlı, U. (1999). Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Öztürk, A. (2017). “Schmitt’in Liberalliği”. Felsefe Arşivi. 46: 71-88.
• Renan, E. (2016). Ulus Nedir?. Gökçe Yavaş (Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Russell, B. (1976). İktidar. Mete Ergin (Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Said, Edward W. (1985). “Orientalism Reconsidered”. Cultural Critique 1: 89-107.
• Said, Edward W. (1995). Oryantalizm (Doğubilim) Sömürgeciliğin Keşif Yolu. Nezih Uzel (Çev.). İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Said. Edward W. (2001). Şarkiyatçılık. Berna Ünler (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Savaş, V. (2010). Kim Bu Hainler?. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Schmitt, C. (2009). Siyasal Kavramı. Ece Göztepe (Çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Schmitt, C. (2016). Siyasi İlahiyat Egemenlik Üzerine Dört Bölüm. Emre Zeybekoğlu (Çev.). Eskişehir: Dost Kitabevi.
• Smith, A. (1998). Nationalism and Modernism. London: Routledge.
• Söğütlü, İ. (2018). “Jön Türkler ve Siyasal Elitizm: Ahmet Rıza Bey Özelinde Bir İnceleme”. Muhafazakar Düşünce 54: 97-116.
• Tönnies, F. (2019). Cemaat ve Cemiyet. Emre Güler (Çev.). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Turna, Babür B. (2002). “Oryantalizm I”. Doğu Batı Düşünce Dergisi 20: 211-235.
• Yetim, N. (2012). “İş ve Örgüt Yazınında Oryantalist Eğilimler ve “Diğeri”nin Yüzü”. Sosyoloji Dergisi 1: 209-232.
• Zeydanlıoğlu, W. (2009). ““Beyaz Türk’ün Yükü”: Oryantalizm, Kemalizm ve Türkiye’de Kürtler”. Toplum ve Kuram 2: 195-211.
• Züchrer, Eric J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Yasemin Saner Gören (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.