Arkeolojik Alanlarda Dijital Teknolojilerin Ziyaretçi Deneyimi Üzerindeki Önemi: Ayasofya ve Efes Deneyim Müzesi Örnekleri

Year 2025, Volume: 22 Issue: 2, 384 - 412, 25.08.2025

Çağlayan Deniz Kaplan , Ali Yuce

https://doi.org/10.24010/soid.1633549

Abstract

Teknolojik gelişmeler, yaşamın her alanında olduğu gibi turizm faaliyetleri sırasında edinilen deneyimleri de etkilemekte ve dönüştürmektedir. Bu dönüşüm, turizmin alt türlerine göre farklılaşmaktadır. Kültür turizmi özelinde dijital teknolojiler, ziyaretçilere daha zengin, etkileşimli ve kişiselleştirilmiş deneyimler sunmaktadır. Ancak mevcut literatür, bu deneyimlerin daha çok sanat müzeleri üzerinden incelendiğini göstermekte, arkeolojik müze ve alanlardaki uygulamalara yeterince odaklanılmadığını ortaya koymaktadır. Bu çalışma arkeolojik müze ve alanları ile bu mekanlarda gerçekleştirilen dijital sunumların ziyaretçi algı ve bakış açılarına dayanan verilerin değerlendirilmesini deneyim kavramının dört alanı olan eğitim, estetik, kaçış ve eğlence deneyimi çerçevesinde yapmaktadır. Çalışmada elde edilen en önemli bulgulardan birisi dijital sunumlar ve müze mekânlarının; estetik, eğlence ve eğitim deneyimleri açısından da geliştirilmesinin dijital deneyim için büyük önem taşıdığıdır.

Keywords

Dijital Teknolojiler, Deneyim, Müze, Arkeolojik Alanlar, Deneyim Müzeleri

Ethical Statement

Bu bir derleme çalışma olduğundan etik kurulu kararından muhaftır.

Thanks

İşbirliğiniz ve dayanışmanızdan dolayı şimdiden çok teşekkür ederiz.

The Importance of Digital Technologies on Visitor Experience at Archaeological Sites: Case Studies from Hagia Sophia and the Ephesus Experience Museum

Abstract

Technological advancements are influencing and reshaping experiences acquired during tourism activities, as they do in many aspects of life. The shift differs based on the subtypes of tourism. Digital technologies provide cultural tourism guests with enhanced, interactive, and personalized experiences. Nevertheless, the current literature indicates that these experiences have predominantly been examined in art museums, demonstrating a lack of emphasis on applications inside archeological institutions and sites. This study assesses data concerning visitor impressions and viewpoints related to archeological museums and sites, as well as the digital presentations conducted at these venues, within the context of the four dimensions of the experience concept: educational, aesthetic, escapist, and entertainment experiences. A significant finding of the study is that the advancement of digital presentations and museum environments for aesthetics, entertainment, and educational experiences is crucial for the digital experience.

Keywords

Digital Technologies, Experience, Museum, Archaeological Sites, Experience Museums

References

• Adhani, N. I., ve Rambli, D. R. A. (2012). A survey of mobile augmented reality applications. Paper presented at the 1st International conference on future trends in computing and communication technologies.
• Adongo, C. A., Anuga, S. W., ve Dayour, F. (2015). Will they tell others to taste? International tourists’ experience of Ghanaian cuisines. Tourism management perspectives, 15, 57-64.
• Akşit Aşık, N. (2014). Yaratıcı (Kreatif) Turizm. Journal of International Social Research, 7(31).
• Albayrak, Y. (2008). Anadolu’da Artemis kültü. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Annis, S. (1974). The museum as a symbolic experience. Unpublished doctoral dissertation, University of Chicago.
• Arıkan, Z. (1990). XIV-XVI. Yüzyıllarda Ayasuluğ. Belleten, 54(209), 121-178.
• Arslan, A. (2024). Turist Rehberleri Perspektifinden Efes Deneyim Müzesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 28(3), 643-663.
• Atagök, T. (2014). Müze Kuruluşunda Dikkate Alınması Gereken Konular. Müzeler, Oyunlar, Oyuncaklar ve Çocuklar. Haz. Dilek Maktal Canko. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 29-36.
• Ateşoğulları, S. (2022). Değişen ve gelişen Türkiye müzeleri. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, (83), 35-53.
• Aydiner, H. M. (2022). Türkiye’de turizm destinasyon pazarlamasında dijital etkinlik kullanımı: Pandemi süreci uygulamaları. Hasan Kalyoncu Üniversitesi,
• Azuma, R., Baillot, Y., Behringer, R., Feiner, S., Julier, S., ve MacIntyre, B. (2001). Recent advances in augmented reality. IEEE computer graphics and applications, 21(6), 34-47.
• Baygül, S. (2020). Küreselleşme ve teknoloji üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 6(13), 400.
• Bostancı, M. (2019). Dijital müzecilik ve interaktif iletişim: SFMOMA ve MORİ dijital sanat müzesi örneklemleri. Unimuseum, 2(2), 34-39.
• Büyükkuru, M., ve Aslan, Z. (2015). Turist Rehberlerinin İletişim Becerilerinin Turistlerin Tur Deneyimi Üzerine Etkisi: Nevşehir İlinde Bir Araştırma/The Effect of Communication Skills of Tourist Guides on Tourısts’ Tour Experiences: A Research in Nevsehir. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(34).
• Çelik, F., ve Kahraman, M. E. (2024). Müzelerde Deneyim Odaklı Sergileme Teknikleri: Ayasofya Tarih ve Deneyim Müzesi Örneği. The Journal of Social Sciences, 69(69), 244-258.
• DEM Museums (a). (2024, 25 Aralık). Erişim adresi: https://www.demmuseums.com/tr/muzeler/ayasofya-tarih-ve-deneyim-muzesi/
• DEM Museums (b). (2024, 25 Aralık). Erişim adresi: https://www.demmuseums.com/tr/muzeler/efes-deneyim-muzesi/
• Demir, S., ve Demirel, E. Ü. (2019). Bir deneyimi unutulmaz kilan unsurlar nedir? Unutulmaz turizm deneyimi üzerine kavramsal bir değerlendirme. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 661-682.
• Diker, O. (2019). Karma gerçeklikli görsel müze olarak troya müzesinin karma görsellik yöntemi ile incelenmesi. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 3(1), 197-224.
• Durak, H. Y., Sarıtepeci, M., ve Çam, F. B. (2020). Arkeoloji alanında artırılmış gerçeklik teknolojisinin kullanımına yönelik üniversite öğrencilerinin görüşlerinin incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(1), 156-179.
• Durmaz, D. (2020). Günümüzde interaktif müzecilik anlayışı. Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
• Dülgaroğlu, O. (2021). Turizmde dijitalleşme: Akıllı turizm uygulamaları, dijital turizm ve turizm 4.0. Turizm ve İşletmecilik Dergisi, 2(1), 1-15.
• Erdoğan, H., ve Kırcova, İ. (2017). Müze Deneyimi Boyutları: İstanbul Oyuncak Müzesi Örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 649-664.
• Erdoğdu, A. (2023). Ayasofya Tarihi Müzesi. Lale(8), 78-87.
• Goulding, C. (2000). The museum environment and the visitor experience. European Journal of marketing, 34(3/4), 261-278.
• Guttentag, D. A. (2010). Virtual reality: Applications and implications for tourism. Tourism management, 31(5), 637-651.
• Gümüş, E., ve Cetin, G. (2023). Müze Uzmanlarının Oyunlaştırma Uygulamalarına Yönelik Algısı. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 18(70), 193-215.
• Güngördü, F. V. (2022). Arkeolojik Yüzey Araştırmalarında Dijital Teknolojilerin Kullanımı: Nenesu Projesi Örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(Dijitalleşme), 142-150.
• Güzel, T., ve Sucaklı, G. (2020). Müze turizminde artırılmış gerçeklik teknolojisi uygulamaları; Dünya ve Türkiye örnekleri. Journal of Tourism Research Institute, 1(2), 71-82.
• Haarhoff, T. J., ve Wilson, N. (2016). Museum. In Oxford Research Encyclopedia of Classics.
• Hacar, A. (2013). Arkeolojik alanların korunmasında planlamanın önemi: Güvercinkayası alan yönetim planı ve ilk uygulamalar. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(3), 395-417.
• Harman, S., ve Akgündüz, Y. (2014). Efes Örenyeri ziyaretçilerinin müze deneyimi beklentilerini belirlemeye dönük bir araştirma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2), 113-133.
• Hirschman, E. C., ve Holbrook, M. B. (1982). Hedonic consumption: emerging concepts, methods and propositions. Journal of marketing, 46(3), 92-101.
• Hjalager, A.-M. (2015). 100 innovations that transformed tourism. Journal of Travel Research, 54(1), 3-21.
• ICOM. (2024). International Council of Museums. Retrieved from https://icom.museum/en/resources/standards-guidelines/museum-definition/
• İsababayeva, A. (2015). Musa’lar mitolojisinin ahlak öncülleri (ethical prerequisites of the muses mythology). Art-Sanat Dergisi, (3), 1-14.
• İşçi, C., Güzel, B., Canko, D. M., İşci, T., ve Moroğlu, F. (2020). Müze deneyimi: yönetim ve ziyaretçi perspektiflerinin karşılaştırılması. Turizm Akademik Dergisi, 7(1), 29-45.
• (İzmir) İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2024, 25 Aralık). Erişim adresi: https://izmir.ktb.gov.tr/TR-77418/efes-selcuk.html
• Kahraman, Ö., ve Candan, D. K. (2024). Experience museology and Ephesus experience museum. Yedi(Sanatta Dijitalizm [Özel Sayı]), 115-127.
• Karadeniz, C. (2020). Müzede Dijital Teknolojilerin Kullanımı ve Salgın Sürecinde Dijital Katılım. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 9(70), 975-984.
• Keil, J., Pujol, L., Roussou, M., Engelke, T., Schmitt, M., Bockholt, U., ve Eleftheratou, S. (2013). A digital look at physical museum exhibits: Designing personalized stories with handheld Augmented Reality in museums. Paper presented at the 2013 Digital Heritage International Congress (DigitalHeritage).
• Kervanki̇ran, I. s. (2014). Dünyada Değişen Müze Algısı Ekseninde Türkiye’deki Müze Turizmine Bakış. Turkish Studies, 9, 25.
• Kırksekiz, A. (2021). 360 derece videolar ile oluşturulmuş sanal müze uygulamasının sosyal bilgiler dersinde kullanımının öğrencilerin akademik başarı ve tutumlarına etkisi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar Ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dali. Sakarya Üniversitesi. Türkiye. Retrieved from https://hdl.handle.net/20.500.12619/101437
• Kolstee, Y., ve Eck, W. v. (2011, 26-29 Oct. 2011). The augmented Van Gogh’s: Augmented reality experiences for museum visitors. Paper presented at the 2011 IEEE International Symposium on Mixed and Augmented Reality - Arts, Media, and Humanities.
• Orser, C. E. (1996). Images of the recent past: readings in historical archaeology: Rowman Altamira.
• Otto, J. E., ve Ritchie, J. B. (1996). The service experience in tourism. Tourism management, 17(3), 165-174.
• Öter, Z., ve Özdoğan, O. N. (2005). Kültür amaçlı seyahat eden turistlerde destinasyon imajı: Selçuk-Efes örneği. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 16(2), 127-138.
• Özgün, S., ve Yavuz, A. Ö. (2018). Video Mapping Uygulamalarının Deneyim Odaklı İncelenmesi. Paper presented at the SETSCI-Conference Proceedings.
• Özturan, Ö., Göküz, B., ve Elinç, Z. K. (2020). Arkeolojik Buluntuların Sergilenmesi ve Korunmasında Yeni Yaklaşımlar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11(Ek (Suppl.) 1), 368-379.
• Pine, B. J., ve Gilmore, J. H. (1998). Welcome to the experience economy (Vol. 76): Harvard Business Review Press Cambridge, MA, USA.
• Poulsson, S. H., ve Kale, S. H. (2004). The experience economy and commercial experiences. The marketing review, 4(3), 267-277.
• Quan, S., ve Wang, N. (2004). Towards a structural model of the tourist experience: An illustration from food experiences in tourism. Tourism management, 25(3), 297-305.
• Roppola, T. (2013). Designing for the museum visitor experience: Routledge.
• Sabancı, M., ve Sarıışık, M. (2021). Gastronomi turizmi potansiyelinin değerlendirilmesine yönelik nitel bir çalişma: Manisa örneği. Turar Turizm ve Araştırma Dergisi, 10(2), 22-46.
• Savrum, M. (2011). Bademağacı Höyüğü’nde arkeolojik mirasın korunması değerlendirilmesi ve sürdürülebilirliğine yönelik sorunlar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(4), 94-100.
• Schmitt, B. (1999). Experiential marketing. Journal of marketing management, 15, 53-67.
• Sop, S. A., Ongun, U., ve Abalı, R. (2020). Müze deneyimini etkileyen unsurlar: Çevrimiçi yorumlar üzerine nitel bir araştırma. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1123-1138.
• Şeker, N. (2023). Müze Deneyimine Yönelik Bibliyometrik Bir Analiz. Journal of Tourism Research Institute, 4(2), 95-106. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2024, 25 Aralık). Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44404/efes-izmir.html
• Tanrıkulu, B., ve Karagöl, A. (2021). Müzede Sanal Gerçeklik Uygulamalari: Bir Örnek Çalişma Olarak Kaplumbağa Terbiyecisi. Yeni medya elektronik dergisi, 5(2), 95-111.
• Taş, Ş., ve Korkmaz, S. A. (2022). Dijital Sanat-Fiziki Mekân İlişkisi Bağlamında Dijital Sanat Müzeleri. Art-e Sanat Dergisi, 15(30), 1499-1520.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Deneyim: Türk Dil Kurumu.
• Türsab. (2024, 25 Aralık).Erişim adresi: https://www.tursab.org.tr/duyurular/ayasofya-i-kebir-cami-i-serifi-ziyaretleri-hakkinda-duyuru
• Uluçay, A. (1997). Osmanlı Devleti Döneminde Bergama ve Efesteki Kazılar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, M., ve Uca, S. (2024). Müze Ziyaretçi Deneyimi ve Destinasyon İmajı Ölçeklerinin Uygulanabilirliği Üzerine Bir Araştırma. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 8(1), 24-40.
• Venkateswaran, S., Arnone, G., ve Balaganesh, D. (2024). Revolutionizing e-commerce: the shift with augmented reality and virtual reality. AVE trends in intelligent technoprise letters, 1(1), 1-12.
• Yazıcı, G. A., ve Üreten, H. (2020). Ephesos Antik Kenti’nde İmparatorluk Kültü ve Kült Yapıları. History Studies (13094688), 12(2).
• Yilmaz, İ., ve Yetiş, Ş. A. (2016). Göreme Açık Hava Müzesi’ne gelen ziyaretçilerin müze deneyiminin demografik özelliklerine göre değişmesi. Disiplinlerarası Akademik Turizm Dergisi, 1(1), 43-59.
• Yuce, A. (2021). The Impact of Digital Transformation and Virtual Reality in Tourism Marketing: A Conceptualized Exploration. In Handbook of Research on IoT, Digital Transformation, and the Future of Global Marketing (ps. 1-14): IGI Global.
• Yuce, A. (2022a). Digital transformation-oriented innovation in museum settings via digital engagement: virtual reality. In Handbook of Research on Museum Management in the Digital Era (ps. 248-264): IGI Global Scientific Publishing.
• Yuce, A. (2022b). ICT Pandemic Time Adoption and Immersive Technologies: A Comprehensive Review. Digitalization as a Driver for Smart Economy in the Post-COVID-19 Era, 243-255.
• Yuce, A. (2022c). Impact of Technology in Sustainable Tourism Development: Virtual Reality. In Mobile Computing and Technology Applications in Tourism and Hospitality (ps. 98-119): IGI Global.
• Yuce, A., Arasli, H., Ozturen, A., ve Daskin, M. (2020). Feeling the service product closer: Triggering visit intention via virtual reality. Sustainability, 12(16), 6632.