Makroekonomik Şokların Turizm Sektörüne Etkisi: BIST Turizm Endeksi Üzerine SVAR Modeli Analizi

Year 2025, Volume: 22 Issue: 2, 413 - 443, 25.08.2025

Özkan Şahin

https://doi.org/10.24010/soid.1635110

Abstract

Bu çalışma, seçili makroekonomik değişkenlerde (USDTRY, Faiz, ÜFE) meydana gelen şokların BIST Turizm Endeksi üzerindeki etkilerini Yapısal Vektör Otoregresyon (SVAR) modeli kullanarak analiz etmektedir. Analiz sonuçlarına göre, döviz kuru şokları endeks üzerinde kısa vadede pozitif etki oluştururken, orta ve uzun vadede ters yönde etkiler oluşturmaktadır. Faiz oranı şoklarının etkisi sınırlı seviyede kalırken ÜFE’nin etkisi ise düşük seviyelerde tespit edilmiştir. Sonuç olarak BIST Turizm Endeksinin başta döviz kuru olmak üzere makroekonomik değişkenlerde meydana gelen şoklara karşı kırılgan bir yapıda olduğu belirlenmiştir. Sürdürülebilir bir turizm sektörü için; döviz kuru istikrarı, düşük enflasyon ve düşük finansman maliyetinin gerekliliği belirlenmiştir.

Keywords

BIST Turizm Endeksi, SVAR, Döviz Kuru, Faiz, ÜFE

Thanks

Yayın hayatınıza başarılar dilerim.

The Impact of Macroeconomic Shocks on Tourism Sector: SVAR Model Analysis on BIST Tourism Index

Abstract

This study analyzes the effects of shocks in selected macroeconomic variables (USDTRY, Interest Rate, PPI) on the BIST Tourism Index using a Structural Vector Autoregression (SVAR) model. According to the results of the analysis, exchange rate shocks have a positive effect on the index in the short run, while they have an adverse effect in the medium and long run. The effect of interest rate shocks is limited, while the effect of PPI is found to be low. As a result, it is determined that the BIST Tourism Index is vulnerable to shocks in macroeconomic variables, especially the exchange rate. For a sustainable tourism sector, exchange rate stability, low inflation and low financing costs are necessary.

Keywords

BIST Tourism Index, SVAR, Exchange Rate, Interest Rate, PPI

References

• Açıkalın, S., Aktaş, R. and Ünal, S. (2017), “Relationships Between Stock Markets and Macroeconomic Variables: An Empirical Analysis of the Istanbul Stock Exchange.” Investment Management and Financial Innovations, 5 (1), ss. 8-16
• Agiomirgianakis, G. M., Serenis, D., and Tsounis, N. (2015), “The effects of exchange rate volatility on tourist flows: evidence from the UK and Sweden.” International Journal of Tourism Policy, 6(1), ss. 1–16.
• Ai, Jun, Hou. (2013). “EMU Equity Markets' Return Variance and Spillover Effects From The Short-Term Interest Rate.” Quantitative Finance, Taylor and Francis Journals, 13 (3), ss. 451-470.
• Ajudua, E. I., Majebi, E. C., Odishika, V. A., Bakare-Aremu, T. A., Nwokoro, A. and Fagbolu, O. D. (2022). “Nexus Between Tourism Sector Output and Macroeconomic Indicators in Nigeria.” JIET (Jurnal Ilmu Ekonomi Terapan), 7 (2), ss. 197–209.
• Akın, A. (2018). “Türk Turizminin Makroekonomik Göstergeler Üzerindeki Etkileri.” Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(3), ss. 3-23
• Alleyne, L., Okey, O., and Moore, W. (2020), “The Volatility of Tourism Demand and Real Effective Exchange Rates: A Disaggregated Analysis.” Tourism Review. 76 (2), ss. 489-502
• Alegre, J., Pou, L. and Sard, M. (2019). "High Unemployment And Tourism Participation," Current Issues in Tourism, 22 (10),ss. 1138-1149.
• Ali, G., Zaman, K. ve Islam, T. (2018), “Makroekonomik Şoklar ve Malezya Turizm Endüstrisi: Yapısal VAR Modelinden Kanıtlar.” İran Ekonomik İncelemesi, 22, ss. 1113-1137.
• Alrub, A. A., Tursoy, T. ve Husam, R. (2016), “Exploring the Long-run and Short-run Relationship Between Macroeconomic Variables and Stock Prices During The Restructuring Period: Does it Matter in Turkish Market?.” Journal of Financial Studies and Research, 2016, ss. 1-11.
• Arshad, H. and M., Tariq, Javed. (2009), “An Empirical Investigation of the Causal Relationship among Monetary Variables and Equity Market Returns.” Lahore Journal of Economics, 14 (1), ss. 115-137.
• Arslan, F. (2023), “Makroekonomik Şokların Tüketim Harcamalarına Etkisi: Türkiye Örneği.” Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 6 (4), ss. 286-307.
• Baek, S., Glambosky, M. and Mohanty, S. (2024), “Macroeconomic Shocks and Stock Market Returns.” Applied Economics Letters, ss. 1–7.
• Bayat, T., Şahbaz, A. ve Akçacı, T. (2013). “Petrol Fiyatlarının DıŞ Ticaret Açığı Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği.” Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 42, ss. 67–90.
• Bernanke, B. S. (1986), “Alternative Explanations of the Money-Income Correlation.” Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy, Elsevier, 25 (1), ss. 49-99.
• Bingöl, N., Pehlivan, C. ve Han, A. (2020). “Turizm Gelirleri-Makro Değişkenler Arasındaki İlişkinin Türkiye Için Ampirik Olarak İncelenmesi.” Ekev Akademi Dergisi, 24(83), ss. 245-262
• Blanchard, O. J. and Watson, M. W. (1984). “Are Business Cycles All Alike.” NBER Working Paper Series, 4761.
• Buluş, G. C., Bakırtaş, İ., ve Koç, S. (2021). “Türki̇ye’de Turi̇zm Teşvi̇kleri̇ni̇n ve Jeopoli̇ti̇k Ri̇ski̇n Ekonomi̇k Büyüme Üzeri̇ndeki̇ Etki̇leri̇.” Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), ss. 445-468.
• Bozkurt, K., Armutçuoğlu Tekin, H. and Can Ergün, Z. (2021), “An Investigation of Demand and Exchange Rate Shocks in The Tourism Sector.” Applied Economic Analysis, 29 (86), ss. 171-188.
• Brahim., R. (2022), “The Impact of Exchange Rate on Tourism Demand in the Euro Area (Using Panel Data Approach).” International Journal Of Academic Research In Business and Social Sciences, 12 (4), ss. 409–421.
• Buberkodu, Ö., Kızıldere, C., Cesur, A. ve Yiğenoğlu K. (2022). “Turizm Şirketlerinin Faiz Orani Riski Duyarliliklarinin Analiz”, VI. International West Asia Congress of Tourism Research, 16 – 18 June 2022, Tbilisi, Gürcistan, ss.1-2
• Çeştepe, H., Yıldırım, E., ve Özbek, Z. (2018), “Ti̇cari̇ ve Fi̇nansal Açıklığın Ekonomi̇k Büyüme Üzeri̇ne Etki̇si̇: Türki̇ye’ye İlişkin Ampi̇ri̇k Kanıtlar.” Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(4), ss. 1-17.
• Challe, E. and Giannitsarou, C. (2011), “Stock Prices and Monetary Policy Shocks: A General Equilibrium Approach.” Journal of Economic Dynamics and Control, Elsevier, 40 (C), ss. 46-66.
• Chao, C. C., Laffargue, J. P., and Sgro, P. M. (2012). “Environmental Control, Wage Inequality and National Welfare In a Tourism Economy.” International Review of Economics and Finance, 22(1), ss. 201-207.
• Demirkale, Ö. ve Can, E. (2021), “Makroekonomik Değişkenlerin Bist Turizm Endeksi Üzerindeki Etkisinin Incelenmesi.” Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü Dergisi, 3 (1), ss. 175-180.
• Edwards, S. (2002). “Does the current account matter?” In S. Edwards and J. A. Frankel (Eds.), Preventing Currency Crises in Emerging Markets, ss. 21–76.
• Eriadi, I., Yolanda, D. S. and Al, H. (2023) “The Development of The Tourism Sector and its Impact.” International Journal of Development Research, 13 (6), ss. 63137-63142
• Ergen, E. ve Yavuz, E. (2017). “Empirical Analysis of The Relationship Between Tourist Flows and Exchange Rate Volatility: ARDL Method.” Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 3(1), 35-46.
• Eşsiz, F. P. (2023). “Türkiye'de Turizm Sektörünün Ekonomik Büyümeye Katkısı: Cumhuriyetten Günümüze.” Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 6(5), ss.28-41
• Fattah, A. S. ve Kocabıyık, T. (2020), “Makroekonomi̇k Deği̇şkenleri̇n Borsa Endeksleri̇ Üzeri̇ne Etki̇si̇: Türki̇ye ve ABD Karşılaştırması.” Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12 (22), ss. 116 – 151.
• Gülcü, Y. (2024). “Türkiye’de Reel Döviz Kuru Ile Turizm Geliri Ilişkisi.” Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(2), ss.844-858
• Güler, A. (2021). “Reel Döviz Kuru Şoklarının İhracat ve Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Asimetrik Etkileri: Türkiye İçin NARDL Yaklaşımından Kanıtlar.” MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(2), ss. 950-970
• Günay, F. (2022). “Financial and Economic Issues in Emerging Markets” içinde Kandemir, T. and Buğan, M. F. (Editörler), The Effect of Interest Rate, Country Credit Risk and Exchange Rate on Tourism Stocks: The Case of Developing Country Turkey (An Application in Borsa Istanbul Tourism Index), ss. 49-78, Gaziantep: Özgür Publications.
• Günay, F. ve Bayraktaroğlu E. (2022), “Analysis of the Effects of the Central Bank’s Interest Announcements on Tourism Index Returns.” Sosyoekonomi Journal, 30 (51), ss. 91 – 118.
• Gürgün, G. (2020), “Belirsilik Kavramı, Belirsizlik Ölçütleri ve Belirsizliğin Makroekonomi̇k Etki̇leri̇ Üzeri̇ne Bir İnceleme.” Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi. 34 (1), ss. 21-38.
• Göker, İ. E. K. ve Uysal, B. (2019). “Turizm Sektöründe Faiz Orani Ve Döviz Kurunun Karlilik Üzerindeki Etkisi.” Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), ss. 159-170
• Habanabakize, T. and Mothibi, L. (2024). “The Implication of Political Risk and Specific Macroeconomic Variables on Total Revenue in Tourism Industry.” International Journal of Economics and Financial Issues. 14(3), ss.170-177
• Hacıeyliyagil, N. ve Demir Y. (2016). “Döviz Kurunun Temel Makro Ekonomik Değişkenlerle İlişkisi: Türkiye ve BRICS Ülkeleri Karşılaştırması.” Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 53 (615), ss.41-64
• Hesami, S., Rustamov, B., Rjoub, H., aand Wong, W. (2020). “Implications Of Oil Price Fluctuations For Tourism Receipts: The Case Of Oil Exporting Countries.” Energies, 13 (17), 4349
• Imamboccus, R., Boopen, S., Robin, N., Zameelah, Jaffur, Z. K. (2024), “The Impact of Exchange Rate and Exchange Rate Volatility on Tourism Demand Using Disaggregated Data.” International Journal of Tourism Research, 26 (2), ss. 1-13.
• Kakacak, K., Meriç, E. ve Temizel, F. (2020). “Petrol Fiyatlarının BİST100 Endeksi Üzerine Etkisinin Var Yöntemi İle Analizi.” Business and Management Studies: An International Journal, 8 (5), ss. 3751-3771
• Kaymaz, V. (2022). “Dependence Of The Turkish Tourism Sector On Five Countries Of Origin And Tourism Demand.” Tourism, 70 (3), ss. 383 – 394
• Kilian, L. (2011). “Structural Vector Autoregressions.” CEPR Discussion Paper, No. DP8515
• Kiracı, K. (2019). “BİST Turizm Endeksi Ile Dolar Kuru, Dolar Endeksi Ve Petrol Fiyatları Arasındaki Nedensellik Ilişkisinin Ampirik Analizi.” Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 53, ss. 73 - 86
• Kuşat, N. (2017). “Cari Açiklarla Mücadelede Turizm Sektörü Ve Türkiye Analizi.” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9 (20), ss. 108 – 118.
• Menegaki, A. N., and Poutakidou, G. (2023), “Risks in the Tourism Sector From The Increase in Energy Prices.” Preprints. [elektronik versiyon], https://doi.org/10.20944/preprints202305.0030.v1.
• Mutluay, A. H. ve Turaboğlu, T. T. (2013). “Döviz Kuru Değişimlerinin Firma Performansına Etkileri: Türkiye Örneği”, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 7(1), ss. 59-78
• Narayan, S., Narayan, P. K. and Tobing, L. (2021). “Has Tourism Influenced Indonesia’s Current Account?” Economic Analysis and Policy, 69, ss.225-23.
• Nico, V. (2001), “Stock and Bond Market Sensitivities to Monetary Variables.” Research Papers in Economics, Research Memorandum WO no 680, ss. 1-20.
• Ojaghlou, M. and Demirkale, Ö. (2020), “Structural Var Model Analysis of The Impact of Monetary Policy Decisions on BIST100.” İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 5 (12), ss. 141-155.
• Özcan, G. ve Karter, Ç. (2020). “The Causal Relationship Between Oil Prices and Stocks Prices in Turkey: Boostrap Rolling Window Approach.” Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 7(2), ss. 105-114.
• Podkaminer, E., Tollette, W. and Siegel, B. (2020). “Real Interest Rate Shocks and Portfolio Strategy.” The Journal of Investing, 29 (6), ss. 23-41.
• Polat, O. (2018), “Hisse Senedi Piyasalarında Finansal Bağlantılılık Analizi.” Politik Ekonomik Kuram, 2 (1), ss. 73-86.
• Paoutakidou, G. and Menegaki, A. N. (2023). “Do Energy Prices Put the Tourism Sector at Risk?” Economies, 11 (7), ss. 197
• Raifu, I. A. and Afolabi, J. A. (2024), “Does Rising Inflation Affect The Tourism Industry? Evidence from Nigeria.” Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, ss: 1–17.
• Rotar, L. J., Gričar, S. and Bojnec, S. (2023). “The Relationship Between Tourism and Employment: Evidence From The Alps-Adriatic Country.” Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 36 (1), ss. 1 – 19
• Rubio-Ramirez, J., Waggoner, D. and Zha, T. (2010), “Structural Vector Autoregressions: Theory of Identification and Algorithms for Inference.” Review of Economic Studies, 77 (2), ss. 665–696.
• Sachs, M. (2022). “Stock Prices’ Response Towards Macroeconomic Shocks in Listed Malaysian Property and Construction Companies.” Albukhary Social Business Journal, 3 (1), ss. 29-43.
• Samirkaş, M. and Samirkaş, M. C. (2015), “Handbook of Research on Global Hospitality and Tourism Management” içinde Camillo A. (Editör), The Impact of Exchange Rate on Tourism Industry: The Case of Turkey, ss. 107-118, Pensilvanya: IGI Global Scientific Publishing.
• Seung-Hyuk, Baek., Mina, Glambosky., Sunil, Mohanty. (2024). 2. Macroeconomic shocks and stock market returns. Applied Economics Letters, doi: 10.1080/13504851.2024.2308585.
• Sharma, A., Vashishat, T., and Rishad, A. (2019), “The Consequences of Exchange Rate Trends on International Tourism Demand: Evidence From India.” Journal of Social and Economic Development, 21 (2), ss. 270–287.
• Sims, C. A. (1980), “Macroeconomics and Reality.” Econometrica: Journal of the Econometric Society, 48 (1), ss. 1-48.
• Srivastava, H., Solomon, P. and Singh, S. P. (2022), “Do Exogenous Shocks in Macroeconomic Variables Respond to Changes in Stock Prices?” Finance: Theory and Practice, 26 (6), ss.104-114.
• Sulasmiyati., S. (2019). “Analyzing Inflation Influence Toward The Number of Foreign Tourists Visiting Indonesia and Their Impact on Indonesia’s Economic Growth.” Media Bina Ilmiah, 14 (3), ss. 2181 – 2186
• Şekeroğlu, G., Uçan, O., ve Acar, M. (2019). “Enflasyon ve Dış Ticaret Açığının Borsa Endeks Getirileri Üzerindeki Etkisi: Borsa İstanbul 100 Endeksinde Bir Uygulama.” Muhasebe ve Finansman Dergisi, 82, ss. 221-234.
• Şit, M. (2016) “Türkiye Ekonomisinde Net Turizm Gelirlerinin Cari İşlemler Açiğini Azaltmadaki Etkisinin Analizi: 1980-2015 Dönemi.” Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (4), ss. 57 - 67
• Şit, M. ve Şen, A. (2022) “Türkiye Ekonomisinde Turizm Gelirleri ve Enflasyon İlişkisinin Ampirik Analizi.” Turizm Akademik Dergisi, 9(1), ss.209-218
• Tekin, B. ve Badwan, N. (2024), “Interplay of Financial Market Performance, Macroeconomic Indicators and Business Sentiment: A Comprehensive Study of The Turkish Economy.” International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 17 (3), ss. 509-531.
• Topçubaşı, A. (2017), 2008 Yılı Global Krizinin Türk Turizmine Etkisi ve Antalya İli Örneği, Doktora Tezi, Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, İstanbul
• Tung, L. T. and Thang, P. N. (2022). “Impact of Exchange Rate on Foreign Tourist Demand: Evidence From Developing Countries.” Geojournal of Tourism and Geosites, 45 (4):1579-1585.
• Türkmen, S. ve Ağır, H. (2020), “Enflasyon ile Finansal Gelişme İlişkisi: Yüksek ve Düşük Enflasyonlu Ülkeler Üzerine Ampirik Kanıtlar.” Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13 (3), ss. 577-592.
• Xu, Y., Guan, B., Lu, W. and Heravi, S. (2024), “Macroeconomic Shocks and Volatility Spillovers Between Stock, Bond, Gold and Crude Oil Markets.” Energy Economics, 136.
• Varlık, S. (2017), “Ülke Risk Primi Şokunun Bankacılık Sisteminin Sağlamlığına Etkisi: SVAR Modeli Çerçevesinde Türkiye Örneği” Sosyoekonomi, 25 (33), 103-126.
• Varlik, C. (2023), “Macroeconomic Effects of Global Uncertainty in The Turkish Economy.” Journal of Business, Economics and Finance, 17 (20), ss. 129-134.
• Yamak, N. ve Tanriöver, B. (2012), “Parasal Şokların Asimetrik Etkileri: Teori ve Türkiye Uygulaması.” Ege Akademik Bakış, 12 (3), ss. 339-339.
• Yıldırım, B. (2022), Merkez Bankası Faiz Kararlarının Finansal Piyasalara Etkisi, Yükseklisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli
• Yıldırım, Z. (2020), “External and Domestic Shocks, Exchange Rate, Country Risk Premia and Macroeconomic Conditions in Turkey.” 70 (1), 73-112.