Göçmen Yaşlı ve Bakım Literatürü: Yöntemsel ve Tematik Haritalama

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 2, 153 - 170, 29.10.2025

Ferhan Saniye Palaz

https://doi.org/10.18490/sosars.1813089

Öz

Türkiye’de göçmen yaşlı nüfus artış eğilimi göstermektedir. Mevcut etnik çeşitliliğe eklenen göçmen gruplardan yaşlıların sağlık ve bakım ihtiyaçlarını karşılayacak politikalar için bilimsel bilgiye ihtiyaç vardır. Bununla birlikte, Türkçe literatürde araştırma sayısı yetersizdir. Bu araştırmanın amacı, Türkçe literatüre analitik bir çerçeve geliştirmektir. Bu doğrultuda, güncel İngilizce literatür tematik, yöntemsel ve etik açılardan haritalanmıştır. Web of Science veri tabanında 2020-2025 dönemi için yapılan tarama ile çalışmalara ulaşılmıştır. Ardından dışlama kriterleri uygulanmıştır. Seçkide 29 araştırma makalesi yer almıştır. İki araştırma sorusu bulunmaktadır: (1) Göçmen yaşlı ve bakım araştırmalarında öne çıkan temalar, yöntemsel yaklaşımlar ve etik duyarlılıklar nelerdir? ve (2) Söz konusu literatür, Türkiye bağlamında yürütülecek araştırmalar için ne tür bir analitik çerçeve sunmaktadır? Ulaşılan bulgulara göre, yöntemsel haritalama, literatürde kesişimsel yaklaşımın benimsendiğini ve anadilde tasarlanmış ölçüm araçlarının kullanımına geçerlik güvenirlik kadar etik açıdan da önem verildiğini göstermektedir. Çeviri yapılması durumunda protokol planlanmaktadır. Araştırmacıların reflektif düşünme sorumluluğu üzerinde durulmaktadır. Katılımcılara ulaşma stratejilerinde etnik gruplarla iş birliği yapılmaktadır. Tematik haritalamanın ulaştığı sonuçlara göre, göç ve etnik köken birden fazla karşılıkla nitelendirilmektedir. Çok sayıda bakım tipi ele alınmaktadır. Sağlık ve sosyal iyi oluşta bütüncül bir yaklaşım edinilmiştir. Hizmetlere erişim ve bakımda rol alan aktörler de sıklıkla çalışılan temalar arasındadır. Türkiye’de yapılacak araştırmalar için bu yöntemsel ve tematik bulgular anlamlı bir çerçeve oluşturma potansiyeli taşımaktadır. Araştırmada son olarak, Türkiye’de yapılacak çalışmalar için yerel faktörler üzerinde durulmuştur. Kırda yaşayan, tek başına yaşayan ve anadili Türkçe olmayan yaşlılar gibi nüfus gruplarının dikkate alınması ve böylelikle heterojen bir yaşlı nüfusun araştırmalara dahil edilmesi önerisine ulaşılmıştır. Türkiye’deki sağlık sistemine aşina olmayan yaşlıların sisteme entegrasyonu gerekmektedir. Kayıt dışı göçmen yaşlılar ya da bakım vereni kayıt dışı göçmen olan yaşlıların bakım gereksinimleri anlaşılmalıdır. Son olarak, çok disiplinli ve çok dilli araştırma ekiplerine ihtiyaç görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ulusötesi yaşlanma , yaşlı göçmen , etnik köken , sağlık , bakım , politika.

Kaynakça

• Akkan, B., Şanlı, C.C. (2023). Aging and Social Protection in a Familialist Welfare Regime: Elderly Poverty and Social Pensions in Turkey. Handbook of Aging, Health and Public Policy. içinde. Springer, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-16-1914-4_209-1
• Apak, E. ve Artan, T. (2024). Yaşlı göçmen olmak: Türkiye’de yaşlı suriyelilerin hizmet alımındaki konumları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 35(2), 315-333. DOI:10.33417/tsh.1371738
• Arksey, H. & O'Malley, L. (2005) Scoping studies: towards a methodological framework, International Journal of Social Research Methodology, 8:1, 19-32, DOI: 10.1080/1364557032000119616
• Berens, E., Klinger, J., Carol, S., & Schaeffer, D. (2022). Differences in health literacy domains among migrants and their descendants in Germany. Frontiers in Public Health, 10. https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.988782
• Bilecen, B. (2013). Avrupa’daki Türkiyeli Göçmenlerin Ulusaşırı Aile Ağları, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 27. Sayı, 2013/2, 235-250.
• Bilecen, B., & Fokkema, T. (2022). Conducting Empirical Research With Older Migrants: Methodological and Ethical Issues. The Gerontologist, 62(6), 809–815. https://doi.org/10.1093/geront/gnac036
• Bodewes, A., Agyemang, C., Stronks, K., & Kunst, A. E. (2020). Healthcare Utilisation of Moluccans in the Netherlands: Equal Care for Equal Need after 60 Years of Residence in the Host Country? International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(23), 8710. https://doi.org/10.3390/ijerph17238710
• Carlsson, H. (2023). Migrants’ pathways to aged care: the role of local relationships of care in facilitating access for super-diverse older populations. Ageing and Society, 43(7), 1502–1529. https://doi.org/10.1017/s0144686x21001240
• Chaouni, S. B., Claeys, A., Van Den Broeke, J., & De Donder, L. (2021). Doing research on the intersection of ethnicity and old age: Key insights from decolonial frameworks. Journal of Aging Studies, 56, 100909. https://doi.org/10.1016/j.jaging.2020.100909
• Chau, R. C. M., & Yu, S. W. K. (2019). Familization risks, defamilization risks and older women. Journal of Women & Aging, 1–16. https://doi.org/10.1080/08952841.2019.1692630
• Conkova, N., Fokkema, T., & Van Tilburg, T. G. (2023). Subjective well‐being of older migrants in the Netherlands: A conceptual and methodological discussion. International Migration, 62(1), 54–67. https://doi.org/10.1111/imig.13194. Available from: https://www.researchgate.net/publication/374634123_Subjective_well-being_of_older_migrants_in_the_Netherlands_A_conceptual_and_methodological_discussion [accessed May 08 2025].
• Conkova, N., & Van Den Broek, T. (2024). Long-Term care use among older migrants in the Netherlands: what to expect in the next decade? Journal of Aging & Social Policy, 1–17. https://doi.org/10.1080/08959420.2024.2384195
• Danış, D., & Di̇kmen, H. (2022). Türkiye’de göçmen ve mülteci entegrasyonu: politikalar, uygulamalar ve zorluklar. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(Özel Sayı), 24–45. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1106715
• Demirkapu, H., Van Den Block, L., De Maesschalck, S., De Vleminck, A., Colak, F. Z., & Devroey, D. (2023). Advance care planning among older adults in Belgium with Turkish backgrounds and palliative care needs: A qualitative interview study. European Journal of General Practice, 29(1). https://doi.org/10.1080/13814788.2023.2271661
• Denktaş, S. (2011). Health and Health Care Use of Elderly Immigrants in the Netherlands. A comparative study. Thesis Erasmus University Rotterdam. ISBN: 978-90-9025988-8 De Voogd, X., Willems, D. L., Onwuteaka-Philipsen, B., Torensma, M., & Suurmond, J. L. (2020). Community Education for a Dignified Last Phase of Life for Migrants: A Community Engagement, Mixed Methods Study among Moroccan, Surinamese and Turkish Migrants. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(21), 7797. https://doi.org/10.3390/ijerph17217797
• Duran-Kiraç, G., Uysal-Bozkir, Ö., Uittenbroek, R., van Hout, H., & Broese van Groenou, M. I. (2022). Accessibility of health care experienced by persons with dementia from ethnic minority groups and formal and informal caregivers: A scoping review of European literature. Dementia (London, England), 21(2), 677–700. https://doi.org/10.1177/14713012211055307
• Dwyer, P., & Papadimitriou, D. (2006). The social security rights of older international migrants in the European Union. Journal of Ethnic and Migration Studies, 32(8), 1301–1319. https://doi.org/10.1080/13691830600927773
• Fassmer, A. M., Zuidema, S. U., Janus, S. I., & Hoffmann, F. (2023). Comparison of medical care needs and actual care in German and Dutch nursing home residents: A cross-sectional study conducted in neighboring European countries. Archives of Gerontology and Geriatrics, 117, 105178. https://doi.org/10.1016/j.archger.2023.105178
• Groenewegen, P. P., Spreeuwenberg, P., Siriwardena, A. N., Sirdifield, C., & Willems, S. (2022). Migrant GPs and patients: a cross-sectional study of practice characteristics, patient experiences and migration concordance. Scandinavian Journal of Primary Health Care, 40(2), 181–189. https://doi.org/10.1080/02813432.2022.2069719
• Kate, R. L. F. T., Bilecen, B., & Steverink, N. (2021). The role of Parent‐Child relationships and filial expectations in loneliness among older Turkish migrants. Social Inclusion, 9(4), 291–303. https://doi.org/10.17645/si.v9i4.4508
• Koç, İ., & Saraç, M. (2018). Türkiye’de Yaşlı Göçünün Büyüklüğünün ve Yönünün Değişimi. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 2(2), 19-37.
• Palaz, F. S. (2021). Sağlık ve Emeklilik Araştırması (HRS). Dünyada yaşlanma araştırmaları içinde. M. Şentürk (Ed.). (17-38 ss.). Ankara: Nobel.
• Pot, A., Keijzer, M., & De Bot, K. (2018). The language barrier in migrant aging. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 23(9), 1139–1157. https://doi.org/10.1080/13670050.2018.1435627
• Roosen, I., Salway, S., & Osei-Kwasi, H. A. (2021). Transnational social networks, health, and care: a systematic narrative literature review. International Journal for Equity in Health, 20(1). https://doi.org/10.1186/s12939-021-01467-6
• Rostila, M., Nygard, M. & Nyqvist, F. (2015). The role of welfare states and social capital for self-rated health among older Europeans. Social Capital as a Health Resource in Later Life: The Relevant of Context. içinde, (Eds. Nyqvist, F., Forsman, A. K. Dordrecht), (s. 206-229). London: Springer.
• Ruspini, P. (2009) Elderly migrants in Europe: an overview of trends, policies and practices. European Committee on Migrationof the Council of Europe (CDMG) Report. Available from: https://ec.europa.eu/migrant-integration/sites/default/files/ 2011-09/docl_23076_15149428.pdf
• Sampaio, D. & Carvalho, R. F. (2022). Transnational families, care and wellbeing: The role of legal status and sibling relationships across borders. Wellbeing, Space and Society, 3, 100097, https://doi.org/10.1016/j.wss.2022.100097.
• Seibel, V. (2023). The impact of migrants’ knowledge about their social rights on their subjective wellbeing. Frontiers in Political Science, 5. https://doi.org/10.3389/fpos.2023.1067258
• Selten, J., Termorshuizen, F., Van Sonsbeek, M., Bogers, J., & Schmand, B. (2020). Migration and dementia: a meta-analysis of epidemiological studies in Europe. Psychological Medicine, 51(11), 1838–1845. https://doi.org/10.1017/s0033291720000586
• Sialino, L. D., Wijnhoven, H. A., Van Oostrom, S. H., Picavet, H. S., Visser, M., & Schaap, L. A. (2024). The sex difference in self-rated health among older Turkish and Moroccan migrants in the Netherlands: an exploratory study of contributing determinants. BMC Public Health, 24(1). https://doi.org/10.1186/s12889-023-17479-6 Torensma, M., De Voogd, X., Oueslati, R., Van Valkengoed, I. G. M., Willems, D. L., Onwuteaka-Philipsen, B. D., & Suurmond, J. L. (2024). Care and decision-making at the end of life for migrants living in The Netherlands: an intersectional analysis. Journal of Migration and Health, 11, 100293. https://doi.org/10.1016/j.jmh.2024.100293
• Torres, S. (2015). Expanding the gerontological imagination on ethnicity: conceptual and theoretical perspectives. Ageing and Society, 35(5), 935–960. doi:10.1017/S0144686X14001330
• Tunçer, M. (2024). An intersectional life course approach to explore the narratives of ageing migrant women. Journal of Aging Studies, 71, 101267. https://doi.org/10.1016/j.jaging.2024.101267
• TÜİK (2023), Kent-Kır Nüfus İstatistikleri 2022. Çevrimiçi erişim (14.05.2025): https://data.tuik.gov.tr/bulten/index?p=kent-kir-nufus-istatistikleri-2022-49755
• TÜİK (2025a) İstatistiklerle Yaşlılar 2024. Çevrimiçi erişim (14.05.2025): https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2024-54079#:~:text=En%20az%20bir%20ya%C5%9Fl%C4%B1%20fert%20bulunan%206%20milyon%20726%20bin,%C4%B1n%C4%B1%20ise%20ya%C5%9Fl%C4%B1%20erkekler%20olu%C5%9Fturdu.&text=Grafikteki%20rakamlar%2C%20yuvarlamadan%20dolay%C4%B1%20toplam%C4%B1%20vermeyebilir.,-Tek%20ki%C5%9Filik%20ya%C5%9Fl%C4%B1
• TÜİK (2025b) Doğum İstatistikleri 2024. Çevrimiçi erişim (14.05.2025): https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2024-54196
• Öğütle, V. S., & Sevlü, H. (2023). Zorunlu Göçmenlik ve Covid-19: Gaziantep’te Yalnız Yaşayan Yaşlı Kadınlar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. https://doi.org/10.32600/huefd.1174504
• Warnes, A. M., & Williams, A. (2006). Older Migrants in Europe: a new focus for migration studies. Journal of Ethnic and Migration Studies, 32(8), 1257–1281. https://doi.org/10.1080/13691830600927617
• Yavuz, N. (2022). "Sosyal Bilimlerde Sistematik Literatür Analizi", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2022 Sayı 51: Özel sayı 1, Denizli, ss. Ö347-Ö360. DOİ:10.30794/pausbed.1134606