ALİ DEDE BOSNEVÎ’NİN İBN SÎNÂ’YA AİT KASÎDE-İ RÛHİYYE’YE YAPTIĞI MANZUM TERCÜME

Year 2023, Volume: 24 Issue: 44, 19 - 37, 31.01.2023

Hassan Abdallah Alzyout

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1154785

Abstract

İbn Sînâ’nın ruh konusu üzerine alegorik bir üslupla Arapça olarak kaleme aldığı Rûhâniyye kasidesi, çok sayıda âlim tarafından Arapça olarak şerh edilmesinin yanı sıra İngilizce, Fransızca, Tacikçe ve Rusçaya tercüme edildiği gibi Türk edebiyatında da şerh ve tercüme geleneği içinde önemli bir yer kazanmıştır. Türk edebiyatında tespit edilmiş üç şerhi bulunan bu kaside dört defa da mensur olarak Türkçeye tercüme edilmiştir. Ancak kasidenin ilk ve yegâne manzum tercümesi Ali Dede Bosnevî’nin (öl. 1007/1598) tercümesidir. Kaynak metnin nazım şekline sadık kalan ancak vezni ve kafiyesi kaynak metinle aynı olmayan bu tercüme bugüne dek müstakil herhangi bir ilmi çalışmaya konu edilmemiştir. Ali Dede Bosnevî’nin Rûhâniyye tercümesini inceleyerek ilim âlemine sunmak amacını güden bu çalışma başlıca iki bölümden müteşekkil olup ilk bölümünde; Ali Dede Bosnevî’nin hayatı ve eserleri hakkında muhtasar bilgiler verilip söz konusu tercüme karşılaştırmalı edebiyat ve çevribilim disiplinleri odağında incelenmiştir. İkinci bölümde ise söz konusu tercümenin tenkitli metnine yer verilmiştir.

Keywords

İbn Sînâ, Ruh Kasidesi, tercüme, Ali Dede Bosnevî, Harîmî

Ali Dede Al-Bosnawi’s Rhymed Translation to Al-Ruhiyyah Poem by İbn Sina

Abstract

Al-Ruhiyyah is a poem composed by İbn Sina. This poem tackles mainly the subject of spirit and includes 21 verses written in Arabic using an educational symbolic language. Al-Ruhiyyah has been explained by several scholars in Arabic as well as being translated into English, French, Russian, and Tajiki Persian. The Al-Ruhiyyah has gained great prominence in translation and commentaries in Turkish literature. This poem has been explained three times in Turkish as well as translated in prose into Turkish four times. However, the one and only rhymed translation of the poem is done by Ali Dede al-Bosnawi (1007/1598). Although this translation abides by the original poem in terms of the poetic form, it doesn’t comply with its rhyme and meter. Till this time, al-Bosnawi’s translation has never been analyzed as a separable scientific study. That’s why this study aims at analyzing and highlighting al-Bosnawi’s translation of al-Ruhiyyah poem and presenting it to the scientific canon. This study consists of two major parts; the first part includes brief information about Ali Dede Albosnawi’s life and his works. This part also studies the mentioned translation in terms of the rules of comparative literature and translation studies. The second part includes the verified text.

Keywords

İbn Sina, Al-Ruhiyyah poem, translation, Ali Dede al-Bosnawi, Harimi

References

• Alper, Ö. M. (1999). İbn Sînâ: Eserleri. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (337-345. ss.), 20, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Alper, Ö. M. (2010). İbn Sînâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Altınbaş, H. (1997). İbn Sînâ metafiziği. Kültür Bakanlığı Kaynak Eserler.
• Altıntaş, H. (1983). İbn Sina düşüncesinde nefs teorisi. Uluslararası İbn Sina Sempozyumu, 241-253.
• Altıntop, S. (2013). İbni Sînâ’nın Ruh Kasidesi’nin Maraşlı Mustafa Kâmil şerhi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(02), 465-477.
• Aydın, F. (2015). İbn Sina’nın “El-Kasidetü’l-Ayniyye” isimli eseri. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 1(1), 141-149.
• Bağdatlı, İ. P. (1951). Hediyyetu’l-’Ârifîn: Esmâ’u’l- mu’ellifîn ve âsâru’l-musannifîn (M. R. Kilisli, M. K. İbnülemin, A. Aktuç (Ed.), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bosnevî, A. D. (1978). Muhâdaratu’l-evâ’il ve musâmeretu’l-evâhir. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1900). Meşâyıh-ı Osmaniyeden sekiz zâtın terâcim-i ahvâli. Kitabhane-i İslâm.
• Çelik, Y. (2016). İbn Sina’nın akıl-aşk ilişkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceyhan, Â. (2003). Harîmî’nin Hz. Ali’den kırk vecize tercümesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 45-58.
• Ceyhan, Â. & Hilal Kurt. (2021). Harîmî’nin kırk Arapça bilgece sözün tercümesinden ibaret bir eseri: Çihil (kelimât-ı) hikmet. ESTAD- Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4(1), 222-251.
• Ceyhan, Â. & Yılmaz, H. (2022). 16. asır Osmanlı şairlerinden Harîmî’ye ait olduğu tahmin edilen bir eser: Kırk hadis tercümesi. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8(1), 203-246.
• Çifçi, M. F. (2015). Es-Seyyid Eş-Şerîf El-Cürcânî’nin er-risâletü’l-ḳudsiyye fî şerḥi’l-ḳaṣîdeti’l-mensûbe ilâ Ebî ‘Alî b. Sînâ adlı eseri. Hikmet Yurdu, 8(15), 171-199.
• Girîdî, S. & Cengiz, L. (2010). Rûh. Marife, 10(1), 247-266.
• Kasumović, I. (2004). Ali-Dedeovo učenje o čovjeku. Znakovi vremena-Časopis za filozofiju, religiju, znanost i društvenu praksu, 24, 14-39.
• Kâtib Çelebi, H. H. (1869). Fezleke. Ceride-i Havadis Matbaası.
• Kaya, M. (2018). İslâmî edebiyatta şaheserler. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Kayıran, Y. (2007). Felsefi şiir. Yapı Kredi Yayınları.
• Keklik, N. (1981). Türk-İslâm filozofu İbn Sînâ: Hayatı ve eserleri. Felsefe Arkivi, 22-23, 2-52.
• Köksal, M. F. (2012). Metin neşrinin ana esasları. Türklük Bilimi Araştırmaları, 31, 179-209.
• Muhammed Bosnevî, M. b. M. (1992). el-Cevherü’l-esnâ fî terâcimi ‘ulemâ’i ve şu’arâ’i Bosna (A. M. El-Hulv (Ed.), Hecr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr.
• Muhibbî, M. E. (1868). Hulâsatu’l-eser fî a’yâni’l- karni’l- hâdî ‘aşer. El-Matba’atu’l-Vehbiyye.
• Öztürk, Ş. (2019). Ruh-ı nâtıka üzerine yazılmış bir tasavvufî manzume ve Ali Dede Bosnevî’ye âidiyeti mes’elesi. Turkish Academic Research Review, 4(4), 475-503.
• Sâfî, A. (1940). İbn Sina ve Kaside-i Ruhiye’si tercemesi. Türk Tıp Tarihi Arkivi, 5(18), 61-66.
• Saraç, M. A. Y. (2014). Klasik edebiyat bilgisi - biçim-ölçü-kafiye. Gökkubbe Yayınları.
• Türk Tarih Kurumu (2014). Büyük Türk filozof ve tıp üstadı İbni Sina (Şahsiyeti ve eseleri hakkında tetkikler). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türkmen, N. Ç. (2019). Ali Dede Bosnevî: hayatı, eserleri ve fezâilü’l-cihâd’ı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, S. (2012). Gırnati seyahatnamesi’nin XVI. yüzyılda yapılmış bir tercümesi tercüme-i tuhfetü’l-elbab ve nuhbetü’l-a’cab. Okur Akademi Yayınları.
• Yazar, S. (2014). Osmanlı dönemi şiir tercümesinde karşılaşılan biçimsel (nazım biçimi, aruz ve kâfiye) zorluklar. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh içinde (248-293. ss.), Klasik Yayınları.
• Yazar, S. (2022, Haziran 15). Tercüme-i Kasîde-i Rûhâniyye (Alî Dede). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tercume-i-kaside-i-ruhaniyye-ali-dede