Toplumsal Bellek ve Endüstriyel Mekân: Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası Örneği

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 2 - 21, 31.12.2020

Salih Aktin

Öz

Toplumsal bellek/hafıza, anı ve hatırlama çalışmalarına olan ilginin giderek arttığı görülmektedir. İlginin artması, bir yandan “hafıza mekânların” yok olmasından diğer yandan bu mekânlara tanıklık eden neslin hayata veda etmesinden kaynaklanmaktadır. Toplumsal belleğin oluşmasında bireylerin sosyalizasyon süreçleri etkili olduğu gibi mekânla da sıkı bir bağlılığı bulunmaktadır. Mekân, her ne kadar coğrafi bir birim olarak görülse de bireylerin hafızlarını, anılarını koruduğu bir yer olarak görülmektedir. Bu çalışmadaki amaç endüstriyel bir mekân olan fabrikaların toplumsal bellek ile olan ilişkisini analiz etmektir. Endüstriyel mekânın sadece üretim işlevi yerine getiren bir kurum olmadığı, bunların birer “hafıza mekânı” olduğu görülmektedir. Bu bağlamda örneklem bölgesi, 1960’ların başında faaliyete başlayan “Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası” seçilmiştir. Sözlü tarih yöntemine dayanan bu çalışmada, Dokuma Fabrikası’ndan emekli olan 28 (9 Kadın-19 Erkek) katılımcıyla derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilip anlatılarına başvurulmuştur. Katılımcıların anlatıları, “toplumsal bellek ve mekân” çerçevesinde analiz edilmiştir. Elde edilen anlatıların genel karakterlerine bakıldığında Dokuma Fabrikası’nın buradan emekli onların belleklerinde/hafızalarında önemli bir yer edindiği gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Bellek,, Endüstriyel Mekân,, Sözlü Tarih

Kaynakça

• Aktin, S. (2017). “Kent ve Toplumsal Bellek: Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası Örneği”. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Alver, K. (2007). Siteril Hayatlar: Kentte Mekânsal Ayrışma ve Güvenlikli Siteler. Hece Yayınları. Ankara.
• Alver, K. (2018). “Mekân ve Hafıza”, Sosyoloji Divanı Dergisi, Yıl: 5, Sayı:10, ss. 269-273.
• Arıtan, Ö. (2004). Kapitalist/Sosyalist Modernleşme Modellerinin Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığının Biçimlenişine Etkileri- Sümerbank KİT Yerleşkeleri Üzerinden Yeni Bir Anlamlandırma Denemesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Antalya Valiliği, (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Antalya İl Yıllığı, Antalya Valiliği Yayınları, Antalya.
• Artasu, M. C. (2012). “İspanya Endüstri Mirası ve Coğrafya: Barselona Örneği”. (Çev.A. Alpan), Planlama Dergisi, 2012/1-1, Sayı:52. TMMOB Şehir Plancılar Odası Yayını Ankara, s. 4-20.
• Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek Eski Kültürde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev. A. Tekin), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• ATSO, (2015). “Antalya’da Sanayinin Doğduğu Yer Dokuma”. ATSO AR-GE Müdürlüğü. Vizyon Dergisi, Yıl 28. Sayı 299, Ocak-Şubat, s. 22-26.
• Auge, M. (2017). Yaşsız Zaman: Kendi Etnolojini Yapmak. (Çev. Ö. Naldemirci), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Bal, H. (2013). Nitel Araştırma Yöntemi: Görüşme, Odak Grup, Sözlü Tarih, İçerik Analizi ve Söylem Analizi. Isparta, Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2017). Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Caunce, S. (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. (Çev. B. B. Can ve A. Yalçınkaya). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Cengizkan, A. (2006). “İstanbul Silahtarağa Elektrik Santarli: Türkiye’de Fabrika ve İşçi Konutları”. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şübesi., Dosya 03- Bülten 45, s.14-18.
• Connerton, P. (2012). Modernite Nasıl Unutturur. (Çev. K. Kelebekoğlu), Sel Yayınları, İstanbul.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsarlar. (Çev. A. Şenel), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Creswell, J. W. (2013). “Nitel Araştırma Yöntemleri” (Giriş, çev. Mesu Bütün ve Beşir Demir), Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (Çev. Ed. M. Bütün ve B. Demir), Siyasal Kitabevi Yayınları, Ankara, ss.1-14.
• Çezik, U. K. (2014). Kamusal Alanların Alışveriş Merkezine Dönüşümü: Denizli Sümerbank’tan Sümerpark’a. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Denizli.
• Demir, O. Ö. (2010). “Nitel Araştırma Yöntemleri” Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (içinde), Ed. Kaan Böke, İstanbul, Alfa Yayınları, ss.287-318.
• Draaısma, D. (2016). Sıla Hasreti Fabrikası: Bellek Yaşlılıkta Nasıl İşler?.(Çev. D. Tunç), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Erzen, J. N. (2015). Üç Habitus: Yeryüzü, Kent, Yapı. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
• Fırat, D. (2014). “Sunuş: Bellek Uzam ve Mücadele” D. Fırat (Ed.). Sokağı Belleği: 1 Mayıs 1977’den Gezi Direnişi’ne Kadar. Toplumsal Hareketler ve Kent Mekânı. Dipnot Yayınları, Ankara, s. 7-42.
• Halbwachs, M. (2007a) “Bireysel Hafıza ve Kolektif Hafıza”. (Çev. B. Demir)Lapsus Dergisi, Bahar 2007/II, s.137-148.
• Halbwachs, M. (2007b). “Kolektif Bellek ve Zaman” (Çev. S. Demirkol), Cogito Dergisi, Bahar-Sayı: 50, s. 55-76.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. (Çev. B. Uçar), Heretik Yayınları, Ankara.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza. Çev. Banu Barış. Heretik Yayınları, Ankara.
• İnce, S. (2016). Türkiye’nin Tekstil Sektörünü Kuran Sümerbanklılar: Bir Okudular Bin Dokudular. Proje Tasarım ve Yazan: S. İnce, İ. K. Süher, Ö. Sert, Ö. T. Okaygün (Ed.). (Türkiye Tekstil Sanayi İşverenleri Sendikası- Bahçeşehir Üniversitesi), Doğan Burdan Dergi Yayıncılık, İstanbul.
• Kayın, E. (2015). “Anımsama ve Unutmanın Temsilleri: İzmir Enternasyonal Fuarı ve Kültürpark’ın Hafıza Katmanları”. Y. Ahenk, K. Kılınç ve B. Pasin (Ed.). İzmir Kültürpark’ın Anımsa(ma)dıkları: Temsiller, Mekânlar, Aktörler. İletişim Yayınları, İstanbul, s. 35-76.
• Klatzky, R. L. (1980). Human Memory: StructuresandProcesses. W. H. FremanandCompany, New York.
• Lynch, K. (2010). Kent İmgesi. (Çev. İ. Başaran), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Neyzi, L. (1999). İstanbul’da Hatırlamak ve Unutmak: Birey, Bellek ve Aidiyet. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Neyzi, Leyla. (2004). “Ben Kimim?” Türkiye’de Sözlü Tarih, Kimlik ve Öznelik. (Çev. Hande Özkan), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. (Çev. M. Emin), Dost Yayınları, Ankara.
• Özak, N. Ö. ve Gökmen. G. P. (2009). “Bellek ve Mekân İlişkisi Üzerine Bir Model Önerisi”. İtüdergi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, Sayı:8, Cilt: 2, s.145-155.
• Özaloğlu, S. (2017). “Hatırlamanın Yapıtaşı Mekânın Bellek İle İlişkisi Üzerine”, T. Erman ve S. Özalpoğlu (Ed.). Bir Varmış Bir Yokmuş: Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar. Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 13-19.
• Polat, E. O. (2010). “Erken Cumhuriyet Dönemi Yapılarını Korunma Sorunları”. E. A. Ergut ve B. İmamoğlu (Ed.). Cumhuriyet’in Mekânları Zamanları İnsanları, Dipnot Yayınları, Ankara, s. 267-273.
• Punch, K. F. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. çev, Dursun Bayrak, H. Bader Arslan ve Zeynep Akyüz. Ankara Siyasal Kitabevi.
• Rossi, A. (2006). Şehrin Mimarisi. (Çev. N. Gürbilek), Kanat Kitap Yayınları, İstanbul.
• Saner, M. (2012). “Endüstri Mirası: Kavramlar, Kurumlar ve Türkiye’deki Yaklaşımlar”. PlanlamaDergisi, 2012/1-1, Sayı:52. TMMOB Şehir Plancılar Odası Yayını Ankara, s. 53-66.
• Schwartz. B. (2010). “Culture and Collective Memory: Comparative Perspectives”. http://www.barryschwartzonline.com/Culture%20and%20Collective%20Memory.pdf s. 619-628 (erişim tarihi: 20.02. 2016).
• Schudson, M. (2007). “Kolektif Bellekte Çarpıtma Dinamikleri”. (Çev. B. Kovulmaz), Cogito Dergisi, Bahar-Sayı: 50, s. 179-199, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Sümerbank Genel Müdürlüğü (1946) . “Sümerbank Sermayesi 200.200.200 lira 1933-1945”. R. Zelliç Basımevi, İstanbul.
• Sümerbank Genel Müdürlüğü, (1943). Sümerbank X. Yıl: 1933-1943. İstanbul Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
• Sümerbank Genel Müdürlüğü, (1973). Cumhuriyet’in 50. Yılında Sümerbank, Araştırma ve Planlama Müdürlüğü ile Konjonktür ve Neşriyat Müdürlüğü, Tisa Matbaası, Ankara.
• Tekeli, İ. (2011). Bir Kentin Kimliği Üzerine Düşünceler. İ. Tekeli (Ed.). Tasarım, Mimarlık ve Mimarlar. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 57-65.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi. (Çev. Ş. Layıkel), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Ulu, M. (2013). Değişen İstanbul’un Tanıkları: Düğün ve Aile Fotoğrafları, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Üredi, L. (2018). “Bilimsel Araştırma Türleri: Nitel ve Nicel Araştırma”. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem ve Teknikleri (içinde), Ed. D. Ali Arslan. Çanakkale, Paradigma Akademi Yayınları, ss. 131-158.
• Wen, T. (2011). “TheAesthetics of Remembrance: Building Memory in Memorial Architecture”. NortheasternUniversty, ARCH 6330: Seminar in Modern Architecture Fall.
• Yalım, İ. (2012). “Ulus Devletin Kamusal Alanda Meşruiyet Aracı: Toplumsal Belleğin Ulus Meydanı Üzerinden Kurgulanma Çabası”.G.A. Sargın (Ed.) Başkent Üzerine Mekân –Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri. İletişim Yayınları, İstanbul. s 157-214.
• Yılmaz, A., Kıvanç, K., ve Pasin, B. (2015). İzmir Kültürpark’ın Anımsa(ma)dıkları: Temsiller, Mekânlar, Aktörler. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zelef, H. M. (2006). “Endüstri Mirası”. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Bülten 45, Dosya: 03, s. 2-5.
• İnternet Kaynakları Üstün, H. (2005). “Dokuma Fabrikası Satışına İptal Davası” http://bianet.org/bianet/print/70048dokumafabrikasisatisinaiptaldavasi (10 Kasım 2005, Bianet)(erişim tarihi: 22.02.2017).
• Üstün, H. (2007) http://bianet.org/bianet/cevre/89879-dokuma-fabrikasinin-isgalini-durdurunBianet, (erişim tarihi: 22.02.2017.
• TheİnternationalCommittefortheConservation of IndustrialHeritage. http://ticcih.org/about/ (erişim tarihi: 22.02.2017)
• Kepez Dokuma Tarihçe, http://kepezdokuma.com/?p=Tarihce((erişim tarihi: 14.05.2017).
• Sümer Holding, http://www.sumerholding.gov.tr/files/faaliyet_raporlari/sumer_kurulus.pdf (erişim tarihi: 14.05.2017).
• Dokuma Park. http://kepezdokuma.com/ (erişim tarihi: 25.11.2020).