MİZAH, SOSYOLOJİ VE TOPLUMSAL GÜNDEM

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 2 - 23, 30.06.2022

Ahmet Özpınar

Öz

Mizah, toplumsal hayatın önemli bir ögesi olarak kabul edilebilir. Çünkü mizah genel itibarıyla toplumsal hayattan beslenir. Mizahın ifade olanağı bulduğu bir mecra olan mizah dergileri de beslendikleri topluma kendi pencerelerinden bakarak olayları değerlendirir ve karikatürize ederler. Toplumsal olay ve olgular bir şekilde bu dergilerde kendine yer bulur. Bu bakımdan mizah dergileri toplumda cereyan eden olayların yansıdığı bir ayna durumundadırlar. Bu süreç tersinden işletildiğinde, yani topluma bakmadan sadece dergilere bakıldığında ne gibi sonuçların çıkacağı merak konusudur. Toplumsal gündemin mizah dergilerine ne ölçüde yansıdığından ziyade, mizah dergilerinin kendisi bir veri olarak kabul edildiğinde hangi sonuçlara ulaşılabileceği incelenmeye değer bir olgudur. Mizah, Sosyoloji ve Toplumsal Gündem başlıklı bu araştırma, Penguen ve Cafcaf dergilerinin kapak sayfalarını ele alarak 2009-2011 yılları arasında bu dergilerdeki toplumsal gündemin ne olduğunu tespit etmeye çalışmaktadır. Bunun için öncelikle mizahın sosyolojik boyutu ele alınmıştır. Bireysel bir eylem gibi görülen mizahın hangi sebeplerle sosyolojinin bir konusu olabileceği izah edilerek çalışmanın kuramsal çerçevesi çizilmiştir. Araştırmanın kuramsal çerçevesini iletişim bilimleri alanında kullanılan gündem belirleme kuramı oluşturmaktadır. Tepkisiz bir araştırma olarak tasarlanan bu çalışmada veriler, 2009-2011 yılları arasında yayınlanan Penguen ve Cafcaf dergi kapaklarının içerikleri betimsel ve sistematik analizlere tabi tutularak elde edilmiştir. Dergi kapakları, işlediği konulara göre kategorilere ayrılmıştır. Oluşturulan temalar neticesinde dergilerin hangi konulara ne kadar önem verdikleri frekans analizi yapılarak tespit edilmiştir. Böylece toplumsal eylemlere ilişkin hazırlanan kapaklarda dergilerin birbirlerinden ayrıştıkları ve birbirleri ile benzeştikleri noktalar ortaya konulabilmiştir. Elde edilen verilerden hareketle her iki derginin de genel olarak yazar/çizer kadrolarının ideolojilerini yansıttıkları belirlenmiştir. Dergilerin toplumsal hayattaki sorunları işaret ettikleri görülmekle birlikte ülke içi siyasi gündeme aşırı derecede bağlı oldukları, dünya genelindeki toplumsal ve çevresel sorunlara kapaklarında yeterince yer vermedikleri anlaşılmıştır. Dergilerin toplumsal gündemden kopuk olmadıkları ve aynı zamanda kendi gündemlerini oluşturdukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum sadece dergi kapakları üzerinden bile toplumsal gündemin takip edilebileceğini göstermektedir. Bu bağlamda mizah dergilerinden toplumsal hayatla ilgili veriler elde edilebileceği, dolayısıyla mizah dergilerinin sosyolojik bir araştırmada veri sağlayıcı materyal olarak kullanılabilmesinin mümkün olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Toplumsal Gündem, Penguen, Cafcaf

HUMOR, SOCIOLOGY AND SOCIAL AGENDA

Öz

Humor is accepted one of the important aspects of social life. Because humor is nourished by social life in general. Humor magazines, as a medium by which humor can express itself, observe the society with their perspective, analyze the events, and caricature them. Social events and phenomena find themselves a place in these magazines in some way. In this regard, humor magazines are the mirrors where the social events reflect. It is an issue of concern what kind of results occur when just the magazines are monitored without observing the society. Rather than social agenda’s reflection in humor magazines, results which can be deduced are worthwhile phenomena when humor magazines are accepted as the data. This research with the title Humor, Sociology and Social Agenda aims at determining the social agenda in magazines Penguen and Cafcaf between the years 2009-2011 by discussing their cover pages. First, sociological aspect of humor is discussed for this purpose. Institutional frame of the research is described by explaining on what grounds humor can be a subject for sociology whereas it seems like an individual act. Institutional frame of the research is established by agenda setting theory which is used in communication sciences. Data in this nonreactive designed research are acquired by systematic and descriptive analyze of the cover pages’ contents of Penguen and Cafcaf magazines published between the years 2009-2011. Cover pages are classified by their subjects. As a result of the created themes how and on which topics the magazines attach importance is determined by applying frequency analysis. Hence, the topic similarities and differences of the magazines in their cover pages which are designed with respect to social events are put forward. With reference to the gathered data it is determined that both magazines reflect the ideologies of their writers/illustrators in general. It is understood that while these magazines points the problems related to social life and are strictly concerned with domestic politics on one hand, they do not cover enough the sociological and environmental problems on global scale in their cover page. It is gathered that these magazines are not uninterested with the social agenda and at the same time they create their own agenda. This situation shows that social agenda can be followed just by studying to the covers of magazines. In this regard it is monitored that humor magazines can give information about the social life, therefore, they can be used as data provider materials in an sociological research.

Anahtar Kelimeler

Humor, Sociology, Social Agenda, Penguen, Cafcaf

Kaynakça

• Akın, H. B. (2002). Yönetim ve Mizah Örgütler ve Bürokrasiye Mizahi Bakışlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Arık, M. B. (1998). Türk Basınında Karikatürün İşlevi: Gürültü Var Ses Yok. Çapraz Bakış, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 52-65.
• Arık, M. B. (2007). Durum Komedilerindeki Mizahın İdeolojik Analizi. M. B. Arık ve M. Şeker (Ed.), İletişim ve Ötesi içinde, 13-36, Konya: Tablet Yayınları, 13-36.
• Avcı, A. (2003). Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece. Birikim Dergisi içinde, Sayı: 166, 80-96.
• Aydemir, M. A. (2010). Mizah, Sosyoloji ve Öykü Üzerine Bir Deneme. Hece Öykü içinde, Sayı: 38, Ankara: Hece Yayınları, 81-87.
• Aydın, M. (2010). Mizah-Toplum İlişkisi ve Bir Örneklem Olarak Nasreddin Hoca Fıkraları. Hece Öykü içinde, Sayı: 38, Ankara: Hece Yayınları, 72-80.
• Bergson, H. (2006). Gülme Komiğin Anlamı Üstüne Deneme. (Çev: Y. Avunç), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bilgin, N. (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Botton, A. de. (2010). Statü Endişesi. (Çev: A. S. Bayer), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Cantek, L. ve Gönenç, L. (2011). Türkiye’de İslami Mizahın Yükselişi. Birikim Dergisi içinde, Sayı: 268-269, 49-65.
• Devellioğlu, F. (2003). Mizah. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat içinde, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dölek, S. (2002). Maymunlar Cehennemi. Gülmenin Kitabı içinde, 137-140, İstanbul: YGS Yayınları.
• Eker, G. Ö. (2009). İnsan Kültür Mizah İnsanlık Tarihinde Mizahın Serüveni: Felsefî Bir Problem Olan Mizahtan Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Mizaha. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Georgeon, F. (2004). Osmanlı’da Gülme Üzerine Bir Rapor Bergson Uyarlayıcısı Mustafa Şekib (Tunç). Toplumsal Tarih içinde, Sayı: 122, c: 20, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 84-89.
• Gundelach, P. (2009). Humour. G. T. Svendsen ve G. L. H. Svendsen (Ed.), Handbook of Social Capital The Troika of Sociology, Political Science and Economics içinde, 93-106, Cheltenham-Massachusetts: Edward Elgar Publishing.
• Koestler, A. (1997). Mizah Yaratma Eylemi. (Çev: S. Kabakçıoğlu, Ö. Kabakçıoğlu), İstanbul: İris Yayınları.
• Kümbetoğlu, B. (2019). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Maga, İ. (2002). İnsanın ‘Özerk Alanı’ Olarak Gülmek. Gülmenin Kitabı içinde, 175-179, İstanbul: YGS Yayınları.
• McCombs, M. E. ve Shaw, D. L. (1972) The Agenda-Setting Function of Mass Media. The Public Opinion Quarterly içinde, Sayı: 36, 176-187.
• McCombs, M. E. ve Shaw, D. L. (1976) Structuring the “Unseen Environment”. Journal of Communication içinde, Sayı: 26, 18-22.
• Mcquail, D. ve Windahl, S. (2010). İletişim Modelleri Kitle İletişim Çalışmalarında. (Çev: K. Yumlu), Ankara: İmge Kitabevi.
• Morreal, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çev: K. Aysevener, Ş. Soyer), İstanbul: İris Yayınları.
• Nesin, A. (2002). Mizah=Gülmece. Gülmenin Kitabı içinde, 43-80, İstanbul: YGS Yayınları.
• Önal, M. (2010). Edebiyat ve İletişim. Ankara: Özbay Ofset Matbaacılık.
• Öncü, A. (2009). İstanbullular ve Ötekiler Küreselcilik Çağında Orta Sınıf Olmanın Kültürel Kozmolojisi. Ç. Keyder (Haz.), İstanbul Küresel ile Yerel Arasında içinde, 117-144, İstanbul: Metis Yayınları.
• Öngören, F. (2002). Neden Gülüyoruz. Gülmenin Kitabı içinde, 23-25, İstanbul: YGS Yayınları.
• Seyler, A. ve Haggard, S. (2003). Komedi Sanatı. (Çev: S. Taşer), İstanbul: Papirüs Yayınları.
• Stout, D. A. (Ed.) (2006). Humor and Laughter. D. A. Stout (Ed.), Encyclopedia of Religion, Communication, and Media içinde, 165, Newyork-London: Routledge.
• Şentürk, R. (2010). Gülme Teorileri. İstanbul: Rasyo Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, E. (2007). Temel Fıkralarında Toplumsal Eleştiri. Milli Folklor içinde, Sayı:75, 104-107.
• Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller İçin İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• TDK. (2011). Mizah. Türkçe Sözlük içinde, (Haz: Ş. H. Akalın, vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ültay, E., Akyurt, H. ve Ültay, N. (2021). Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi içinde, Sayı: 10, 188-201.
• Yumuşak, F. C. (2010). Mizah ve Mizah Öykülerinin Vurguları Üzerine Notlar. Hece Öykü içinde, Sayı: 38, Ankara: Hece Yayınları, 64-68.
• Yüksel, E. (2001). Medyanın Gündem Belirleme Gücü. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Zijderveld, A. C. (1995). Humor, Laughter, and Sociological Theory. Sociological Forum içinde, Sayı: 10, No: 2, 341-345.