LINGUISTIC COMPONENTS OF PUNS IN OTTOMAN POETRY: EXAMPLES FROM BAKI’S DIVAN

Year 2024, , 1623 - 1658, 31.12.2024

Bahar Yılmaz

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1543596

Abstract

Homonyms, homophones, homographs, polysemous, and paronyms, which are important elements of the language, can have important functions in everyday language or outside of everyday language. The question words are used in cinema, advertising, literature, etc., especially to produce humorous content. Puns are indicated by the use of multiple-word meanings in a single statement. Although puns are mainly used for humorous purposes, they can also undertake different functions. The most important of these is the creative use made by literary figures. In addition to its comedic value, some poets and authors use puns to showcase their command of language or to provide the reader with aesthetic enjoyment. In Ottoman poetry, where verbal arts are heavily involved, being able to use literary devices such as tawriye, cinaş, müşakele, ihâm-ı tenasüp, and ihâm-ı tezat, which are based on puns, is one of the important indicators of poetry. This study, which deals with the linguistic elements of puns in Ottoman poetry through the example of Bâkî’s Dîvân, has been prepared to reveal the relationship between rhetoric and linguistics. The linguistic elements that Bâkî employs while using the language of poetry are important in showing the poet’s ability. In this study, the linguistic elements of the puns used by the poet were examined by dividing them into various categories such as homonymous, homophones, homographs, polysemous, paronyms, and zeugmatic. To determine puns, the poet’s Dîvân was scanned, and the couplets that could serve as examples for the subject were selected and examined according to the categories listed above.

Keywords

Ottoman poetry, Baki's Divan, linguistics, puns, semantics

Osmanlı Şiirinde Sözcük Oyunlarının Dilbilimsel Unsurları: Bâkî Dîvânı’ndan Örnekler

Abstract

Dilin önemli bir malzemesi olan eş adlı, eş sesli, eş yazımlı, çok anlamlı, yakın adlı kelimeler gündelik dil ya da gündelik dil dışında önemli işlevlere sahip olabilmektedir. Söz konusu kelimeler, özellikle mizahî içerik üretmek amacıyla sinema, reklam, edebiyat vb. alanlarda kullanılabilmektedir. Kelimelerin farklı anlamlarının bir ifade içinde kullanılması, sözcük oyunu yapıldığının göstergesidir. Sözcük oyunları, temel olarak mizahî amaçlarla kullanılsa da farklı işlevler de üstlenebilmektedir. Bunlardan en önemlisi edebiyatçıların yaptığı sanatlı kullanımlardır. Mizahî işlev dışında bazı şair ve yazarlar, okuyucuya estetik zevk vermek ya da söz ustalığını göstermek için sözcük oyunlarına başvurabilmektedir. Söz sanatlarının yoğun olarak yer aldığı Osmanlı şiirinde ise kelime oyunlarına dayalı olarak yapılan tevriye, cinas, müşakele, ihâm-ı tenasüp, ihâm-ı tezat gibi sanatları kullanabilmek önemli şairlik göstergelerindendir. Bâkî Dîvânı örneklemi üzerinden Osmanlı şiirindeki sözcük oyunlarının dilbilimsel unsurlarını ele alan bu çalışma, belagat ve dilbilimi arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için hazırlanmıştır. Bâkî’nin şiir dilini kullanırken başvurduğu dilbilimsel unsurlar, şairin söz söyleme becerisini göstermede önem arz etmektedir. Bu çalışmada şairin kullanmış olduğu sözcük oyunlarının dilbilimsel unsurları; eş adlı, eş sesli, eş yazımlı, çok anlamlı, yakın adlı, eksik kapsamalı olarak çeşitli kategorilere ayrılarak incelenmiştir. Sözcük oyunlarını belirlemek için şairin Dîvân’ı taranmış ve konuya örnek teşkil edebilecek beyitler seçilerek yukarıda sıralanmış kategorilere bağlı olarak incelenmiştir.

Keywords

Osmanlı şiiri, Baki Divanı, dilbilim, sözcük oyunları, anlambilim

References

• 21. Yüzyıl Eşiğinde Örf ve Âdetlerimiz (Türk Töresi). (1997). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile ve Araştırma Kurulu Yayınları.
• Atalay, Mehmet (2013). “Zahîr-i Fâryâbî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/zahir-i-faryabi (20.11.2024).
• Attardo, Salvatore (1994). Linguistic Theories of Humour. New York: Mouton Augarde, Tony (2003). The Oxford Guide to Word Games (2. Baskı). Oxford: OUP.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı https://lugatim.com/s/M%C3%9CMEYY%C4%B0Z [Erişim Tarihi: 24.08.2024] Bulut, Ali. (2015). Belagat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İfav.
• Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org/ [Erişim Tarihi: 24.08.2024]
• Coşkun, Menderes (2007). Tevriye ve Çeşitleri Üzerine Düşünceler. Turkish Studies International
• Cruse, D. A (1986). Lexical Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics (6. Baskı). ABD: Blackwell.
• Daulay, Sholihatul Hamidah (2011) . Introduction to General Linguistics. Dewi Utamı (Ed.). La Tansa Press.
• Devellioğlu, Ferit (2011).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat (28. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi.
• Giorgadze, Meri (2014). Linguistic Features of Pun, Its Typology and Classification. European Scientific Journal, 2, 271-275.
• Kaplan, Hasan (2014). Harften Sese, Harften Görüntüye Bâkî’de Ses-Ahenk-Görüntü. Türklük Bilimi Araştırmaları, (36), 207-225.
• Kaplan, Hasan (2016). Bâkî’nin Bir Gazelinde Ses-Anlam İlişkisi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 85-100.
• Kaplan, Hasan (2017). Bâkî’nin Ses Dünyası. İstanbul: DBY Yayınları
• Kaplan, Hasan (2022), Klasik Türk Edebiyatının Aktüelinde Bâkî. Hasan Kaplan (Ed.), Bu Devr İçinde Benem Pâdişâh-ı Mülk-i Suhan: Bâkî Kitabı (ss. 25-106) içinde. İstanbul: DBY Yayınları.
• Karaismailoğlu, Adnan (2009). "Selmân-ı Sâvecî", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/selman-i-saveci [Erişim Tarihi: 20.11.2024]
• Köksal, Mehmet Fatih ve Vedat Ali Tok (2013). Osmanlı Edebiyatı-Belagat-Menemenlizade Mehmet Tahir. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Kurtuluş, Rıza (1995). "Emîr Hüsrev-i Dihlevî". TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/emir-husrev-i-dihlevi (20.11.2024).
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK.
• Nişanyan Sözlük, https://www.nisanyansozluk.com/ [Erişim Tarihi: 14.11.2024]