TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETLERİ YÖNETİMİNDE VERİ ZARFLAMA ANALİZİ İLE YAPILAN ÇALIŞMALAR

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 2, 49 - 95, 01.03.2020

Özlem Güdük Emrah Önder

Öz

Giriş:
Veri zarflama analizi (VZA) sağlık
alanında performans değerlendirmesi çalışmalarında sıklıkla kullanılan bir
analiz yöntemidir. VZA ile karar verme birimlerinin kullandıkları girdilerin ve
ortaya koydukları çıktılara oranı ölçülerek görece verimlilikleri
değerlendirilmektedir. Analiz yöntemi, çok girdi ve çıktının birlikte
ölçülmesine imkan sağlaması nedeniyle yaygın olarak kullanılmaktadır. Amaç: Türkiye’de sağlık hizmetlerinde
veri zarflama analizi kullanılarak yapılmış olan verimlilik değerlendirme
araştırmalarının analiz edilmesini amaçlamaktadır. Bu araştırmalarda kullanılan
methodlar, karar verme birimleri, girdi ve çıktıların neler olduğu ve nasıl
dağılım gösterdikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Yöntem: Türkiye’de Ocak 2018’e kadar sağlık alanında VZA ile
yapılan 78 adet yayın çalışma kapsamında değerlendirilmiştir. Bulgular: Google Akademik en fazla
makale elde edilen veri tabanı olarak (n=58, %74) tespit edilmiştir. Makalelerin
yayımlandığı dergiler açısından dağılımları incelendiğinde; en fazla makalenin
(n=4) Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi’nde
yayımlandığı görülmektedir. Çalışmalarda girdiye dayalı, çıktıya dayalı, hem
girdi hem de çıktıya dayalı modellerin kullanıldığı değişik yaklaşımlar olduğu,
en fazla tercih edilen yaklaşımın girdiye dayalı yaklaşım (n=51, % 65) olduğu
tespit edilmiştir. En çok kullanılan anahtar kelimelerin VZA, etkinlik,
hastane(ler), verimlilik ve performans olduğu görülmektedir. En çok kullanılan
üç girdi uzman hekim sayısı (n=30), yatak sayısı (n=26), pratisyen hekim sayısı
(n=21).  BCC ve CCR modelinin birlikte
kullanıldığı çalışmalar %46 oranı ile kullanılan model tercihi açısından
birinci sırada yer almaktadır.

Sonuç: Hastane etkinliklerinin
değerlendirilmesinde hekim sayısının en fazla girdi olarak kullanılması sağlık
hizmetlerinin odak noktasında hekimlerin yer almakta olduğunu göstermektedir.
Analizin kullanımında girdi ve/veya çıktı yaklaşımlı modellerin kullanımında
farklı görüşler bulunmakta olduğu görülmektedir. Bu noktada karar biriminin
yapısının model seçiminde önemli bir unsur olduğu söylenebilir. Sonuç: VZA Türkiye’de sağlık alanında etkinlik
ölçümünde yaygın olarak kullanılmaktadır. 

Bu makale için 02-06-2021 tarihinde bir düzeltme yayınlandı.  https://dergipark.org.tr/tr/pub/spkd/issue/62666/943016 

Anahtar Kelimeler

Sağlık Hizmetleri Yönetimi, Veri Zarflama Analizi, Verimlilik, Performans Yönetimi

Kaynakça

• Ateş, H. ve Kırılmaz, H. (2005). Sağlık Personelinin Performans Yönetimine İlişkin Görüşleri Üzerinde Kişisel Faktörlerin Etkileri. Amme İdaresi Dergisi, 48 (4) s.97-128.
• Aydın, S. ve Demir, M. (2007). Sağlıkta Performans Yönetimi Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemi. T.C. Sağlık Bakanlığı. Ankara.
• Boz, C. ve Önder, E. (2017). OECD Ülkelerinin Sağlık Sistemi Performanslarının Değerlendirilmesi (The Health System Performance Evaluation of OECD Countries). Sosyal Güvence Dergisi. 6(11).s24-61.
• Business Dictionary. 30.09.2018 tarihinde http://www.businessdictionary.com/definition/performance.html adresinden erişildi.
• Cognos, I. (2008). Performance management in healthcare. White paper. 30.09.2018 tarihinde https://www-07.ibm.com/solutions/au/healthcare/pdf/IBM_Cognos_white_paper_performance_management_in_healthcare.pdf adresinden erişildi.
• Cooper, W. W., Seiford, L. M., ve Zhu, J. (2004). Data envelopment analysis. In Handbook on data envelopment analysis. Springer. Boston, MA.
• Cooper, W. W., Seiford, L. M., ve Zhu, J. (2011). Data envelopment analysis. In Handbook on data envelopment analysis. Second Edition. Springer. Boston, MA.
• Çakmak, M., Öktem, M. K. ve Ömürgönülşen, U. (2009). Türk Kamu Hastanelerinde Teknik Verimlilik Sorunu: Veri Zarflama Analizi Tekniği ile Sağlık Bakanlığı'na Bağlı Kadın Doğum Hastanelerinin Teknik Verimliliklerinin Ölçülmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 12(1).
• Demirci, S. F. (2005). Verimlilik Bilinci ve Kültürünün İşlevselliği, Değişime Katkısı. Verimlilik Dergisi. 3(0), 27-48.
• Ehrgott, M., Holder, A., ve Nohadani, O. (2018). Uncertain Data Envelopment Analysis. European Journal of Operational Research. 268(1), 231-242.
• Hollingsworth, B. ve Peacock, S. J. (1999). Efficiency Measurement in Health and Health Care. Routledge. New York.
• İleri, H. (1999). Verimlilik, Verimlilik ile İlgili Kavramlar ve İşletmeler Açısından Verimliliğin Önemi. Sosyal Bilimler MYO Dergisi. 1(2), 9-24.
• Kirigia, J. M. (Ed.). (2015). Efficiency of Health System Units in Africa: A Data Envelopment Analysis. University of Nairobi Press.
• Kocakalay, Ş., ve Işık, A. (2003). Veri Zarflama Analizi. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. (005), 163-171.
• Koçgil, O. D., Beyan, T. ve Baykal, N. (2014). Sağlık Bakımı Performans Ölçümü İçin Bir Karşılaştırma Aracı Önerisi ve Türkiye Sağlık Bakım Sistemine Uygulanması. 20.09.2018 tarihinde https://www.researchgate.net/profile/Timur_Beyan/publication/261071219_Saglik_Bakimi_Performans_Olcumu_Icin_Bir_Karsilastirma_Araci_Onerisi_A_Framework_Proposal_for_Health_Care_Performance_Measurement_and_its_Application_to_National_Health_Care_System/links/53d917e90cf2631430c3accb/Saglik-Bakimi-Performans-Oelcuemue-Icin-Bir-Karsilastirma-Araci-Oenerisi-A-Framework-Proposal-for-Health-Care-Performance-Measurement-and-its-Application-to-National-Health-Care-System.pdf adresinden erişildi.
• McIntyre, D., Rogers, L. ve Heier, E. J. (2001). Overview, History, and Objectives of Performance Measurement. Health Care Financing Review. 22(3), 7-21.
• Mettler, T. ve Rohner, P. (2009). Performance management in health care: the past, the present, and the future. 9. Internationale Tagung Wirtschaftsinformatik (WI 2009) – Wiens.
• Murray, C. J. L. ve Evans, B. (2003). Health Systems Performance Assessment: Debates, Methods and Empiricism. World Health Organization. The USA.Tetik, S. (2003). İşletme performansını belirlemede veri zarflama analizi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 10(2), 221-230.
• T. C. Sağlık Bakanlığı. Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü. Verimlilik ve Kalite Uygulamaları Daire Başkanlığı Resmi Web Sayfası. 01.10.2018 tarihinde https://khgmverimlilikkalitedb.saglik.gov.tr/TR,33756/tarihcemiz.html. adresinden erişildi.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlıkta Kurumsal Performans ve Kalite Uygulamaları. 02.10.2018 tarihinde https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/4107,skguygulamalaripdf.pdf adresinden erişildi.
• Uğurluoğlu, Ö ve Çelik, Y. (2005). Sağlık Sistemleri Performans Ölçümü, Önemi ve Dünya Sağlık Örgütü Yaklaşımı. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 8(1), 3-29.
• Yiğit, V., ve Esen, H. (2017). Pabon Lasso Modeli ve Veri Zarflama Analizi ile hastanelerde performans ölçümü. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 8 (2), 26-32.