Anadolu Selçuklu Dönemi Sivas Medreselerinde Giriş Cephesi Bezemeleri

Year 2022, Volume: 3 Issue: 4, 241 - 264, 24.06.2022

İlknur Akkaya , Nur Urfalıoğlu

Abstract

Anadolu Selçukluları, Anadolu’da varlıklarının görülmeye başlandığı 11. Yüzyıldan 13. Yüzyıl sonuna kadar çok sayıda özgün ve önemli mimari eserler vermiştir. Çağının ve öncesinin İslam mimarisinden farklı nitelikler taşıyan eserlerin giriş cepheleri, Anadolu Selçuklu Mimarisinin karakterini sergileyen ögeler içermesi bakımından önem kazanmıştır. Mimari eserlere anıtsallık kazandıran en önemli unsurlardan biri giriş cephelerinin tasarımıdır. Anadolu Selçuklu Mimarisinde giriş cephelerine özellikle önem verilmiş, tüm cepheleri moloz taş örgülü olan yapılarda dahi giriş cephelerinde düzgün kesme taş kullanılmış, en zengin bezeme örneklerinin görüldüğü süsleme alanları olarak ele alınmış, taç kapılarla da önemi vurgulanmıştır. Giriş cepheleri; taç kapılar, köşe kuleleri, pencere, niş ve çeşme gibi çeşitli mimari elemanlardan oluşan kompozisyonlardan meydana gelmektedir. Bu kompozisyonun en önemli ögesi olan taç kapılar, Anadolu Selçuklu Mimarisinin sembolü haline gelmiştir. Bu çalışmada, Anadolu Selçukluların yoğun inşa faaliyetleri gerçekleştirdiği Sivas’ta yer alan 13. yüzyıl medreselerinin giriş cephesi tasarımları ve bezemeleri incelenmiştir. Sonuç bölümünde, incelenen giriş cephesi tasarımları ve bezemelerinin karşılaştırmalarına yer verilerek dönemin giriş cephelerindeki tasarım anlayışı değerlendirilmiştir.

Keywords

Bezeme, Anadolu Selçuklu, Medrese, Taç Kapı

References

• Akok, M. (1968). Sivas Buruciye Medresesi Rölövesi. Türk Arkeoloji Dergisi. (XV/2), 5–38.
• Aslanapa, O. (1997). Türk Sanatı. Istanbul: Remzi Kitabevi.
• Bakırer, Ö., & Caner, Ç. (2009). Anadolu Selçuklu Dönemi Yapılarından Medrese Ve Camilerde Portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 10/10, 13–30.
• Bayburtluoğlu, Z. & Madran, E. (1981). “Anadolu’da 1308 M. Yılına Ka- dar Gerçekleştirilmiş Türk-İslâm Yapıları Üzerine Sayısal Sınamalar”. VIII. Türk Tarih Kongresi II. Ankara: TTK Yay. 941-949.
• Bayburtluoğlu, Zafer (1978): Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni. Vakıflar Dergisi (11), 68–106.
• Bilget, N. B. (1991). Sivas'ta Buruciye Medresesi. Kültür Bakanlığı Yayınları Tanıtma Eserleri Dizisi:40. Ankara.
• Kuban, D. (2002). Selçuklu çağında Anadolu sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversetesi, Kayseri.
• Semerci, F. (2017). Anadolu Selçuklu Medreselerinin Cephesel ve Mekânsal Kalite Analizi: Sivas Kenti Örneği. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2/3, 295-328.
• İnan Ocak, Z. (2018). Anadolu Selçuklu Dönemi Anıtsal Yapılarında 20. Yüzyıl Başından İtibaren Gerçekleştirilen Onarımlar. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu yayınları: Vol. 6. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öney, G., & Erginsoy, Ü. (1992). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatlar. İş Bankasi Kültür Yayınları:185. Ankara: Türkiye Iş Bankasi Kültür Yayinlari.
• Özkul, K. (2020). Sivas Gök Medrese Bezemeleri, Semboller ve Anlamları. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 6/11, 51–74.
• Sözen, M. (1970). Anadolu Medreseleri (Vol. 1). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Şaman Doğan, N. (2003). Bezemeye Bakış; Anadolu'da İlhanlı İzleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 150–166.
• Yavaş, A. (2007). Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali'nin Mimari Eserleri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Görsel 1. Ünal, Rahmi Hüseyin. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Taçkapılar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Görsel 2. Bayburtluoğlu, Zafer (1978). Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni. Vakıflar Dergisi (11), 68–106.
• Görsel 3. Kuşakoğ’dan alınarak yazarlar tarafından düzenlenmiştir. Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversetesi, Kayseri.
• Görsel 4. Şaşmaz, E., http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1038, erişim: 24.05.2022.
• Görsel 5. https://www.archnet.org/sites/2083?media_content_id=128341, erişim: 24.05.2022.
• Görsel 6. Şaşmaz, E. http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1038, erişim: 24.05.2022.
• Görsel 7. Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversİtesi, Kayseri.
• Görsel 8. Kuşakoğ’dan alınarak yazarlar tarafından düzenlenmiştir. Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversİtesi, Kayseri.
• Görsel 9. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/image/137044621, erişim: 24.05.2022.
• Görsel 10. Cangül C. https://www.canercangul.com/8370/sivas‐gok‐medrese‐fotograflari/, erişim:25.05.2022. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/image/137044602, erişim: 25.05.2022.
• Görsel 11. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/image/137044707, erişim:25.05.2022.
• Görsel 12. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/image/137044589, erişim: 25.05.2022. ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ SİVAS MEDRESELERİNDE GİRİŞ CEPHESİ BEZEMELERİ 263 2022, 3(4), 241‐264
• Görsel 13. Özkul, K. (2020). Sivas Gök Medrese Bezemeleri, Semboller ve Anlamları. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 6/11, 51–74.
• Görsel 14. https://www.archnet.org/sites/2084?media_content_id=128396, erişim: 06.06.2020.
• Görsel 15. http://wowturkey.com/t.php?p=/tr304/fikri_aktan_01680025.jpg, erişim: 06.06.2020.
• Görsel 16. Özkul, K. (2020). Sivas Gök Medrese Bezemeleri, Semboller ve Anlamları. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 6/11, 51–74.
• Görsel 17. Yiğiter’den alınarak yazarlar tarafından düzenlenmiştir. Yiğiter, E. (2018). Sivastaki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları (19.‐21. Yüzyıl). Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Görsel 18‐19‐20‐21. Kuşakoğ ve Yiğiter’den alınan görseller yazarlar tarafından düzenlenmiştir.
• Tablo 1. Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Karadaş, Ş. (2011). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Bitkisel Bezeme Unsurları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Tablo 2. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/ciftepre, erişim: 20.05.2022
• https://sites.courtauld.ac.uk/crossingfrontiers/crossing‐frontiers/turkey/sivas/cifte‐minare‐medrese/, erişim: 20.03.2022
• Tablo 3. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/ciftepre, erişim: 20.05.2022
• Yiğiter, E. (2018). Sivastaki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları (19.‐21. Yüzyıl). Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Zaghloul, E. J. (2019). Sivas'taki Danışmentli, Selçuklu, İlhanlı ve Eratnalılar Dönemi Yapılarında Yazı. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sivas/gezilecekyer/cfte‐mnarel‐medrese, erişim: 22.05.2022.
• Tablo 4. https://sites.courtauld.ac.uk/crossingfrontiers/crossing‐frontiers/turkey/sivas/gok‐medrese/, erişim: 22.03.2022.
• Karadaş, Ş. (2003). Sivas'daki Selçuklu Medreselerinin Taş Bezeme Düzenleri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Karadaş, Ş. (2003). Sivas'daki Selçuklu Medreselerinin Taş Bezeme Düzenleri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Kuşakoğ, A. (2019). Sivas Çifte Minareli Medresenin 3 Boyutlu Modellemesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Tuncer, O. C. (2008). Sivas Gök Medrese: (Sahip Ata Fahrettin Ali Medresesi). Ankara.
• Özkul, K. (2020). Sivas Gök Medrese Bezemeleri, Semboller ve Anlamları. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 6/11, 51‐74.
• Tablo 5. Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/sivasbluepre&page=all, erişim: 22.05.2022.
• Tablo 6. Cangül, C. https://www.canercangul.com/8370/sivas‐gok‐medrese‐fotograflari/, erişim: 22.05.2022
• Şaşmaz, E. http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1036, erişim: 22.05.2022.
• Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/sivasbluepre&page=all, erişim: 22.05.2022.
• Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/sivasbluepre&page=all, erişim: 22.05.2022.
• Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/sivasbluepre&page=all, erişim: 22.05.2022.
• Zaghloul, E. J. (2019). Sivas'taki Danışmentli, Selçuklu, İlhanlı ve Eratnalılar Dönemi Yapılarında Yazı. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Zaghloul, E. J. (2019). Sivas'taki Danışmentli, Selçuklu, İlhanlı ve Eratnalılar Dönemi Yapılarında Yazı. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Zaghloul, E. J. (2019). Sivas'taki Danışmentli, Selçuklu, İlhanlı ve Eratnalılar Dönemi Yapılarında Yazı. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Tablo 7. Yiğiter, E. (2018). Sivastaki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları (19.‐21. Yüzyıl). Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. https://islamansiklopedisi.org.tr/buruciye‐medresesi, erişim: 22.05.2022.
• Karadaş, Ş. (2011). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Bitkisel Bezeme Unsurları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Karadaş, Ş. (2011). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Bitkisel Bezeme Unsurları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Karadaş, Ş. (2011). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Bitkisel Bezeme Unsurları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Tablo 8. https://www.archnet.org/sites/2082, erişim: 22.05.2022.
• Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/buruciye, erişim: 22.03.2022.
• Ögel, S. (1994). Anadolu'nun Selçuklu çehresi. Akbank Yayınları kültür sanat kitapları: no. 58. Istanbul: Akbank.
• Tablo 9. https://www.archnet.org/sites/2082, erişim: 22.05.2022.
• Şaşmaz, E. http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1037, erişim: 22.05.2022.
• Şaşmaz, E. http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1037, erişim: 22.05.2022.
• Şaşmaz, E. http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1037, erişim: 22.05.2022.
• Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/buruciye, erişim: 22.05.2022.
• Osseman, D. https://pbase.com/dosseman/buruciye, erişim: 22.05.2022.