Anadolu’nun Güneyindeki Kırsal Yerleşmelerde Geç Antik ve Bizans Dönemi Su Sarnıçları

Year 2021, Volume: 30 Issue: 2, 1039 - 1073, 20.12.2021

Orçun Erdoğan

https://doi.org/10.29135/std.913317

Cited By: 1

Abstract

Anadolu’nun güney kıyılarındaki kırsal yerleşimlerde en sık karşılaşılan yapı tiplerinden biri olan sarnıçlar, doğrudan kapsamlı bir inceleme konusu olmamıştır. Diğer bir yandan, bu mütevazı yapı tiplerinin detaylı bir şekilde irdelenmesi sonucu, sarnıçlar ile yerleşimi oluşturan yapı grupları, boş alanlar, sokaklar ve bu merkezi alan dışındaki tarımsal alanlar arasında, mantıksal ve işleve dayalı birtakım düzenlerin kurulduğu anlaşılmaktadır. Buradan hareketle bu çalışmada, Anadolu’nun Akdeniz kıyısındaki Likya, Pamfilya, Isauria ve Kilikia bölgelerinde Geç Antik ve Bizans dönemlerinde kullanılan çiftlik, köy ve manastır gibi kırsal yerleşmelerdeki sarnıçların, yapılar ve yapısız alanlar ile arasında kurulu bağları, arkeolojik kalıntılar ve dönem kaynakları ışığında ilk kez bütünsel bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Bu ilişki, giriş niteliğindeki ilk bölüm haricinde, iki ana tema içinde sunulmuştur. Bu bağlamda ilk başlık altında sarnıçlar antik dönem isimlendirmeleri, kullanım alanları, biçim, yapım malzemesi, yapım tekniği, örtü biçimi, harç yapısı, kapasite, süsleme, su çekme yöntemleri, inşalarına dair dönem kaynakları, su beslenme kaynakları ve su tedarik sistemleri açısından hem söz konusu bölge hem de çevre Akdeniz coğrafyası örnekleri ışığında anlatılmaktadır. İkinci başlık, sarnıçların yerleşim merkezi ile yakın çevresinde bulunan yapısız ya da seyrek yapılı alanlara yerleştirilmelerindeki olası sebepleri iki ana grup altında incelemektedir. Bu kapsamsa ilk grupta kırsal yerleşim çekirdeğindeki sokak, patika ve olası ortak kamu alanına yerleşen sarnıçların belirgin bölge örnekleri tartışılırken, ikinci grupta kırsal iskân alanının etrafında konumlanması beklenen bağ, bahçe, tarla, harman yeri ve otlak gibi alanlarda tespit edilen sarnıçlar irdelenmiştir. Doğrudan yapılarla olan ilişkilerin ana paragraflar halinde incelendiği üçüncü ve son başlık, arkeolojik ve kısmen yazılı verilerin nispeten daha çok detaylandırılabilmesi sebebiyle, makalede sarnıçların işlevlerine dair en kapsamlı veriyi sunmaktadır. Makalenin son kısmını oluşturan bu bölümde sarnıçların kilise, kiliseyle bağlantılı ek yapılar, konutlar, zeytinyağı ve şarap işlikleriyle olan işlevsel ve mimari bağlantıları kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, bölge kırsalındaki kiliselerde yer alan sarnıçların çoğunlukla atrium/ avlular ile yapı duvarlarının hemen dışına; nadiren ise narthekslere, ek mekanlara ve naoslara yerleştikleri belirlenmiştir. Mevcut arkeolojik veriler ve yazılı kaynaklar, kiliseyle ilişkili bu sarnıçların ayin öncesi ve sırasındaki çeşitli su gereksinimlerine hizmet etmesinin yanında, domestik işlevlere sahip olabileceğine de işaret etmektedir. Kırsal konutlardaki sarnıçlar benzer şekilde çoğunlukla avlular ile yapı duvarları dışında yer alırken, bazı örneklerde yapı içinde konumlandıkları tespit edilmiştir. Suyun en yoğun şekilde istifade edildiği bu konut yapılarında sarnıçlar yemek pişirme, temizlik, yıkanma, tuvalet ihtiyacı giderme, su içme, suvarma, zeytin, üzüm ve tahıl gibi ürünlerin işlenmesi, küçük çaplı bahçe sulaması ve el işleri gibi büyük bir bölümü avlularda gerçekleşen işlerin yapılması sürecinde büyük bir rol oynamış olmalıdır. Bölümün son kısmını oluşturan zeytinyağı ve şarap işliklerinin halihazırda sarnıçlara sahip konutlarla bağlantısı bulunmayan bağımsız örneklerinde sarnıç kullanımının oldukça seyrek olduğu gözlemlenmiştir. Şarap üretim aşamasında su kullanımının istisna olması sarnıçların bu tip işliklerdeki seyrekliğini açıklayabilirken, üretiminin hemen her aşamasında ihtiyaç duyulan suyun depolandığı sarnıçların bağımsız zeytinyağı üretim işliklerinde ender bulunması, çevreden yapılan olası taşıma su pratiğini akla getirmektedir.

Keywords

sarnıç, köy, Geç Antik dönem kırsalı, Bizans dönemi kırsalı, su tedariki, sarnıç, köy, Geç Antik dönem kırsalı, Bizans dönemi kırsalı

Water Cisterns of Rural Settlements in Southern Anatolia in Late Antiquity and the Byzantine Period

Abstract

No extensive work has been published to date concerning the cisterns of southern Anatolia. Nor does the recent research present a comprehensive approach especially to the association of cisterns with buildings and open spaces as well as their stylistic features. From this point of view, this paper aims to fill a part of this lacuna by examining the potential role of cisterns located in the Late Antique-Byzantine countryside of southern Anatolia, namely in the areas of Lycia, Pamphylia, Isauria and Cilicia, on the basis of both archaeological and written evidence as well as the author’s observation in the field. In this study, cisterns are evaluated under three main themes. The first presents such basic characteristics of the cisterns as form, material, capacity, decoration, construction techniques and purposes whilst it also examines the water sources and the ways of feedings of the cisterns. The second theme discusses the essential reasons for locating the cisterns at any point of the unstructured spaces of the settlement core such as streets, paths, alleys, public spaces and, of the land situated in the close vicinity of the inhabited area. The last section analyzes the associations of cisterns with churches along with their annexes, houses, olive oil and wine workshops in terms of function and location.

Keywords

cistern, village, Late Antique countryside, water supply, cistern, village, Late Antique countryside, Byzantine countryside

References

• Acara, M. (1998), Bizans Ortodoks Kilisesinde Litürji ve Litürjik Eserler, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15 (1), 183-201.
• Aktaş, Ş., Dündar, E., Erkoç, S. and Koçak, M. (2015), Work at Patara 2014, Anmed, 13, 91-98.
• Akyürek, E. (2005), Bizans Dönemi Kalıntıları. N. Çevik, B. Varkıvanç and E. Akyürek (Eds.), in Trebenna its History, Archaeology and Natural Environment, ASS 1, 99-130, Antalya: Akmed.
• Akyürek, E. (2008), Palamutdüzü: A Medieval Byzantine Village Settlement in the Bey Mountains, Adalya, 11, 297-318.
• Akyürek, E., Tiryaki, A. and Kızılkayak, G. (2003), Antalya’nın Doyran ve Aşağıkaraman Köylerindeki Bizans Mimari Varlığı, Arkeoloji ve Sanat, 112, 13-26.
• Asano, K. (1995), Basilica on Karacaören Ada. S. Tsuji (Ed.), in The Survey of Early Byzantine Sites in Ölüdeniz Area (Lycia, Turkey): The First Preliminary Report, 85-89, Osaka: Osaka University Press.
• Aşkın, E. (2010), Antik Çağda Korykos’taki Zeytinyağı ve Şarap Üretimine Yönelik Yapılanmalar ve Bunların Yerleşim Düzenlemesi İçerisindeki Yeri. Ü. Aydınoğlu and A.K. Şenol (Eds.), in Olive Oil and Wine Production in Anatolia During Antiquity. Symposium Proceedings 06-08 November 2008, Mersin, Turkey, 33-52, Istanbul: Zero Prodüksiyon. Ltd.
• Aydın, A. (2012), Silifke Müzesi’nden Figürlü Bir Duvar Nişi Bloğu, Olba, 20, 407-26.
• Aydın, A. (2015), Kanytellis (Kanlıdivane) Kiliseleri. Ü. Aydınoğlu (Ed.), in Kanytellis Kanlıdivane Dağlık Kilikia’da Bir Kırsal Yerleşimin Arkeolojisi, 191-225, Istanbul: Ege Yayınları.
• Aydın, A. (2019), Dağlık Kilikia’daki Geç Antik Dönem Kırsal Yerleşimlerinde Kiliselerin Rolü: Seyranlık-Bağlı Alan Örneği, Sanat Tarihi Dergisi, 28 (2), 521-47.
• Aydınoğlu, Ü. (2009). Dağlık Kilikia Bölgesinde Antik Çağda Zeytinyağı ve Şarap Üretimi: Üretimin Arkeolojik Kanıtları. Istanbul: Ege Yayınları.
• Aydınoğlu, Ü. (2010), The Farms in Rough Cilicia in the Roman and Early Byzantine Periods, Adalya, 13, 243-82.
• Aydınoğlu, Ü. (2013), Paslı: Dağlık Kilikia’da Bir Kırsal Yerleşimin Değişim Süreci, Olba, 21, 71-100.
• Aydınoğlu, Ü. (2015), Kaynaklar, Çalışmalar ve Tarihsel Coğrafya Açısından Kanytellis. Ü. Aydınoğlu (Ed.), in Kanytellis Kanlıdivane Dağlık Kilikia’da Bir Kırsal Yerleşimin Arkeolojisi, 11-30, Istanbul: Ege Yayınları.
• Aydınoğlu, Ü. (2017), Doğu Dağlık Kilikia’daki Kırsal Yerleşimlerde Peristyl Avlulu Konutlar, Adalya, 20, 291-314.
• Aydınoğlu, Ü. (2019), Dağlık Kilikia Bölgesindeki Kırsal Yerleşimlerde Sarnıçlar, Çeşmeler ve Kuyular. A. Polosa, H.A. Kızılarslanoğlu and M. Oral (Eds.), in ΣΕΒΑΣΤΉ Studies in honour of Eugenia Equini Schneider, 53-70, Istanbul: Ege Yayınları.
• Aydınoğlu, Ü. and Çakmak, Ü. (2011), A Rural Settlement in the Rough Cilicia-Isauria Region: Karakabaklı, Adalya, 14, 71-101.
• Bala, D. (2018), Dana Adası (Pitusa-Pityoussa) Sarnıçları, (Unpublished Master’s thesis), Selçuk University/Institute of Social Sciences, Konya.
• Baybo, S., Borchhardt, J. and Yener-Marksteiner, B. (2017), Cakal Bayat und Kocagedik Tepesi: Eine antike Siedlung zwischen Myra und Trysa Bericht von einer Lykienreise, Cedrus, 5, 79-119.
• Brenk, B. (2004), Monasteries as Rural Settlements: Patron-Dependence or Self-Sufficiency. W. Bowden, L. Lavan and C. Machado (Eds.), in Recent Research on the Late Antique Countryside, Late Antique Archaeology 2, 447-76, Leiden/Boston: Brill.
• Butler, H.C. (1919). Syria. Publications of the Princeton University Archaeological Expeditions to Syria in 1904-5 and 1909, Division II, Architecture, Southern Syria. Leyden: Late E.J. Brill Ltd. Publishers and Printers.
• Butler, H.C. (1929). Early Churches in Syria: Fourth to Seventh Centuries. Princeton: Princeton University Press.
• Çevik, N. (2000), An Olive Oil Production Center in Pamphylia: Lyrboton Kome, Lykia, 3 (1996 / 97), 79-102.
• Çevik, N. and Bulut, S. (2010), İkinci Kazı Sezonunda Myra ve Limanı Andriake. N. Çevik (Ed.), in Arkeolojisinden Doğasına Myra / Demre ve Çevresi, 25-117, Antalya: Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü.
• Çevik, N., Kizgut, İ. and Bulut, S. 2009, Rhodiapolis Baths: The First Evaluation Following the Excavations and its Contribution to the Knowledge on Lycian Baths Architecture and Technique, Adalya, 12, 231-60.
• Ceylan, B. (2009), Kilikya’da Geç Antik Dönem Kırsal Yerleşimleri: Kanytellis Örneği, Olba, 17, 45-62.
• Chavarria, A., and Lewit, T. (2004). Archaeological Research on the Late Antique Countryside: A Bibliographic Essay. W. Bowden, L. Lavan and C. Machado (Eds.), in Recent Research on the Late Antique Countryside, Late Antique Archaeology 2, 3-51, Leiden/Boston: Brill.
• Crow, J. (2019, The imagined water supply of Byzantine Constantinople, new approaches, TravMém 22 (1), 211-35.
• Curtis, R.I. (2001). Ancient Food Technology. Technology in Change in History 5. Leiden: Brill.
• Decker, M. (2009). Tilling the Hateful Earth: Agricultural Production and Trade in the Late Antique East. New York: Oxford University Press.
• Doğan, S. (2003), Lykia’da Alacahisar Kilisesi’nin Kyborium Kemerleri, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20 (1),186-98.
• Eichner, I. (2011). Frühbyzantinische Wohnhäuser in Kilikien: Baugeschichtliche Untersuchung zu den Wohnformen in der Region um Seleukeia am Kalykadnos. IstForsch 52. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• Erdoğan, O. (2019). Pamphylia Lyrboton Kome Işığında Geç Antik Çağ’da Akdeniz Kırsalı. Adana: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları.
• Evcim, S., and Kurtuluş-Öztaşkın, G. (2019). Early Byzantine Churches in Olympos, Arkeoloji ve Sanat, 161, 129-62.
• Farrington, A. (1995). The Roman Baths of Lycia: An Architectural Study. Monograph 20. Exeter: Short Run Press Ltd.
• Foss, C. (1991), Cities and Villages of Lycia in the Life of St. Nicholas of Holy Zion, Greek Orthodox Theological Review, 36, 303-39.
• Foss, C. (1995), The Near Eastern Countryside in Late Antiquity: A Review Article, The Roman and Byzantine Near East: Some Recent Archaeological Research, JRA Suppl., 14, 213-78.
• Foss, C. (1997), Syria in Transition, A.D. 550-750: An Archaeological Approach, DOP, 51,189-269.
• Frankel, R. (1999). Wine and Oil Production in Antiquity in Israel and Other Mediterranean Countries.Sheffield: Sheffield Academic Press Ltd.
• Grossmann, P. and Severin, H.G. (2003). Frühchristliche und byzantinische Bauten im südöstlichen Lykien Ergebnisse zweier Surveys. IstForsch 46. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• Harris, C.M. (2006). Dictionary of Architecture and Construction. New York: McGraw-Hill Education.
• Harrison, R.M. (1963), Churches and Chapels of Central Lycia, AnatSt, 13, 117-51.
• Harrison, R. M. (2003). Mountain and Plain: From the Lycian Coast to the Phrygian Plateau in the Late Roman and Early Byzantine Period. Michigan: The University of Michigan Press.
• Harvey, A. (2008), The Village. E. Jeffreys, J. Haldon and R. Cormack (Eds.), in the Oxford Handbook of Byzantine Studies, 328-33, Oxford/New York: Oxford University Press.
• Hellenkemper, H. and Hild, F. (1986). Neue Forschungen in Kilikien. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Hellenkemper, H. and Hild, F. (1990). Tabula Imperii Byzantini, Kilikien und Isaurien, Band 5, Teil 1. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Hickey, T.M. (2015). Wine, Wealth, and the State in Late Antique Egypt: The House of Apion at Oxyrhynchus. Michigan: University of Michigan Press.
• Hill, S. (1996). The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria. Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 1. Hampshire: Variorum.
• Hirschfeld, Y. (1997), Farms and Villages in Byzantine Palestine, DOP, 51, 33-71.
• Hodge, A.T. (2000), Collection of Water. Ö. Wikander (Ed.), in Handbook of Ancient Water Technology, 21-28, Leiden: Brill.
• İşler, B. (2009), Likya Bölgesi’nde Karabel Asarcık’taki Erken Bizans Dönemi Yerleşimi, (Unpublished Ph.D. diss.), Hacettepe University/Institute of Social Sciences, Ankara.
• İşler, B. (2010), Myra ve Çevresinde Bizans Dönemi. N. Çevik (Ed.), in Arkeolojisinden Doğasına Myra / Demre ve Çevresi, 233-55, Antalya: Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü.
• İşler, B. (2011), Likya Bölgesinde, Doğu Asarcık Kilisesinin Kyborium Kemeri. A.C. Erel, B. İşler, N. Peker and G. Sağır (Eds.), in Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim, 283-94, Ankara: Rekmay Ltd. Şti.
• İşler, B. (2014), Orta Likya’daki Karabel Yerleşiminde Tarımsal Üretime Yönelik Mimari Bulgular, Turkish Studies, 9/10, 697-714.
• İşler, B. (2016), Orta Likya Bölgesi’nde Yeni Bir Keşif: Günağı Kilisesi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 363-92.
• İşler, B. (2019a), Orta Likya Bölgesinde Göynük Köte Mevkii’nde Bulunan Bizans Yerleşimi, Seleucia, 11, 92-110.
• İşler, B. (2019b), Akdeniz Bölgesi’nde Myra (Demre) Antik Kenti Kırsalında Bulunan Bizans Dönemi Sarnıç Bilezikleri, Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Dergisi (AKAF), 1 (1), 19-35.
• Jacobs, I. (2013). Aesthetic Maintenance of Civic Space: The‘Classical’ City from the 4th to the 7th c. AD. Orientalia Lovaniensia Analecta 193. Leuven: Peeters.
• Johnson, M. (1991), Atrium. A.P. Kazhdan, A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory and N.P. Ševčenko (Eds.), in The Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. 1, 228, Oxford: Oxford University Press.
• Jones, A.H.M. (1964). The Later Roman Empire 284-602: A Social Economic and Administrative Survey. Vol. 2. Oxford: Basil Blackwell.
• Kato, K. and Taki, Y. (2010), Water Supply System in Gemiler Island. K. Asano (Ed.), in The Island of St. Nicholas: Excavation and Survey of the Gemiler Island Area, Lycia, Turkey, 136-40, Osaka: Osaka University Press.
• Key-Fowden, E. (1995), Sergius of Rusafa: Sacred Defence in Late Antique Syria-Mesopotamia, (Unpublished Ph.D. diss.), Princeton University/Department of Classics, Princeton.
• Kizgut, İ. and Akalın, E. (2010), Surveys in the Beydağları in 2009: Mnara, Anmed, 8, 115-18.
• Kolb, F. (2008). Burg-Polis-Bischofssitz Geschichte der Siedlungskammer von Kyaneai in der Südwesttürkei. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern.
• Kopar, İ. (2008), Hasan Dağı’nda (Aksaray-Niğde) Hala Önemini Koruyan Basit Su Yapıları: Sarnıçlar ve Kuyular, Doğu Coğrafya Dergisi, 19, 167-87.
• Kürkçü, M. (2015a), Ariassos ve Kremna’da Gözlemlenen Su Sistemleri ve Sarnıçlar Hakkında Bir Değerlendirme, Mediterranean Journal of Humanities (MJH), 5 (1), 301-11.
• Kürkçü, M. (2015b), Güney / Güneybatı Pisidia Sarnıçlarına Bir Örnek: Sia Çifte Sarnıcı, Cedrus, 3, 119-28.
• Lassus, J. (1947). Sanctuaires chrétiens de Syrie: Essai sur la genèse, la forme et l’usage liturgique des édifices du culte chrétien, en Syrie, du IIIe siècle à la conquête musulmane. Paris: Labraire Orientaliste Paul Geuthner.
• Lethaby, W.R. and Swainson, H. (1894). The Church of Sancta Sophia Constantinople: A Study of Byzantine Building. London / New York: Macmillan.
• Loosley, E. (2012). The Architecture and Liturgy of the Bema in Forth-to Sixth-Century Syrian Churches. Texts and Studies in Eastern Christianity 1. Leiden / Boston: Brill.
• Mango, C. (1986). The Art of the Byzantine Empire 312-1453 Sources and Documents. Medieval Academy Reprints for Teaching 16. Toronto: University of Toronto.
• Masuda, T. (1995a), Church I on Gemiler Ada. S. Tsuji (Ed.), in The Survey of Early Byzantine Sites in Ölüdeniz Area (Lycia, Turkey): The First Preliminary Report, 56-61, Osaka: Osaka University Press.
• Masuda, T. (1995b), Church IV on Gemiler Ada. S. Tsuji (Ed.), in The Survey of Early Byzantine Sites in Ölüdeniz Area (Lycia, Turkey): The First Preliminary Report, 79-84, Osaka: Osaka University Press.
• Masuda, T. (1995c), Mustafa Basilica Near Beştaş Cove. S. Tsuji (Ed.), in The Survey of Early Byzantine Sites in Ölüdeniz Area (Lycia, Turkey): The First Preliminary Report, 110-12, Osaka: Osaka University Press.
• Masuda, T. (2010), General Survey of Fethiye Peninsula. K. Asano (Ed.), in The Island of St. Nicholas: Excavation and Survey of the Gemiler Island Area, Lycia, Turkey, 214-33, Osaka: Osaka University Press.
• Mayer, W. and Allen, P. (2012). The Churches of Syrian Antioch (300-638 CE). Late Antique History and Religion 5. Leuven: Peeters.
• Mimaroğlu, S. and Aydınoğlu, Ü. (2017). Dağlık Kilikia’da Geç Antik Dönem Kırsal Yerleşim Düzenlemesi, Öküzlü Örneği. Ü. Aydınoğlu and A. Mörel (Eds.), in Rural Settlements and Urban Centers in Mediterranean During Antiquity. Symposium Proceedings 4-7 April 2016, Mersin, Turkey, 122-41, Mersin: Mersin University Research Centre of Cilician Archaeology Publishing.
• Mithen, S. (2012). Thirst: Water and Power in the Ancient World. Cambridge: Harvard University Press.
• Nakajima, M. (1995), The Baptistery and the Chronology of Construction of the Karacaören Ada Basilica Complex. S. Tsuji (Ed.), in The Survey of Early Byzantine Sites in Ölüdeniz Area (Lycia, Turkey): The First Preliminary Report, 93-105, Osaka: Osaka University Press.
• Oleson, J.P. (2000), Water-Lifting. Ö. Wikander (Ed.), in Handbook of Ancient Water Technology- Technology and Change in History 2, 217-302, Leiden: Brill.
• Ormerod, H.A. and Robinson, E.S.G. (1910 / 1911). Notes and Inscriptions from Pamphylia, BSA, 17, 215-49.
• Özer, E., Deveci, A. and Taşkıran, M. (2011). Surveys in and around Sillyon in 2010, Anmed, 9, 209-13.
• Özkan-Aygün, Ç. (2010), New Findings on Hagia Sophia Subterranean and its Surroundings, Bizantinistica: Rivista di Studi Bizantini e Slavi, 12, 57-77.
• Öztaşkın, G. (2020), Erken Bizans Dönemi Mimarisinde Az Bilinen Bir Düzenleme: Thalassidionlar, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (1), 300-13.
• Peña, I. (1997). The Christian Art of Byzantine Syria. Madrid: Garnet Publishing.
• Rheidt, K. (1990), Byzantinische Wohnhäuser des 11. Bis 14. Jahrhunderts in Pergamon, DOP, 44, 195-204.
• Rheidt, K. (1996), City or Village? Housing and Settlement in Middle and Late Byzantine Anatolia. Y. Sey (Ed.), in Housing and Settlement in Anatolia: A Historical Perspective, 221-33, Istanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Rheidt, U.W. (2011), Akören: Two Late Antique Villages in Cilicia. O. Dally and C. Ratte (Eds.), in Archaeology and the Cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publication 6, 189-203, Michigan: Kelsey Museum of Archaeology the University of Michigan.
• Rowland, I.D. and Howe, T.N. (2001). Vitruvius: Ten Books on Architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ruggieri, V. and Zäh, A. (2016). Visiting the Byzantine Wall Paintings in Turkey. Rome: Pontificio Istituto Orientale and Valore Italiano.
• Scardina, A. (2018), The Churches of Byzantine Aperlae: A Re-appraisal. T. Kahya, A. Özdizbay, N.T. Önen and M. Wilson (Eds.), in International Young Scholars Conference II: Mediterranean Anatolia 04-07 November 2015, 685-700, Istanbul: Koç University.
• Seligman, J. and Re’em, A. (2003). A Byzantine-Period Cistern Near the Church of St. Stephen, Jerusalem, Atiqot, 44, 249-52.
• Ševčenko, I. and Ševčenko, N.P. (1984). The Life of Saint Nicholas of Sion: Text and Translation. The Archbishop Iakovos Library of Ecclesiastical and Historical Sources 10. Brookline: Hellenic Collage Press.
• Ševčenko, N.P. (2000), Cosmosoteira: Typikon of the Sebastokrator Isaac Komnenos for the Monastery of the Mother of God Cosmosoteira Near Bera. J. Thomas and A. Constantinides Hero (Eds.), in Byzantine Monastic Foundation Documents: A Complete Translation of the Surviving Founders’ Typika and Testaments., Vol. 2, 782-858, Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Sigalos, L. (2003), Housing People in Medieval Greece, International Journal of Historical Archaeology, 7 (3), 195-221.
• Syrcou, A. (1999), Measurements of a Cistern. N. Gonis, J. Chapa, W.E.H. Cockle, D. Obbink, P.J. Parsons and J.D. Thomas (Eds.), in The Oxyrhynchus Papyri, Vol. 66, 222-24, London: Egypt Exploration Society.
• Takmer, B. and Önen, N.T. (2008). Batı Pamphylia’da Antik Yol Araştırmaları: Via Sebaste’nin Perge-Klimaks Arası Güzergahında Yeni Bir Yol Kalıntısı, Adalya, 11, 109-32.
• Talbot, E.M. (2002), Byzantine Monastic Horticulture: The Textual Evidence. A. Littlewood, H. Maguire and J.W. Bulmahn (Eds.), in Byzantine Garden Culture, 37-67, Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Tattam, H. (1848). Apostolical Constitutions or Canons of the Apostles. London: W.H. Allen.
• Tchalenko, G. (1953). Villages antiques de la Syrie du Nord. Le Massif du Bélus a l’époque romaine. II. Paris: Librairie Orientaliste, Paul Geuthner.
• Tchalenko, G. (1990). Églises syriennes à bêma (texte). Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
• Tiryaki, A. (2003), Silifke, Karakabaklı’da Erken Bizans Devri Ev Mimarisi, Sanat Tarihi Yıllığı, 16, 123-55.
• Tiryaki, A. (2010), Kisleçukuru Manastırı: Antalya’da On İkinci Yüzyıla Ait Bir Bizans Manastırı. A. Ödekan, E. Akyürek and N. Necipoğlu (Eds.), in Change in the Byzantine World in the Twelfth and Thirteen Centuries, First International Byzantine Studies Symposium Istanbul, June, 2007, 447-57, Istanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• Tsuk, T. (1997), Cisterns. E.M. Meyers (Ed.), in The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, Vol. 2, 12-13, New York: Oxford University Press.
• Türkoğlu, İ. (2004), Byzantine Houses in Western Anatolia: An Architectural Approach, Al-Masaq, 16 (1), 93-130.
• Uygun-Yazıcı, S. (2019), Anadolu’da Erken Hıristiyanlık Dönemi Vaftizhaneleri: Kilikia, Pamphylia, Lykia Örnekleri, (Unpublished Ph.D. diss.), Eskişehir University/Institute of Social Sciences, Eskişehir.
• Uzunoğlu, H. (2017), Küçük Asya Kırsal Yerleşmelerinde Su ve Su Yapıları: Epigrafik Bir İnceleme. Ü. Aydınoğlu and A. Mörel (Eds.), in Rural Settlements and Urban Centers in Mediterranean During Antiquity, Symposium Proceedings 4-7 April 2016, Mersin, Turkey, 302-16, Mersin: Mersin University Research Centre of Cilician Archaeology Publishing.
• Uzunoğlu, H. (2018), Epigrafik Belgeler Işığında Güney ve Güney Batı Anadolu’da Su ve Su Yapıları, (Unpublished Ph.D. diss.), Akdeniz University/Institute of Social Sciences, Antalya.
• Varinlioğlu, G. (2008a), Living in a Marginal Environment: Rural Habitat and Landscape in Southeastern Isauria, DOP, 61, 287-317.
• Varinlioğlu, G. (2008b), Rural Landscape and Built Environment at the end of Antiquity: Limestone Villages of Southeastern Isauria, (Unpublished Ph.D. diss.), University of Pennsylvania/Art and Archaeology of the Mediterranean World, Philadelphia.
• Varinlioğlu, G. (2011), Trades, Crafts, and Agricultural Production in Town and Countryside in Southeastern Isauria. O. Dally and C. Ratte (Eds.),in Archaeology and the Cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publication 6, 173-87, Michigan: Kelsey Museum of Archaeology the University of Michigan.
• Varinlioğlu, G., Kaye, N., Jones, M.R., Ingram, R. and Rauh, N.K. (2017). The 2016 Dana Island Survey: Investigation of an Island Harbor in Ancient Rough Cilicia by the Boğsak Archaeological Survey, Near Eastern Archaeology, 80 (1), 50-59.
• Westphalen, S. (2015), Die Kirche von Işıkkale, Olba, 23, 535-52.
• Yener-Marksteiner, B. (2015), Buzağlık: Ein Beispiel für landliche Siedlungsstruktur im Umland von Istlada / Zentrallykien. B. Beck-Brandt, S. Ladstatter and B. Yener-Marksteiner (Eds.), in Turm und Tor Siedlungsstrukturen in Lykien und benachbarten Kulturlandschaften, Akten des Gedenkkolloquiums für Thomas Marksteiner in Wien, November 2012, 305-16, Wien: Österreichhisches Archaologisches Institut.